باسى: قازاقستان. 2022 جىل... (I ءبولىم)

ناۋرىز، ءساۋىر، مامىر قاتارلى كوكتەم ايلارى پرەزيدەنتتىڭ «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسىنان كەيىن ۋادە ەتكەن ساياسي رەفورمالارى ناقتى كورىنىس تاپقان، قازاقستاندىقتار رەسەيدىڭ ۋكرايناعا اشقان سوعىسىنىڭ ەكونوميكالىق، اقپاراتتىق سالدارىن جاقىننان سەزىنگەن ماۋسىم بولدى.

«ناۋرىزدا كۇن نار ادىم ۇزارادى» دەپ حالىق دانالىعى ايتقانداي كوكتەمنىڭ العاشقى ايىندا ادىمداپ بولسا دا، ساياسي وزگەرىستەر جاسالدى.

ناۋرىزدىڭ العاشقى كۇنى نازارباەۆ داۋىرىندە پارتيا قۇرىپ، سەناتقا ءتورايىم بولىپ، جەكە كونتسەرتىمەن قوسا حالىقارالىق مەديا فورۋم وتكىزىپ شالقىعان داريعا نازارباەۆانىڭ دەپۋتاتتىقتان كەتۋ ءوتىنىشىن پارلامەتتەگى 99 ارىپتەسى قولداپ داۋىس بەردى.

ارتىنان قۇداسى قايرات بورانباەۆتىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، قاماۋعا الىندى.

نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى قايرات ساتىبالدى دا ۇستالدى. وعان دا ەكونوميكالىق ايىپتار تاعىلدى. زاڭسىز يەلەنگەن قازاقتەلەكوم، قازاقستان تەمىر جولى كومپانياسى اكتيۆتەرىن مەملەكەتكە قايتاراتىن بولدى. وعان ەل كۇتكەندەي ءدىني، يدەولوگيالىق ايىپ تاعىلعان جوق.

نازارباەۆتىڭ جەكە مەنشىك پارتياسى «نۇر وتان» دا، «امانات» دەپ اتىن اۋىستىردى.

«ادال» پارتياسى ونىمەن بىرىكتى.

كەزىندە نازارباەۆتىڭ بۇلبۇلى اتانعان ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ اتىن «حالىق» دەپ وزگەرتكەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعىنا كەلدى.

ناۋرىز ايىنىڭ ەڭ باستى وقيعاسى - پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ 16-ناۋرىز كۇنى حالىققا جاساعان جولداۋى بولدى. وندا ساياسي رەفورمالاردىڭ، اتاپ ايتقاندا پرەزيدەنتتىڭ جاڭارعان قۇزىرەتى، پارلامەنت، اكىمدەردى سايلاۋ ءتارتىبى، زاڭ-قۇقىقتىق سالاداعى وزگەرىستەردىڭ ناقتى قادامدارى ورتاعا قويىلدى.

اسىرەسە، جۇرت كوڭىلىنەن شىققانى اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ قاتارلى ءۇش جاڭا وبلىستىڭ قۇرىلۋى، قاپشاعاي قالاسىنىڭ اتاۋىنىڭ قوناەۆ بولىپ وزگەرۋى بولدى.

كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر ساۋىردە دە جالعاسىن تاپتى. الەۋمەتتىك جەلىدە «حاننىڭ قىزى» اتالىپ كەتكەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا قىزمەتىنەن كەتتى.

تارازدىق بلوگەردىڭ سۇيىكتى ءيتى «پەرسيك» يت اتۋشىلار قولىنان مەرت بولعاننان كەيىن، نازارباەۆ زامانىندا اتتان تۇسپەگەن بەردىبەك ساپارباەۆ تا ورىنىن بوساتتى.

كەرىسىنشە كەزىندە نازارباەۆ ەل الدىندا «شارشاپ ءجۇرسىڭ بە»، دەگەن تامارا دۇيسەنوۆا حانىم وزىنە تانىس مينيسترلىكتىڭ تىزگىنىن قايتا قولىنا الدى.

ودان سىرت «قاڭتار وقيعاسىنىڭ» تەرگەلۋ بارىسى جۇرت نازارىندا بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. ناۋرىزدىڭ سوڭىندا جاقتاستارىمەن كوشەگە شىعىپ ميتينگىلەتىپ جۇرەتىن جانبولات ماماي «قاڭتار وقيعاسىنا» بايلانىستى قاماۋعا الىنسا، ءساۋىردىڭ ورتاسىندا الماتى قالاسى ءماسيليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان قايرات قۇدايبەرگەن دە تۇتقىندالدى.

