«قۇمار ويىننىڭ، جالپى بۋكمەكەرلىك ۇيىمعا قاتىستى جارناماعا شەكتەۋ قويۋ». سوڭعى اپتادا قوعامدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى وسى. ءماجىلىس باستادى، مينيسترلىك قوشتادى. كوشەدە ويىن بيزنەسىنە جارناما جاساۋعا تىيىم سالۋ كوزدەلدى. سىرت كوزگە ءبارى قيسىندى سياقتى. بىراق تۇيتكىلدىڭ توركىنىنە ۇڭىلگەن جان مۇنىڭ تۇڭعيىققا باتىرار تەرىس جاعىن بايقايدى. بۇعان اسا «كورەگەندىك» كەرەك ەمەس، جاي عانا شەتەلدىڭ تاجىريبەسىنە كوز جۇگىرتسەك بولعانى.

جارناماعا شەك قويۋ – ماسەلەنىڭ شەشىمى مە؟

قازاقستانداعى جارناما نارىعىنىڭ درايۆەرى بۋكمەكەرلىك ۇيىمدار ەكەن. ساراپتامالىق دەرەكتەر وسىلاي دەيدى. ورتالىق ازيا جارناما قاۋىمداستىعىنىڭ (واجق) ساراپشىلار كوميسسياسىنىڭ زەرتتەۋىنشە، بۋكمەكەرلىك ۇيىمدارقازاقستاندىق جارناما نارىعىندا باستى ورىندا. ال راديو مەن سىرتقى جارناما سەكىلدى سەگمەنتتە ۇشتىككە (قارجى ۇيىمدارى، بۋكمەكەرلىك ۇيىمدار جانە قۇرىلىس كومپانيالارى) كىرەدى. مىنەكەي، وسىعان قاراپ-اق جارناما نارىعىنىڭ قانشا پايىزى بۋكمەكەرلىك، جالپى ويىن سالاسىنا تيەسىلى ەكەنىن باعامداۋعا بولادى. ەگەر بۇل جارناماعا قۇرىق سالىنسا، نارىققا وتە اۋىر سوققى بولارى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. باسقاشا ايتساق، مۇنىڭ ارتىندا ونداعان جارناما اگەنتتىگى مەن مىڭداعان جۇمىسشى تۇر. ەڭ سوراقىسى، قىزدى-قىزدىمەن «زەرتتەۋدىڭ دە قاجەتى جوق»دەپ سالعان مىنبەردەگىلەر «كەرەمەت جاڭالىقتىڭ» سالدارىن بىلە مە ەكەن؟

ءبىر باسىن شاپساڭ، ەكىنشىسى سوپاڭ ەتەدى

ءبىر باسىن شاپساڭ، ەكىنشى باسى سوپاڭ ەتىپ، ءتىلىن ىسىلداتىپ شىعا كەلەتىن جەتى باستى ايداھار جايلى ەرتەگىنى ءبارىمىز بىلەتىن شىعارمىز. قازاقستاندىق بۋكمەكەرلىك ۇيىمنىڭ جارناماسىنا تىيىم سالۋ – شەتەلدىك قۇرىلىمداردىڭ قاپتاۋىنا جول اشۋ دەگەن ءسوز. تارقاتىپ ايتايىق. ماماندار ويىن بيزنەسىنىڭ جارناماسى ەش جەردەن جىلت ەتپەۋى كەرەك دەپ سانايدى. كوشەدە، باق-تا، تەلەديداردا، ينتەرنەتتە... اسىرەسە، بالالار مەن كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەردىڭ ويىن بۇزادى-مىس.

«قۇمار ويىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا جاقسى نارسە ەمەس، سوندىقتان ءبىز مۇنداي بيلبوردتار مەن پلاكاتتاردى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە كورسەتپەۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىز. ءارى بۇل جارنامانى تەلەارنالاردان الىپ تاستاۋ كەرەك، ويتكەنى حالىق كوبىنەسە بۇكىل وتباسىمەن تەلەديدار كورەدى»، - دەدى «قازاقستان تۇتىنۋشىلارىنىڭ رەسپۋبليكالىق قاۋىمداستىعى» زتب توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تۇرسىن دجاگاپاروۆا.

دجاگاپاروۆانىڭ پىكىرىنشە، قۇمار ويىننىڭ سىرتقى جارناماسىن ەرەسەكتەر عانا ەمەس، بالالار دا وپ-وڭاي كورە الادى. بۇل دۇرىس ەمەس، ويتكەنى ستاۆكا مەن ۇتىسقا بايلانىستى دۇنيەلەر كامەلەتكە تولماعانداردى باۋراۋى مۇمكىن. ءجا، سولاي-اق بولسىن! بىراق مۇنىڭ ارتىنان تاعى ءبىر ماسەلە قىلاڭ بەرەدى. بالالاردىڭ قاي جەردە، قانداي رەسۋرسقا ءباس تىگەتىنىنەن بەلسەندىلەر مەن اتا-انا بەيحابار. ءبىر انىعى، ەلىمىزدە زاڭدى تۇردە جۇمىس ىستەيتىن ليتسەنزيالانعان بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەرەمەس. تاعى ءبىر انىعى، زاڭدى ويىن مەكەمەسىن جارنامالاۋعا تىيىم سالىنعانىمەن، زاڭسىز جارنامانىڭ جوعالىپ كەتپەيدىعوي.

بۇدان قانداي قورىتىندى شىعادى؟ ارينە، تۇتىنۋشى ەشقانداي ەرەجەسى جوق استىرتىن نەمەسە «وففشورلىق»كومپانيالارعا دەن قويادى. ايتپاقشى، زاڭسىز قۇرىلىمىڭ ءبىر جۇرگەن جالماۋىز. قارماعىنا وڭاي تۇسىرەدى. جاسقا دا، باسقا دا قارامايدى، جەكە باستى راستاۋسىز تىركەيدى، زاڭمەن بەلگىلەنگەن ەرەجەنى ەلەمەيدى. قۇمار ويىندى جەلىدە، YouTube-تا، ءتۇرلى سايتتا ت.ب. رەسۋرستا اشىقتان-اشىق جارنامالايدى. الدا-جالدا ۋاكىلەتتى ورگاندار مۇنداي سايتتى بۇعاتتاسا دا، بىرەر ساعاتتان سوڭ كوشىرمەسى پايدا بولادى.

شەتەل شەتىن ماسەلەنىڭ شەشىمىن تاپتى ما؟

الىسقا بارماي-اق، الەۋمەتتىك كليماتى، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى، مەنتاليتەتى بويىنشا قازاقستانعا ۇقساس گرۋزيانى الايىق. گرۋزيانىڭ ويىن يندۋسترياسى سالاسىنا شەتەلدىك ينۆەستورلار كوپ. گرۋزيانىڭ قۇمار ويىن بيزنەسى قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى گەورگي مامۋلايشۆيلي مۇنى تۇراقتىلىقپەن بايلانىستىرادى. ياعني، سالانى رەتتەيتىن زاڭناما جىل سايىن وزگەرمەيدى، سول سەبەپتى ينۆەستور ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنەدى. بۇعان قوسا، قازاقستانداعىداي گرۋزيادا دا ويىن بيزنەسى ءۇشىن ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتار بار، ولارداعى اينالىمنىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەرىنە سالىق سالىنبايدى. ليتسەنزيا دا تەگىن، سالىق سالىنبايدى.

ال جاستاردىڭ قۇمار ويىننىڭ شىرماۋىنا تۇسپەۋىن قالاي رەتتەپ وتىر؟ 2019 جىلى گرۋزيادا كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ءباس تىگۋىن شەكتەۋ ءۇشىن بارلىق ويىنشىنى تەكسەرۋ مەنسايكەستەندىرۋ ەنگىزىلدى. ەڭ قىزىعى، ويىن بيزنەسىن تەلەديداردا عانا جارنامالاۋعا تىيىم سالىنعان. الەۋمەتتىك جەلىدە جارناماسى جەر جارادى. ساراپشىلار بۇل ەلگە كەلگەن تۋريستەردىڭ دەمالىس كەزىندە ويناۋىنا، شەتەلدىك ازاماتتاردى تارتۋدا ماڭىزدى دەيدى. جارناماعا تىيىم سالۋ نارىقپەن قاتار، ويىنشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەرى اسەر ەتكەنىن كورگەن. سەبەبى بەلگىلى، زاڭسىز، استىرتىن ويىن قۇرىپ كەتكەن جوق، زاڭدى بيزنەسكە سالىنعان تىيىمدى زاڭسىز قۇرىلىمدار ءوز مۇددەسىنە پايدالاندى.

گرۋزيا ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكاسىنا سايكەس، ءبىر جىلدا گرۋزياداعى ويىننان شەتەلدىك سۋبەكتىلەرگە اۋدارىمدار ەسەلەپ ءوستى. 2021 جىلى ەلدەن شەتەلدىك كونتراگەنتتەرگە 120 ميلليون لاري (35-37 ميلليون دوللار) اۋدارىلدى. 2022 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن كازينولاردى جارنامالاۋعا تىيىم سالىنعان سوڭ بۇل كورسەتكىش 10 ەسە ارتتى – 1,11 ميلليارد لاريگە (350 ميلليون دوللار) جەتتى.

«قازىر ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق وسى ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدە، ويتكەنى مەملەكەت بۇل دۇرىس قادام ەمەس ەكەنىن كوردى. ەڭ اۋەلى كولەڭكەلى نارىقتىڭ ارتۋى سالىقتى جوعالتاتىن بيۋدجەتتىڭ وسۋىنە اكەلدى. بىراق ەڭ باستىسى، كولەڭكەلى نارىق تاراپىنان قوعامعا تونگەن قاۋىپ-قاتەرلەر ارتتى، ويتكەنى ينتەرنەتتە كوپتەگەن ويىن پورتالىندا جۇمىس ىستەيتىن زاڭسىز مەكەمەلەردە قورعانىس جوق. وندا كامەلەتكە تولماعاندار ەمىن-ەركىن ويناي الادى، ال ۇتىستى تولەمەگەن جاعدايدا ەشكىمگە ەشتەڭە دالەلدەي المايسىز. قازىر ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق جارنامانى رەتتەۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى پىسىقتاۋ تۋرالى الدىن الا ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزدى، بۇل تەك ويىن سالاسىنا ەمەس، ناتيجەسى ۇقساس وزگە دە سالالارعا دا قاتىستى»، - دەيدى گەورگي مامۋلايشۆيلي.

