سپيكەر: جاسۇلان ماراتۇلى. الماتى قالاسىنىڭ تۋماسى. كاسىپكەر. ماماندىعى – زاڭگەر. جۋىردا رەداكتسيامىزعا كەلىپ، الماتى قالاسىن كوركەيتۋ مەن قازاق قوعامىنداعى وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوزىنىڭ وي-پىكىرىن ءبولىستى.

«بۇگىنگى ءبۇلدىرشىننىڭ جاعدايىن جاساساق، 10-15 جىلدا وركەندەگەن قازاقستاندا ءومىر سۇرەمىز. بۇل مەنىڭ باستى ۇستانىمىم»، - دەيدى الماتى قالالىق №17 سايلاۋ وكرۋگىنەن ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر جاسۇلان احمەتوۆ.

الماتىلىق كاسىپكەر جاسۇلان ماراتۇلى زاڭگەر ماماندىعىن بىتىرگەن. ءبىر شاڭىراقتىڭ وتاعاسى، بەس بالانىڭ اكەسى. بيىلعى 19 ناۋرىزدا وتەتىن ءماسليحات سايلاۋىنا ءتۇسىپ، قوعامىمىزدىڭ ەڭ ءالجۋاز، نازىك توبى – بالالاردىڭ ماسەلەسىن كوتەرۋگە نىق بەكىنىپ وتىر. وعان قوسا باعدارلاماسىنا شاھاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرنەشە ۇسىنىستى قوسىپتى. ءبىز كانديداتتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بارىن سۇراپ، از-كەم سۇقبات قۇردىق.

– جاسۇلان ماراتۇلى، ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا ءتۇسىپ، كاسىپكەرلىكتەن ساياسي قىزمەتكە اۋىسۋدى جوسپارلاپ وتىر ەكەنسىز. نە تۇرتكى بولدى؟

– مەن، اۋەلى، وقىعان ماماندىعىم بويىنشا، زاڭگەرلىكپەن 7-8 جىل اينالىستىم. قولىمنان كەلگەنشە زاڭدى قۇقىعىن قورعاي الماي، تەپەرىش كورىپ جۇرگەن جاندارعا كومەكتەستىم. بىراق تابيعاتىم سونداي، ءبىر ورىندا تاڭنان كەشكە دەيىن شۇقشيىپ وتىرا المايمىن. كوپتەگەن ءىستىڭ باسىن قايىرىپ، بىرنەشە ماسەلەنى قاتار الىپ، شەشىمىن تاپقان ۇنايدى. بۇل قاسيەت مەنى كاسىپكەرلىككە الىپ كەلدى.

ەلىمنىڭ ازاماتى بولعان سوڭ، ءوزىم ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان، بالالارىم ءوسىپ جاتقان قوعامعا پايدامدى تيگىزەيىن دەگەن نيەتپەن ءماسليحات سايلاۋىنا قاتىسقالى وتىرمىن.

– حالىققا ۇسىنىپ وتىرعان باعدارلاماڭىز تۋرالى تارقاتىپ ايتىڭىزشى، باسقا ۇمىتكەرلەردەن نەندەي ەرەكشەلىگى بار؟

– مەنىڭ باعدارلامام قاراپايىم، پۋنكتتەرى كوپ ەمەس، بىراق ناقتى ىسكە اساتىن دۇنيەلەردى قامتىعان. كەيبىر ۇمىتكەرلەردىڭ باعدارلاماسىمەن سالىستىرىپ كورسەڭىز بولادى. مەندە پوپۋليستىك يدەيالار جوق. قولىمنان كەلمەيتىن نارسەنى ۇسىنبايمىن. ناقتى جوسپار قۇرىپ، ىسكە كىرىسەمىن دەپ نيەتتەنىپ وتىرمىن.