جانبولات دۇربەلەڭدە ەرەۋشىلەر تاراپىنان وڭباي تاياق جەسە، قايرات اتى شۋلى ديكي ارمانعا سەرىك بولىپ، قاسىندا جۇرگەن ەدى.

قازاقستاندىقتاردىڭ «قاڭتار وقيعاسى»، ساياسي رەفورمالار تۋرالى كوزقاراسى عانا ەمەس، ۋكراينا سوعىسىنا بولعان ۇستانىمى دا ەكىگە بولىنگەنى وسى ايلاردا ايقىن كورىنىس تاپتى.

رەسەيدىڭ تەلەارنالارىمەن تاڭ اتىرىپ، كەش باتىراتىن كەي تۇرعىندار ارام پيعىلدارىن جاسىرىپ قالا المادى. پۋتيننەن اتالمىش «ارناۋلى وپەراتسياسىن» قازاقستاندا دا جالعاستىرۋدى ءوتىنىپ، ۆيدەو جولدادى. ولارعا قۇقىق قورعاۋ ورىندارى دەر كەزىندە شارا قولداندى.

مۇنداي تەرىس پيعىلداعىلارعا زيۋگانوۆ، كەوسويان قاتارلىلاردىڭ قازاقستاننىڭ مەملەكەت تۇتاستىعىنا كوز الارتۋى دەم بەرگەنى انىق. رەسەي تاراپىنان بولعان اقپاراتتىق شابۋىلدان سىرت، ەكونوميكالىق قىسىمنىڭ دا كۇشەيگەنىن باسا ايتقان ءجون. ونىڭ ناقتى كورىنىسى رەتىندە كاسپي قۇبىر جەلىسىندە بولعان قولدان جاسالعان كەدەرگىلەردى ايتۋعا بولادى. ۇكىمەت باسىندا اقاۋدىڭ ەل ەكونوميكاسىنا اسەرى بولماعانىن ايتقانىمەن، ارتىنان 185 ميلليارد تەڭگە زيان كەلگەنىن مويىندادى. رەسەيگە مۇناي تاسىمالى سالاسىنداعى تاۋەلدىلىگىمىز الدىمىزدان شىعىپ قانا قويماي، داستارقانىمىزدى ورىس ونىمىمەن تولتىرىپ جۇرگەنىمىز دە وپىق جەگىزدى. كادىمگى قانت قات تاۋارعا اينالدى. قۇنى قارىق ءتۇرلى دەرتكە داۋا بالدان دا اسىپ كەتتى.

ۇكىمەت مامىر ايىندا امالسىز قانتتى سىرتقا شىعارۋعا تىيىم سالدى. تاعى دا سول ورىس بيۋدجەت شىعىنىن ەسكەرىپ، 9-مامىر «جەڭىس كۇنىنىڭ» اتاپ وتىلمەيتىنىن ايتقان ءبىزدىڭ تاراپتان تۇسىنىكتەمە بەرۋدى تالاپ ەتتى.

قانىشەر ستالين مەن بەريانىڭ سۋرەتىن كوتەرىپ الماتىنىڭ قاق ورتاسىمەن ءجۇرىپ وتكەن شەرۋشىلەردىڭ ارەكەتى دە كەڭەس زامانىن، ورىس وكتەمدىگىن قالايتىنداردىڭ ارامىزدا الىدە كوپ ەكەنىن كورسەتتى.

مامىر ايىنىڭ نەگىزگى وقيعالارى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ تۇركيا ساپارى، ۇقشۇ-نىڭ ماسكەۋدەگى كەزەكتى جينالىسى، اتا زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ جايىندا جاريالانعان حىلىقتىق رەفەرەندۋمنىڭ كەڭىنەن تالقىلانۋى بولدى.

قورىتا ايتقاندا، مەشىن جىلىنىڭ كوكتەم ايلارى ەل ءىشى مەن سىرتىندا دا ساياسي وقيعالارعا تولى بولدى. بيلىك ۋكرايناعا سوعىس اشقان رەسەي مەن ونى قولداعان باتىستىڭ اراسىندا تاڭداۋ جاساۋعا، ەكونوميكالىق قاتىناستاردى قايتا تۇزۋگە ءماجبۇر بولسا، جۇرت ساياسي وقيعالاردىڭ دۇبىرىنەن قايتا باس كوتەرگەن بيلىك پەن وپپوزيتسيانىڭ ەسكى وكىلدەرىنىڭ ناۋقانشىل بەلسەندىلىگىنە كۋا بولدى.

ناۋرىزدا مۇحتار تايجان «جەردى قورعاۋ»، ساۋىردە بولات ءابىلوۆ «ءبىزدىڭ تاڭداۋ»، ولجاس سۇلەيمەنوۆ «حالىق كونگرەسى» پارتياسىن قايتا قۇراتىنىن ايتقان ەدى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz