قاجىمۇقان عابدوللا. ءبىرىنشى دە بىلمەيتىن بىلىقتار. شكولنيكتەر ۇپتەپ جاتىر...
انشەيىندە سەزە بەرمەيتىن، تەرەڭىنە ۇڭىلە قويمايتىن ءبىر زاڭدىلىق بار، بىزدە. ول – قازاققا قازاقتىڭ سەنبەيتىندىگى جانە يلانبايتىندىعى!..
بۇل دەرت قايدان جۇقتى؟..
...سوناۋ ءۇش عاسىر بۇرىن ورىستىڭ قاتىن پارشاسى ەركىن دالاداعى ەر قازاقتى جاۋلاۋدىڭ زىميان جوسپارىن قۇرادى. ورىس اسكەريلەرى پاتشاسىنا: «بۇل حالىقتى جەڭۋ دە، ونى قۋىپ جەتۋ دە مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، قازاقتىڭ شىرت ۇيقىدا جاتقان التى جاسار بالاسى: «جاۋ شاپتى!» دەگەن دابىلدى ەستىگەندە، اتىپ تۇرىپ، شاۋىپ بارا جاتقان جايداق اتتى قۋىپ جەتىپ، جالىنان ۇستاپ قارعىپ مىنەدى دە، جاۋىنا قارسى شابادى نەمەسە ۇلى دالاعا ءسىڭىپ، كوزدەن عايىپ بولادى» – دەيدى.
كوپ ويلانىپ، تەرەڭ تولعانعان ورىس بيلىگى اقىرىندا «قالايدا قازاقتى قازاققا قارسى قويىپ، قانداي جات يتكە سەنسە دە، ايتەۋىر، ءوز-وزىنە، ءبىر-بىرىنە ولسە سەنبەيتىندەي» ءتاسىل ويلاپ تابادى. ول – قازاقتى جۇزدەرگە ءبولۋ، رۋلارعا بولشەكتەۋ، ايماقتارعا الشاقتاتۋ، اراسىنا سىنا قاعۋ، ءبىر-بىرىنە وتىرىك جامانداۋ، ءبىر اتانىڭ باتىرىن ەكىنشى اتادان «كەم دەپ ايتتى» دەپ جالعان ءسوز تاراتۋ ت.س.س.
ياعني، قازاقتىڭ ەڭ قۋاتتى قارۋى –نامىسى بولسا، ەڭ ءالسىز تۇسى دا – ءداپ وسى نامىسى بولاتىن. ورىس وسىناۋ سايقال ءتاسىل، ساسىق ادىسىمەن قازاقتى جاۋلاپ الىپ، ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بيلەدى.
انشەيىندە سەزە بەرمەيتىن، تەرەڭىنە ۇڭىلە قويمايتىن ءبىر زاڭدىلىق بار، بىزدە. ول – قازاققا قازاقتىڭ سەنبەيتىندىگى جانە يلانبايتىندىعى!..
بۇل دەرت قايدان جۇقتى؟..
...سوناۋ ءۇش عاسىر بۇرىن ورىستىڭ قاتىن پارشاسى ەركىن دالاداعى ەر قازاقتى جاۋلاۋدىڭ زىميان جوسپارىن قۇرادى. ورىس اسكەريلەرى پاتشاسىنا: «بۇل حالىقتى جەڭۋ دە، ونى قۋىپ جەتۋ دە مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، قازاقتىڭ شىرت ۇيقىدا جاتقان التى جاسار بالاسى: «جاۋ شاپتى!» دەگەن دابىلدى ەستىگەندە، اتىپ تۇرىپ، شاۋىپ بارا جاتقان جايداق اتتى قۋىپ جەتىپ، جالىنان ۇستاپ قارعىپ مىنەدى دە، جاۋىنا قارسى شابادى نەمەسە ۇلى دالاعا ءسىڭىپ، كوزدەن عايىپ بولادى» – دەيدى.
كوپ ويلانىپ، تەرەڭ تولعانعان ورىس بيلىگى اقىرىندا «قالايدا قازاقتى قازاققا قارسى قويىپ، قانداي جات يتكە سەنسە دە، ايتەۋىر، ءوز-وزىنە، ءبىر-بىرىنە ولسە سەنبەيتىندەي» ءتاسىل ويلاپ تابادى. ول – قازاقتى جۇزدەرگە ءبولۋ، رۋلارعا بولشەكتەۋ، ايماقتارعا الشاقتاتۋ، اراسىنا سىنا قاعۋ، ءبىر-بىرىنە وتىرىك جامانداۋ، ءبىر اتانىڭ باتىرىن ەكىنشى اتادان «كەم دەپ ايتتى» دەپ جالعان ءسوز تاراتۋ ت.س.س.
