كەشە پارلامەنت قابىر­عاسىندا، «جەتىمبۇرىش» جاعالاعان جۋرناليستەردىڭ جايى كوتەرىلدى. جانە كۇتپەگەن جەردەن سەناتورلار باق وكىلدەرىنىڭ جىگەرىن جا­سىتىپ، ابدەن كۇيزەلتكەن بۇل پروبلەمانىڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتۋگە بەلسەنىپ شىقتى!

كەشە پارلامەنت قابىر­عاسىندا، «جەتىمبۇرىش» جاعالاعان جۋرناليستەردىڭ جايى كوتەرىلدى. جانە كۇتپەگەن جەردەن سەناتورلار باق وكىلدەرىنىڭ جىگەرىن جا­سىتىپ، ابدەن كۇيزەلتكەن بۇل پروبلەمانىڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتۋگە بەلسەنىپ شىقتى!
وسى ايدا اتالىپ وتەتىن جۋر­ناليستەردىڭ ءتول مەرەكەسى قار­ساڭىندا سەناتتىڭ الەۋ­مەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتى «تەلەراديو حابارلارىن تا­راتۋ تۋرالى» زاڭىن ىسكە اسى­رۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان جيىن جيۋعا ۇيعارىپتى. وسى كەزدەسۋدە وتاندىق اقپارات قۇرالدارىن الاڭداتىپ وتىرعان پروبلەمالار اشىق ايتىلدى. جيىنعا قاتىسقان مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى جاننا قۇر­مانعاليەۆا زاڭ قابىلدانعالى بەرگى ۋاقىتتا اتقارىلعان شا­رۋالارعا توقتالدى. قازاقستاندا «مىندەتتى تەلە­راديوارنالار تىزبەسى» قالى­پ­تاستىرىلىپتى. «بۇل قازاقستان­دىقتاردىڭ اقپاراتتىق قا­جەت­تىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ جانە قازاقستاننىڭ بىرىڭعاي اقپاراتتىق كەڭىستىگىن نىعايتۋ ماقساتىندا ءتۇزىلدى. بۇل تىزبە كون­كۋرستىق نەگىزدە قالىپ­تاستى­رى­لادى. 2012 جىلدىڭ 2 قارا­شا­سىن­دا وسى تىزبەنى قالىپتاس­­تىرۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ وتى­رى­­سى ءوتتى. سوندا كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ شەشىمىمەن، 14 تەلەارنادان تۇ­راتىن ءتىزىم ۇسىنىلدى. بۇلار – حابار، قازاقستان، مادەنيەت، بالاپان، ەلارنا، 24.kz, ءبىلىم، قازاق تۆ، استانا، ستۆ، 31 ارنا، 7 ارنا، نتك، كتك. «تەلەراديو حا­بارلارىن تاراتۋ» زاڭىنا ساي­كەس، بۇل ءتىزىمدى تەلەراديو تا­راتۋ وپەراتورلارى «ءوزارا ەسەپ­تەسۋ» نەگىزىندە ترانسليا­تسيا­لاي­دى» دەدى مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى حات­شىسى.
ايتكەنمەن «استانا تەلەۆي­زياسىنىڭ» باس ديرەكتورى ءلاززات تانىسباي بۇگىندە كابەلدى كوم­پانيالار مەن تەلەارنالار ارا­سىندا پروبلەما تۋىنداپ جات­قاندىعىن ايتىپ، دابىل كو­­تەردى: «ەڭ ءىرى كابەلدىك وپە­راتورلار­-دىڭ ءبىرى «Icon» قازى­رگى كەزدە ءبىر توپ رەسپۋبليكا­لىق ارنالاردى ترانسلياتسيالاۋدان باس تارتۋدا. ول بىزدەن «جارناما­دان تولىق تازالانعان» ەفيردى تالاپ ەتىپ وتىر. ال جارناما، وزدەرىڭىز تۇسىنەتىندەي، جەكە تەلەارنالار ءۇشىن تابىستىڭ بىردەن-ءبىر، ءتىپتى جالعىز كوزى دەۋگە بولادى. سون­دىقتان ءبىز وعان بارا المايمىز. وكىلەتتى ورگان بۇل جايتتان قۇ­لاعدار. ءبىز قازىر «ۇزاق حات الماسۋ» جۇرگىزىپ جاتىرمىز» دەي كەلە ول ەگەر الدا «تەلەراديو حابارلا­رىن تاراتۋ تۋرالى» زاڭىنا وزگەرىس­تەر ەنگىزىلەر بولسا، وسى جاعداي­دى ەسكەرۋدى سۇرادى.
قازاقستان 2015 جىلدان باستاپ، تولىعىمەن «تسيفرلى تە­لەۆيزياعا» تولىق كوشەتىن بولادى. سول كەزگە دەيىن ەلىمىزدە كەڭەس كەزىنەن قالعان انالوگتىق تەلە­حابار تاراتۋ تۇبەگەيلى توقتاتى­لادى. قازىردىڭ وزىندە ءۇي توبەسى­نە شانشىلعان انتەننامەن تەك ءبىر-ەكى ارنانى عانا اۋلاۋ مۇمكىن بو­لىپ قالدى. ايتكەنمەن ازىر­گە رەس­پۋبليكا بويىنشا تەك 300 مىڭ ءۇي عانا مەملەكەتتىڭ «وتاۋ تۆ» تسيفرلى تەلەۆيزيا جۇيەسىنە قو­سىلىپتى.
مەملەكەتتىڭ ىسكە جاۋاپتى قۇرىلىمى – «قازتەلەراديو» اق-تىڭ باسقارما توراعاسى ا.قا­دىراليەۆ وسى 300 مىڭنىڭ 80 پايىزى اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردىڭ ۇلەسىندە ەكەندىگىن ايتتى. ادام­دارعا تاڭداۋ بەرۋ ءۇشىن «وتاۋ تۆ» ول ادامدارعا وتاندىق تەلەار­نالاردىڭ تەگىن پاكەتى سىرتىندا، اي سايىنعى تولەم نەگىزىندە شە­تەلدىك ارنالاردى دا كورۋگە مۇم­كىندىك بەرەدى. بىراق قوسىلعان ابونەنتتەردىڭ تەك 15 پايىزى عانا اقىلى پاكەتتى قوسقىزىپتى. «بۇل ءوز تەلەارنالارىمىزدىڭ حالىق اراسىندا تانىمال ەكەندىگىن كورسەتەدى» دەگەن بايلام جاسادى اباي قادىراليەۆ.
كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى ساكەن سارسەنوۆ «تسيفرلى حابار تاراتۋ جۇيەسىنە قوسىلۋ ءۇشىن قازاقستاندىقتارعا جاڭا تسيفرلىق قابىلداۋ جابدى­عىن ساتىپ الۋ قاجەت» بولاتىن­دىعىن ەسكە سالدى. «ول ءۇشىن ءبى­رىنشى كەزەكتە قازاقستاندىق كا­سىپورىنداردا تەلەۆيزيا­لىق قابىلداعىشتار ءوندىرىسىن ۇيىم­داستىرۋ ماسەلەسى پىسىقتال­دى، – دەدى مينيسترلىك باسشىلىعى­نىڭ وكىلى. – تەلەۆيزيالىق قابىلداعىشتارعا دەگەن سۇرا­نىس­تىڭ وسكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، مۇن­داي ءوندىرىس پەتروپاۆل قا­لاسىنداعى كيروۆ اتىنداعى زا­ۋىتتا جولعا قويىلدى. سونىمەن قاتار ۇستىمىزدەگى جىلىڭ ماۋسىم ايىنان باستاپ، «الاتاۋ» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنداعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار پار­كىندە وسىنداي جاڭا قۇراستىرۋ ءوندىرىسىن ىسكە قوسۋ جوسپارل­ا­نۋدا».