قۇمار ويىنعا قۇنىقتىرعان جارناما ەمەس!

«قۇمار ويىنشىلاردى قۇنىقتىرىپ جاتقان جارناما ەمەس!». ويىن بيزنەسىنىڭ وكىلدەرىنىڭ ءۋاجى وسى. ويىننىڭ ويسىز ارەكەتكە اينالماۋى – ءاربىر ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندە. سالا ماماندارى ءباس تىگۋدى وڭاي ولجا دەپ قاراماۋعا كەڭەس بەرەدى. ايتسا ايتقانداي، جارنامانىڭ جامان ادەتكە قاتىسى جوق. تەمەكى ونىمدەرى مەن الكوگولگە تىيىم سالىنعانىمەن، تەمەكى شەگەتىندەر مەن ىشىمدىك ىشەتىندەر ازايعان جوق قوي. بۇل دا تۋرا سولاي. قۇمار ويىن ادامنىڭ جاسىنا قارامايدى. تىيىم سالىنعان سوڭ ادامنىڭ زەيىنى كولەڭكەلى نارىققا اۋاتىنى زاڭدىلىق. ال بۇدان شەتەلدىك قۇرىلىمنىڭ ءبۇيىرى شىعىپ، تابىسى بىرنەشە ەسەگە ارتادى. مۇنى گرۋزيانىڭ شوتىنان شىققان قىرۋار قارجىدان كورۋگە بولادى.

«ليتسەنزيالانعان بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن كازينولاردىڭ جارناماسىن تۇقىرتىپ، ءبىز استىرتىن ويىننىڭ قارماعىنا تۇستىك. ەندى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءباس تىگەتىن ادامدار كاسىبي وتاندىق مەكەمەلەردىڭ جارناماسىن بىلمەيدى، بىراق الەۋمەتتىك جەلىدە «وففشورلىق» ويىن سايتتارىنىڭ جارناماسىن كورەدى»، - دەدى گەورگي مامۋلايشۆيلي.

بۇگىندە قازاقستانداعى احۋال گرۋزياعا قاراعاندا الدەقايدا ناشار دەگەن پىكىر بار. Alem Research اناليتيكالىق كومپانيانىڭ زەرتتەۋىنشە، 2022 جىلى ليتسەنزيالانعان قازاقستاندىق بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ، ويىن زالدارىنىڭ، كازينولاردىڭ جارناماسى قازاقستانداعى ويىن بيزنەسى جارناماسىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ 15%-نان اسپادى. ەسەسىنە، مۇنداي جارنامانىڭ 85-90%-ى قازاقستاندا زاڭسىز جۇمىس ىستەيتىن شەتەلدىك ونلاين بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەرگە، كازينولارعا تيەسىلى ەكەن.

ەگەر زاڭدى مەكەمەلەردىڭ جارناماسىن اقپارات كەڭىستىگىنەن تولىق الىپ تاستاساق، ءدال سول گرۋزيانىڭ كەبىن كيەمىز. سەبەبى زاڭسىز قۇرىلىمداردىڭ جارناماسى جويىلىپ كەتپەيدى. بۇل كونتەنت بيلبوردتا، تەلەديداردا ەمەس، ەشبىر زاڭعا باعىنبايتىن شەتەلدىك دومەنى بار سايتتاردا، توپتاردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە جەلدەي ەسەدى.

تيىسىنشە، ءبىز گرۋزيانىڭ كەبىن كيۋىمىز بەك مۇمكىن، ول كەزدە قۇمار ويىنعا قۇمارتقاندار ەلدەگى ليتسەنزيالانعان، كاسىبي ويىن بيزنەسىن بىلمەيدى. ال زاڭدى بۋكمەكەرلىك كەڭسەنىڭ سايتتارى نەمەسە ويىن زالى كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ ءباسىن قابىلدامايدى. بۇعان قوسا، ەلىمىزدە زاڭدى ويىن مەكەمەسىندە جاۋاپتى ويىن اتتى وپتسيا بار، ءباستىڭ كولەمىنە، اپتاعا، ايعا، ويىنعا جۇمسالاتىن ۋاقىتقا جانە ت.ب. ءليميتتى ءوزىڭىز بەلگىلەيسىز، قالاساڭىز، بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە دەيىن ءوزىڭىزدى ويىننان الاستاتا الاسىز. قورىتا ايتقاندا، سىرت كوزگە جەڭىلكورىنگەنىمەن، ويىن بيزنەسى سالاسىن رەتتەۋدىڭ ءبىز بىلمەيتىن قالتارىس-بۇلتارىسى كوپ. بۇعان سارالانعان ءارى جان-جاقتى ويلاستىرىلعان شارا كەرەك.

سۋرەت: عالامتوردان

 Abai.kz