ياعني، قازاقتىڭ ەڭ قۋاتتى قارۋى –نامىسى بولسا، ەڭ ءالسىز تۇسى دا – ءداپ وسى نامىسى بولاتىن. ورىس وسىناۋ سايقال ءتاسىل، ساسىق ادىسىمەن قازاقتى جاۋلاپ الىپ، ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بيلەدى.
...كەنەت، اسپاننان تۇسكەندەي بولعان قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگى ورىستى وڭباي ەسەڭگىرەتىپ كەتتى. ۆ.پۋتين بيلىككە كەلگەن كۇننەن باستاپ، ورىستىڭ ناعىز ۇلتشىلدارى وقتىن-وقتىن كرەملدىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى كىشكەنتاي بولمەدە جينالىپ، باياعى قاتىن پاتشانىڭ «جاسامپاز جولىن» جاڭعىرتۋدىڭ ماسەلەلەرىن قاراستىرا باستادى.
سويتسە، قازاقتىڭ مىقتى جاقتارى كوپ ەكەن. سونىڭ ءبىرى – اتوم ءوندىرىسى بولىپ شىقتى. وسپادار ورىستىڭ: «ناكازات رۋبلەم!» دەيتىن توپاس تۇسىنىگى ىسكە قوسىلادى. قازاقتىڭ ەركىندىگىنە جيىرما جىلدان اسسا دا، ورىس بيلىگى بىردە اشىق، بىردە جاسىرىن قازاقتى الەمدىك نارىققا تۋرا شىعارماي، ءوزى ارقىلى عانا قاتىستىرۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساپ كەلەدى.
دەگەنمەن، قازاقتىڭ «قازاقاتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى مۇحتار جاكىشەۆ دەيتىن «پىسىقاي» ورىسىڭدى اينالىپ ءوتىپ، قازاق اتومىن دامىتۋ مەن الەمدىك نارىققا شىعارۋدىڭ جولدارىن جاڭا تەحنولوگياسى قارقىندى دامىپ، وركەنيەتتىڭ الدىنا شىققان جاپوندىقتارمەن كەلىسىپ-ءپىشىپ قويىپتى. مۇنى ەستىگەن كرەملدىڭ قوجايىنى تەرىسىنە سىيماي كەتەدى دە، ورىستاردى جاپوندارعا اتتاندىرىپ، قازاقتاردىڭ قاتىسۋىنسىز كەلىسىم-شارت جاساسۋدى تاپسىرادى. بىراق، الدىن-الا مۇحتار جاكىشەۆپەن كەلىسىپ قويعان جاپوندار قازاقستاننىڭ قاتىسۋىنسىز كەلىسىمگە كەلۋدەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتادى. ءوز كەزەگىندە مۇحتار جاكىشەۆ جاپوندىقتارمەن كانادادا تىركەلگەن «Uranium One» كومپانياسى ارقىلى جۇمىس جاساۋعا ۋاعدالاسىپ قويعان بولاتىن
ال، ورىستار ءۇشىن ۋاقىت وتە از، كەڭىستىك وتە تار ەدى. ورىس بيلىگى ادەتتەگىدەي «ەرەجەسىز بەلدەسۋ» ادىسىنە سالادى. كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ چەكيست-شپيونى ۆ.پۋتين قازاق باسشىسىمەن اقىلداسىپ-جاقىنداسىپ جۇرگەندە، جاپوندىقتاردىڭ قازاق اتومىن وركەنيەتتى دامىتۋعا شۇعىل كىرىسىپ كەتىپ، ورىستىڭ قايراڭدا قالاتىندىعىن بىردەن تۇسىنەدى.
مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر مەن ەلارالىق ديپلوماتيا ادىرەم قالىپ، ورىس بيلىگى بانديتتىك قيمىلدارعا كوشەدى. قازاق-جاپون اتوم كەلىسىمىن قالايدا بۇزۋ ءۇشىن كرەمل بيلىگى، ەڭ الدىمەن، جاۋدى قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن، ەلباسىنىڭ جاقىن ماڭىنان ىزدەيدى.