مەن ەڭ ءبىرىنشى ماقساتىم – بالالاردىڭ سانالى، ساپالى ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ. ساپالى ۇرپاق دەگەنىمىز كىمدەر؟ ول تۋعانىنان اتا-اناسىنىڭ تاربيەسى مەن مەيىرىمىنە قانىپ قانا وسپەي، جان-جاقتى ءبىلىمدى، بويىنداعى تالانتىن اشاتىن ۇيىرمەلەرگە قاتىسقان، سپورتپەن اينالىسىپ، شىنىققان، ناعىز قازاقستاندى وركەندەتەر ازاماتتاردىڭ ءوسىپ شىعۋى. ول ءۇشىن اتا-انالارعا قولجەتىمدى سپورتتىق، شىعارماشىلىق سەكتسيالار ۇيىمداستىرۋ كەرەك. مىسالى، مەن بالالارىمدى بىلتىر جۇزۋگە بەردىم. ارقايسىسىنا ءبىر ايعا 30 مىڭ تەڭگە تولەدىم. بۇل اتا-انانىڭ قالتاسى كوتەرەتىن سوما ەمەس. ءسىز بالاڭىزدى تەك ءبىر ۇيىرمەگە بەرىپ قانا وتىرمايسىز. ول كەزدە بۇدان دا كوپ شىعىن شىعارۋىڭىز كەرەك بولادى. الماتىداعى وقۋشىلار سارايىندا ءارتۇرلى ۇيىرمەلەر 5 مىڭ تەڭگەدەن بار. بۇل، ارينە، قولجەتىمدى باعا. وسى سياقتى قالا بويىنشا بالالار قاتىساتىن سەكتسيالاردىڭ ءبارى قالتاعا قاتتى سالماق سالمايتىن بولۋى كەرەك. تۇرعىن ءۇي سالعان كەزدە بالالارعا ارنالعان الاڭ مىندەتتى تۇردە ەسكەرىلۋى كەرەك. 200-300 شارشى مەتر اۋماق بالالاردىڭ شىعارماشىلىق، سپورتتىق دامۋىنا ارناپ ءبولىنۋى ءتيىس. ونىڭ ىشىندە روبوتوتەحنيكا، سۋرەت سالۋ، حيميالىق شاعىن زەرتحانا ت.ب. بولۋى مۇمكىن. بۇلدىرشىندەر تاڭنان كەشكە دەيىن «TikTok»، «YouTube-تە» تاڭىلىپ وتىرعانشا، وسىنداي ۇيىرمەلەرگە كەلىپ، سەرگىپ ءارى ءبىلىم الىپ كەتەدى. ءبارى قولدا تۇرعان دۇنيە. مەن وسىنى باعدارالاما ارقاۋ ەتىپ قويدىم. يدەيا كۇيىندە قالماي، مىندەتتى تۇردە ورىندالادى.

مەنىڭ ەسىمدە، 90 جىلدارى كىشكەنتاي مەكتەپ وقۋشىسى بولدىق. سوندا ەرەسەكتەر وقۋشىلار سارايىنا اپاراتىن. ول جەردە «اۆيامودەلدەۋ» دەگەن ۇيىرمە بولدى. جاس جەتكىنشەكتەر كەلىپ، ۇشاق، تىكۇشاق قۇراستىرادى، اسپانعا ۇشىرادى. بۇل دەگەنىمىز بالانىڭ ءبىر ارمانىنىڭ ورىندالۋى. ول ارمان كەيىن ماقساتقا اينالىپ، بولاشاق ينجەنەرلەردى قالىپتاستىرادى. بىزدە قازىر ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتىن قۇراستىرىپ شىعاراتىن مامان بار ما؟ ەلىمىزدە ەشكىم اپپاراتتىڭ جوباسىن جاساپ، ىسكە قوسىپ شىعارا المايدى. ويتكەنى بالا كەزدەن قولعا الىنباعان. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى اشىلماعان.

مەنىڭ ءبىر جاقسى تانىسىم بار. سوناۋ الماتىنىڭ كىرە بەرىسىندەگى «كوكجيەكتە» تۇرادى. ول كۇندە كىشكەنتاي قىزىن سول اۋداننان قالانىڭ 2 ساعاتتىق كەپتەلىسىندە تۇرىپ، روزىباكيەۆ كوشەسىندەگى سۋرەت مەكتەبىنە تاسيدى. ول بالاسىنىڭ سۋرەتشىلىككە دەگەن بەيىمىن كوردى، سول دارىندى ءوشىرىپ الماۋ ءۇشىن قالانىڭ انا باسىنان مىنا باسىنا تاسىپ، جاقسى مەكتەپكە اپارادى. مىنە، بۇل اتا-انانىڭ ءبىر پارىزى. بىراق بۇل ءبىر عانا مىسال. وسىنداي جاعداي كەز-كەلگەن وتباسىعا قولجەتىمدى بولۋى قاجەت. بۇكىل وتباسى بالاسىن جاقسى مەكتەپتەرگە تاسي المايدى. سوندىقتان ولارعا جاقىن اۋماقتا سەكتسيالار ورنالاستىرىلۋى كەرەك. شاعارماشىلىق ۇيىرمەلەر – عىلىمنىڭ باستاۋى. ادامزات تاريحىنداعى كوپەرنيك، ەنشتەين سياقتى ونەرتاپقىشتار ەڭ اۋەلى، قيالى ۇشقىر، شىعارماشىل ادامدار بولعان.

بالالارعا ارنالعان سپورتتىق، ءبىلىم-عىلىمعا باۋليتىن ۇيىرمەلەر اشۋ، وعان مۇعالىم جالداۋ دەگەن اسپانداعى ايدى الىپ كەلۋ ەمەس، قاراپايىم قولدان كەلەتىن ءىس. ءبىز قازىر بالالاردىڭ بولاشاعىنا كوڭىل بولسەك، 10-15 جىلدا مۇلدەم باسقا، دامىعان قوعامدا ءومىر سۇرەتىنىمىز ايدان انىق. زاڭنامالىق تۇرعىدا بۇل ماسەلەگە ءجىتى نازار اۋدارىلۋى كەرەك.