كولىك جانە كوممۋنيكا­تسيا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مۇ­نىڭ «ءوز كەزەگىندە وتاندىق نارىق­تى قورعاۋعا» جانە «ونى ءوزىمىزدىڭ قازاقستاندىق تسيفرلى تەلەۆي­زيالىق قابىلداعىشتارمەن تول­تىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىندىگىن» نىقتادى. جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر مەم­لەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە، بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنە، ۇلى وتان سو­عىسى ارداگەرلەرىنە، كوپ بالا­لى نە جالعىزباستى انالارعا جانە باسقالارىنا مەملەكەتتىك قور­-دان، ارەندالىق ءۇي بەرەدى. بىراق باق وكىلدەرى وسى ساناتتاردىڭ بىردە-بىرەۋىنە كىرمەيدى. ال سو­­نى­مەن بىرگە مەملەكەتتىك يدەولو­­گيالىق جۇمىستى اتقاراتىن، حا­­لىق پەن بيلىك اراسىندا ءتۇيىندى ما­سە­لەلەردى تۇسىندىرەر «ارااعا­يىن»، جارشى رەتىندە جۇرەتىن جۋرنا­ليستەرگە جۇكتەلگەن جا­ۋاپكەر­شىلىك شەنەۋنىكتەردەن ارتىق بولماسا، كەم ەمەس.
 – باسپانا ماسەلەسى ءبىزدىڭ ەڭ جاندى جەرىمىزگە ءتيىپ وتىرعان ما­سەلە، – دەپ مالىمدەدى «حابار» اگەنت­تىگى باسقارما توراعاسى اي­دوس ۇكىباەۆ. – ويتكەنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىل­دەرى، بىزدەر مارتەبە جاعىنان مەملە­كەتتىك تۇرعىن ءۇي تۋرالى باعدار­لامالارعا دا، سونى رەتتەيتىن زاڭدارعا دا – ەشقايسىسىنا كىرمەيمىز. ويتكەنى بىزدە ستاتۋس جوق، بىزگە قاراستىرىلعان سانات تا جوق. ناتيجەسىندە، زاڭ جۇزىندە پاتەر الۋعا مۇمكىندىگىمىز جوق. ءبىز مىسالى، اكىمدىككە حات جازامىز، ولار بىزگە جاۋاپ قايىرادى: «سىز­دەر مەملەكەت ءۇي بەرەتىن باعدار­لامالاردىڭ ەشقايسىسىنا كىرمەيسىزدەر!» دەپ قىسقا قا­يى­رادى.
بۇل ماسەلەدە جۋرناليستەر كۇتپەگەن جەردەن سەناتورلار تا­راپىنان قولداۋ تاپتى:
 – ماسەلە وتە دۇرىس كوتەرى­لىپ وتىر، – دەدى سەناتتىڭ الەۋمەت­تىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ تور­ا­عاسى اقان بيجانوۆ. – بۇل ءوزى وتە كۇردەلى ماسەلە. ونى شەشۋ ءۇشىن قۇقىقتىق بازا قالىپتاستىرۋ كەرەك بولسا، پارلامەنت تاراپى­نان باسقا دا كومەك قاجەت بولسا، وندا ۇسىنىستارىڭىزدى بەرى­ڭىزدەر! مينيسترلىكپەن وتىرىپ، وزدەرىڭىز دە اقىل قوسىپ، ازىر­لە­ڭىزدەر. قانداي شەشۋ جولدارى بار؟ ول ءۇشىن قانداي قۇقىقتىق بازا كەرەك؟ سونى ايتىڭىزدار. ويتكەنى وتە كۇردەلى ءتۇيىن. اسىرەسە، قازىر جاس، دارىندى جۋرناليس­تەر­دى اقپارات قۇرالدارى سالا­سىنا مولىنان تارتۋ ءۇشىن، وسىندا تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن وسىنداي بازا كەرەك! كەلىڭىزدەر، ەكى جاقتاپ، بۇل ماسەلەنى شەشەيىك. ءبىز دە ءبىر جاعىنان قاراستىرايىق. سودان ۇكىمەتكە ۇسىنىسپەن شىعايىق! – دەدى كوميتەت باسشىسى.
ەگەر سەناتورلار سوزىندە تۇرسا، وسى ءتۇيىنى شيەلەنىسىپ، ابدەن جاۋىر بولعان ماسەلەنىڭ شە­شىلۋىنە ىقپال ەتسە، بۇل سايىپ كەلگەندە، وتاندىق يدەولوگيا سالاسىن دامىتۋعا سەرپىن بەرەر ەدى! ايتپەسە اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرى يىعىنا تۇسەر جۇك جىل وتكەن سايىن ارتىپ بارادى. ال يىقتى ەزگەن باسپاناسىزدىقتىڭ اۋىرتپالىعى جەڭىلدەر ەمەس.

ايحان ءشارىپ

"ايقىن" گازەتى