مىنەكي، باتپان قۇيرىق! قازاقتىڭ اتوم سالاسىنىڭ ءمينيسترى ورىس بولىپ شىقتى. ۆلاديمير شكولنيك. ول از دەسەڭىز، شكولنيكتىڭ بالالارى مەن وتباسى الدەقاشان رەسەيگە كوشىپ كەتكەن تۇرعىلىقتى رەسەيلىكتەر ەكەن. ورىس بيلىگىنىڭ كوك اسپاننان ىزدەگەنى، قارا جەردەن تابىلا كەتتى. ول-ول ما، ۆلاديمير شكولنيكتىڭ ۇلى اتوم سالاسىنىڭ ءجاي مامانى عانا ەمەس، ورتانقول شەنەۋنىگى كورىنەدى.
ەندى كرەمل بيلىگىنە «وتىرىكتى – شىنداي، شىندى – قۇداي ۇرعانداي» قىلىپ، «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى مۇحتار جاكىشەۆتى تاعىنان تايدىرىپ، قاراڭعىدا قۇرساۋلاۋ عانا قالدى. ورىس چەكيستەرى ىسكە كىرىستى...
ارينە، ارام پيعىل، لاس نيەتىن سەزدىرمەۋ ءۇشىن 2009 جىلدىڭ مامىر ايىندا ورىستىڭ «روساتوم» كومپانياسىنىڭ جەتەكشىسى سەرگەي كيريەنكو مەن «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى مۇحتار جاكىشەۆتىڭ رەسمي كەزدەسۋ ۋاقىتى بەلگىلەندى. بىراق، اتالعان كەزدەسۋ وتكەن جوق. قازاق بيلىگى لەزدە مۇحتار جاكىشەۆتى تۇتقىنداپ، ءبىر ساتتە قاپاسقا قۇرساۋلاپ تاستادى...
مۇحتار جاكىشەۆ تۇرمەگە توعىتىلعاننان كەيىن، «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىلىعىنا مينيسترلىك لاۋازىمىن تاستاي سالىپ، ۆلاديمير شكولنيك كەلدى. البەتتە، ول «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىندا «ءتارتىپتىڭ جوقتىعىن، تالان-تاراجدىڭ ورىستەپ كەتكەندىگىن» «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ» ەرتەگىسىنەن ەش كەم قىلماي، ايقايلاپ ايتا باستايدى.
ءداپ وسى كەزدە شۇعىل قيمىلداعان ورىستاردىڭ ارمز حولدينگى باياعى مۇحتار جاكىشەۆ كەلىسكەن كانادادا تىركەلگەن «Uranium One» فيرماسىنىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلەسىنە قول جەتكىزدى. ال، ارمز حولدينگىنىڭ ديرەكتورى ۆاديم جوۆوۆتىڭ قىزىنا «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ جاڭا باسشىسى ۆلاديمير شكولنيكتىڭ ۇلى ۇيلەنگەن بولاتىن؟!. مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر، قازاقتار!!!
قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاڭاقورعان مەن شيەلى اۋداندارىنىڭ جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ سوزاق اۋداندارىنىڭ قازاقتارى «قازاق اتوم ءوندىرىسى» ۇلتتىق كومپانياسى اشىق ءوندىرىپ جاتقان ۋران ءوندىرىسىنىڭ كەسىرىنەن جاپپاي ناۋقاسقا ۇشىراپ، ءبىر كوزى سوقىر، ءبىر قۇلاعى شۇناق ۇرپاق تۋىپ جاتىر، ال، ۆلاديمير شكولنيكتىڭ كوككوز بالاسىنان تۋعان سارىۇرپەك نەمەلەرى قازاقتىڭ قازىناسىنا شومىلىپ، ەۋروپا كۋرورتتارىندا جىل ون ەكى اي بويى دەمالىپ-قىدىرىستاپ ءجۇر...
ال، قازاقتىڭ تاعى ءبىر قاراكوزى، جەتى بالالى ۇلكەن وتباسىنىڭ يەسى مۇحتار جاكىشەۆ تەمىر توردا توزىپ جاتىر...
...بىزگە قوڭسى قونسا دا، تامىر بولىپ جارىتپاعان كرەمل بيلىگىنىڭ «قۇدىرەتى» وسىنداي! قازاقتىڭ نانىن جەپ، سۋىن ىشكەن; قازاقتىڭ ارقاسىندا ادام بولىپ، لاۋازىمعا جەتىپ، ەل قاتارىنا قوسىلعان; اقىرىندا، قازاقتىڭ اس بەرگەن ىدىسىنا اياعىن سالىپ، قازاقتىڭ قازىناسىن تۇپتەپ جاتقان قاسيەتسىز ءھام حارام ۆلاديمير شكولنيك اۋلەتىنىڭ «افەراسىن» ەلباسىمىز بىلە مە؟!.
الدە، ءبىرىنشى دە بىلمەيتىن بىلىقتار بار ما؟!.
masa.kz
