Biyl el Parlamenti qabyldaghan birqatar zang 2023 jyly 1 qantarda kýshine enedi. Olardyng arasynda Salyq kodeksi, Áleumettik kodeks, Konstitusiyalyq sot, bazalyq kórsetkishter, bankrottyq syndy manyzdy taqyryptar qamtylghan. QazAqparat aldaghy jyly el zannamasynda bolatyn basty ózgeristerge sholu jasapty.

 2023 jylghy ailyq eseptik kórsetkish pen eng tómengi jalaqy mólsheri

Jyl basynda «2023-2025 jyldargha arnalghan respublikalyq budjet turaly» Zang óz júmysyn bastaydy.

Búl qújatta bala kýtimi boyynsha jәrdemaqy tóleu merzimin 1,5 jasqa deyin úlghaytu, bazalyq zeynetaqy mólsherin kezen-kezenimen kóteru, ortaq zeynetaqy mólsherin esepteu kezinde tabystyng eng joghary shekteluin 46-dan 55 AEK-ge deyin arttyru, saqtandyrylghan adamdar ýshin júmysynan aiyrylu boyynsha әleumettik tólemder mólsherin ortasha ailyq tabystyng 45%-na deyin ósiru boyynsha týzetuler qamtylghan.

Osylaysha, 2023 jylgha eng tómengi jalaqy mólsheri (ETJ) – 70 myng tenge; ailyq eseptik kórsetkish (AEK) – 3 450 tenge bolyp bekitildi.

Sonymen birge, memlekettik bazalyq zeynetaqy tólemining eng tómengi mólsheri 21 907 tenge, al zeynetaqynyng eng tómengi mólsheri – 53 076 tenge bolyp jazylghan.

Bazalyq әleumettik tólemderding mólsherin esepteu ýshin eng tómengi kýnkóris kólemi 40 567 tenge mólsherinde aiqyndalghan.

Konstitusiyalyq cot 1 qantarda iske qosylady

BiylPreziydent Qasym-Jomart Toqaev Konstitusiyagha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly 2022 jylghy mausymda ótken respublikalyq referendum qorytyndysy boyynsha birqatar manyzdy zandargha qol qoydy.

Atap aitqanda, konstitusiyalyq reforma ayasynda 2023 jylghy 1 qantardan bastap elimizde Konstitusiyalyq Sot júmys isteydi.

Endi qazaqstandyqtar Konstitusiyalyq sotqa tikeley jýginip, ózining konstitusiyalyq qúqyqtary men bostandyqtaryn qorghay alady. Búl rette azamattarmen birdey qúqyq Bas prokurorgha jәne adam qúqyqtary jónindegi uәkilge beriledi. Bas prokurordyng qúqyq qorghau funksiyasy kýsheytildi. Qasym-Jomart Toqaev búghan deyin búl subektilerding Konstitusiyalyq Keneske jýginuge qúqyghy joq ekenin atap ótti.

Sonymen birge, Konstitusiyalyq Sotta ótinishterdi qarau rәsimi jalpy sottardaghy is jýrgizu tәrtibinen týbegeyli erekshelenedi.

Konstitusiyalyq Sottyng ótinishterdi qarau tәrtibi jalpy alghanda bes kezennen túrady. Birinshiden, Konstitusiyalyq Sot Apparatynyng ótinishterdi aldyn ala qarauy eskerilgen. Ekinshiden, konstitusiyalyq is jýrgizuge ótinishti qabyldau jýrgiziledi. Ýshinshiden, Konstitusiyalyq Sot otyrysynda ótinishti qarau ýshin materialdar dayyndalady. Tórtinshiden, ótinishti qarau boyynsha otyrys ótkiziledi. Al songhy kezende ótinish boyynsha týpkilikti sheshim qabyldanady.

Jeke túlghalardyng bankrottyghy turaly Zang kýshine enedi

12 jeltoqsan kýni Ýkimetting keneytilgen otyrysynda Preziydent Qasym-Jomart Toqaev problemalyq nesiyeler jarty trillion tengege jetkenin, millionnan astam adam bereshegin tóley almay otyrghanyn basa aitty. Olardyng kóbi ýmitsizdikten eski nesiyeni óteu ýshin janasyn alugha mәjbýr. Sondyqtan, Memleket basshysy 2023 jylghy 1 qantardan bastap «Jeke túlghalardy onaltu jәne olardyng bankrottyghy turaly» Zang iske qosylugha tiyistigin aitty.