ەكىنشىدەن، مەن قالانىڭ ازاماتتارعا ىڭعايلى، قاۋىپسىز ورتاعا اينالعانىن قالايمىن. ول ءۇشىن ۇلكەن داڭعىلدار بويىن جارىقتاندىرىپ، كامەرالار قويىپ قانا قويماي، شاھاردىڭ كوزدەن تاسا، كىشكەنتاي كوشەلەرىنە دە ادامدى جۇزىنەن تانيتىن بەينەباقىلاۋ ورناتىلۋى كەرەك. كوپ جىلدار بويى وسى قالادا تۇرعان تۇرعىن رەتىندە بايقاعانىم، شاعىن كوشەلەردە ءتىپتى دۇرىس جارىق قويىلماعان. قىلمىستىڭ كوپشىلىگى وسىنداي قۋىس-قولتىقتا جاسالدى. جاستاردىڭ اراسىندا تارالعان «زاكلادكا» – ناشا وسىنداي قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلمەگەن كىشكەنتاي كوشەلەردە تاستالادى. مەكتەپتەن قايتقان بالالار جۇرەدى، كولىك قاعىپ كەتۋى مۇمكىن. ونداي كەزدە كامەرا جوق، قالاي دالەلدەيسىز؟ كامەرالار ورناتۋ اقشا تابۋدىڭ كوزى ەمەس، ول حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگى. تار كوشەلەردە كولىكتەرىن قالاي بولسا سولاي قويىپ كەتەتىندەر بار.

ودان كەيىنگى ماسەلە – قالانىڭ ەكولوگياسى. بۇل كەشەندى تۇردە شەشىلۋى كەرەك شارۋا. ءبىز بىلتىر تابيعاتقا شىققاندا الما، المۇرت سياقتى 30 شاقتى جەمىس اعاشتارىن ەكتىك. جاي عانا تابيعاتقا جانىمىز اشۋ، ازاماتتىق پارىزىمىز رەتىندە ورىندالعان ارەكەت بولاتىن. قازىرگىدەي ەكولوگيالىق جاعدايدا، تال وتىرعىزۋ بىزگە ارتىق بولماس ەدى.

سودان كەيىنگى ايتارىم، كوممۋنالدى قىزمەت اقىسىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جانە ەسكى ۇيلەردىڭ ەسەپتەگىشىن ينتەرنەت ارقىلى باسقارۋعا كوشىرۋ. ونىڭ ۇستىنە الىس اۋدانداردا ءجيى سۋ توقتاپ، جارىق وشەتىنىن ەستىپ، كورىپ ءجۇرمىز. وسىندايدا ء“بىز ساپالى كوممۋنالدى قىزمەتتى كورىپ ءجۇرمىز بە؟” دەگەن سۇراق تۋىندايدى. بۇل سۇراقتىڭ دا قولعا السا شەشىمىن تاباتىن ماسەلە ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.

– باعدارلاماڭىزدا ايتىلعان ماسەلەنىڭ ءبارى شەشىمىن تاپسا، كوپشىلىكتىڭ ايتىپ جۇرگەن ادىلەتتى، جاڭا قازاقستانعا ءبىر قادام جاقىنداعانىمىز دەسەك بولعانداي ەكەن... جالپى، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاقستاندى كىمدەر وزگەرتە الادى؟ بىزدە جاڭا قازاقستان قاشان باستالادى؟

– مەنىڭ ويىمشا، جاڭا قازاقستان ءار ادامنىڭ ساناسى ويانعاندا، ءار ازامات ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاسىنا جاناشىرلىقپەن قاراعاندا باستالادى. بۇل قوعامدا مەن، مەنىڭ بالالارىم ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل مەنىڭ نەمەرەلەرىم تۇراتىن مەملەكەت، سوندىقتان ولاردىڭ كورەتىن كۇندەرى ءبىزدىڭ كورگەن زاماننان الدەقايدا ساپالى، قاۋىپسىز بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان، ەڭ ءبىرىنشى، پارا بەرۋدەن ارىلساق دەيمىن. ءوز باسىم ەشقاشان پارا بەرىپ تە، الىپ تا كورگەن ەمەسپىن. سونى بالالارىمنىڭ بويىنا دا سىڭىرگىم كەلەدى. قازاقستاننىڭ ءاربىر ەكىنشى ازاماتى بارماق باستى، كوز قىستىلىققا قارسى بولىپ، پارا بەرۋدى دوعارسا، بۇل – جاڭا قازاقستاننىڭ باستاۋى دەپ ايتار ەدىم. ادامدا پرينتسيپ دەگەن بولۋ كەرەك. ءبىزدىڭ قوعامدى تەك ساناسى سەرگەك، كوكىرەك كوزى وياۋ ازاماتتار وزگەرتە الادى.

*ماتەريالدىڭ اقىسى ۇمىتكەردىڭ سايلاۋ قورىنان تولەندى.

Abai.kz