Qazir atalghan zang jobasy Parlamentte talqylanyp jatyr. Oghan sәikes, Qazaqstanda jeke túlghalardyng bankrottyq rәsimderining ýsh týri qoldanylady: sottan tys bankrottyq, sot bankrottyghy jәne tólem qabiletin qalpyna keltiru rәsimi.

«Bankrot» dep jariyalanghan song azamattar:

- 5 jyl boyy qaryzdar men nesiyeler ala almaydy;

- bankrottyqty 7 jyldan keyin ghana qayta qoldana alady.

Sonday-aq bankrottyqtan keyingi 3 jylda bankrottyng qarjylyq jaghdayyna monitoring jýrgizu kózdelgen.

2022 jylghy 1 qazandaghy jaghday boyynsha ekinshi dengeydegi bankter, mikroqarjy úiymdary men kollektorlyq agenttikter aldynda 7,8 mln adam 14,3 trln tengeden astam somagha qaryz bolghan.

Odan bólek, Ýkimet pen Parlamentte jeke adamdardy bankrot dep jariyalau kezinde jalghyz baspanany qaldyru mәselesi taghy talqylanady.

Salyq kodeksine qanday týzetuler endi

Búghan deyin Parlamentte «Salyq jәne budjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder turaly» QR Kodeksine (Salyq kodeksi) jәne «Salyq jәne budjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder turaly» QR Kodeksin (Salyq kodeksi) qoldanysqa engizu turaly» QR zanyna ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasy qabyldanghan edi. Múnda aitarlyqtay manyzdy ózgerister qamtylghan.

Mәselen, 2023 jyldan bastap keybir qyzmet týrlerine birynghay jiyntyq tólemdi (BJT) qoldanugha rúqsat etilmeydi.

Últtyq ekonomika ministrligi Preziydent tapsyrmasyna sәikes, jiyntyq jýktemeni azaytyp, mikro jәne shaghyn biznes ýshin enbekaqy tóleu qorynan birynghay tólem engizu josparlanyp otyrghanyn aitty. Qazirgi uaqytta jalaqy qorynan әrtýrli mólsherlememen, esepteu bazalarymen birneshe tólemder jasalady. Búl tólemderding bәrin bir tólemge biriktiru úsynyldy. Jeke tabys salyghy esebinen de jýktemeni azaytu kózdeledi, óitkeni әleumettik tólemderding mólsheri qyzmetkerlerding keleshektegi jalaqysyna әser etedi.

2023 jyldan bastap Qazaqstanda temeki ónimderine aksizder mólsherlemesin kezen-kezenimen arttyru bastalady. Búl ýshin Salyq kodeksining 463-baby 4-tarmaghy 1) tarmaqshasynyng 14, 15, 16, 18, 21 jәne 22-joldary ózgertilgen.

Filitri bar temeki ýshin:

- 2023 jyly – 14 100 tenge/1 000 dana;

- 2024 jyly – 15 900 tenge/1 000 dana;

- 2025 jyly – 15 900 tenge/1000 dana.

Sonday-aq, sigarillalargha aksiz stavkalary temekige aksizding stavkalaryna tenestiriledi. Qyzdyrylatyn temekisi bar búiymdardyng ólshem birligi kilogramnan danagha ózgertilip, olargha aksiz temekige aksiz mólsherining 70 payyzy dengeyinde bekitildi:

- 2023 jyly – 9 870 tenge/1000 dana;

- 2024 jyly – 11 130 tenge/1000 dana;

- 2025 jyly – 11 130 tenge/1000 dana.

Kodekstegi ózgeristerge sәikes, elektrondy temekide qoldanugha arnalghan kartridjderde, rezervuarlarda jәne basqa konteynerlerdegi nikotiyni bar súiyqtyq mólsherlemesi jogharylaydy:

- 2023 jyly – 53 tenge/millilitr súiyqtyq;

- 2024 jyly – 55 tenge/millilitr súiyqtyq;

- 2025 jyly – 55 tenge/millilitr súiyqtyq.

Sonymen qatar, 2023 jyldan bastap zergerlik búiymdardy óndirushiler qosymsha qún salyghynan (QQS) bosatylady.

Búl qújatqa sәikes, balyq aulau kәsiporyndaryna da balyqty óndeu kezinde QQS-ty 70%-gha tómendetu boyynsha norma úsynylghan. Qazir múnday jenildikti balyq ósiretin sharuashylyqtar qoldanyp otyr. Qant óndirisin yntalandyru ýshin qúraq qant shiykizatynyng importyn QQS-tan bosatu, qant óndirushilerge QQS jenildikterining qoldanylu merzimin úzartu úsynylady.

2023 jyldyng 1 qantarynan bastap sifrlyq mayning tólemining stavkalary ózgeredi.

2023 jyly 1 qantardan bastap Qazaqstanda sifrlyq mayning ýshin tólemaqy mólsherlemesining progressivti shkalasy qoldanylady.

Arzan elektr energiyasyn paydalanu kezinde jogharghy shkalasy 25 tengege jetetin joghary tólem stavkasy qoldanylatyn bolady. Qúny 1 kilovatt-saghat ýshin 24 tengeden jәne odan qymbat elektr energiyasyn paydalanghan jaghdayda 1 tenge mólsherinde eng tómengi tólemaqy mólsherlemesi qoldanylmaq.

2023 jyly shilde aiynda Áleumettik kodeks qabyldanady

Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi qazaqstandyqtardy әleumettik qoldaudy jaqsartugha baghyttalghan Áleumettik kodeks jobasyn әzirledi. Búl kodeks әleumettik syn-qater tuyndaghan kezde memleket tarapynan kómekti qamtamasyz etedi, azamattargha ómir boyy qoldau kórsetedi.

Áleumettik kodeks jobasynda otbasynyng Sifrlyq kartasy arqyly әleumettik-memlekettik kepildikter proaktivti formatta beriledi, osy arqyly otbasylardyng әleumettik syn-qaterining aldyn alu jýiesin qalyptastyru kózdelgen.

Júmyspen qamtu salasynda da enbek kýshining kәsiby daghdylaryn kýsheytudi, iykemdi júmyspen qamtudyng barlyq týrlerin zannamalyq bekitu men retteudi, tehnologiyalar men bilim transferti ýshin bilikti kadrlardy tartudy, ishki kóshi-qondy retteudi, júmyspen qamtu ortalyqtaryn mansaptyq ortalyqtargha ainaldyrudy jәne qyzmetterdi auqymdy sifrlandyrudy kózdeytin jana sayasat qúryluda.

Osy qújat shenberinde budjetten tólenetin zeynetaqy tólemderining mólsherin úlghaytu, memlekettin, júmys berushining jәne qyzmetkerding qatysuymen kópdengeyli zeynetaqy jýiesin qúru arqyly azamattardy zeynetaqymen qamtu jetildirilip keledi.

Áleumettik kodeks jobasynda balaly otbasylargha memlekettik qoldaudy keneytu kózdeledi. Preziydent tapsyrmasymen otbasylargha Últtyq qordyng investisiyalyq tabysynyng 50%-yn bólu jolymen 18 jasqa deyingi balalar ýshin bastapqy kapital jinau týrinde qosymsha qoldau engizilude.

Bala kýtimine baylanysty tabysynan aiyrylghan jaghdayda Memlekettik әleumettik saqtandyru qorynan bala kýtimi boyynsha jәrdemaqy jәne әleumettik tólem tóleu merzimderi bir jarym jylgha deyin úlghaytylady.

Áleumettik әdilet ornatu ýshin nagradtalghan analargha beriletin jәrdemaqynyng mólsheri saralanady. Mәselen, «Altyn alqa» alghan nemese búryn «Batyr Ana» ataghyn alghan, I jәne II dәrejeli «Ana danqy» ordenderimen nagradtalghan analargha jәrdemaqy 6,4 AEK-ten 7,4 AEK-ke deyin úlghaytylady.

Sonymen qatar, 2025 jyldan bastap atauly әleumettik kómek taghayyndau ýshin kedeylik shegi eng tómengi kýnkóris dengeyining ornyna ortasha tabyspen anyqtalady.

Abai.kz