رەسەي وتپەن ويناپ وتىر. ورىس وپپوزيتسياسى وسىلاي دەيدى. پۋتين-مەدۆەدەۆ وداعى رەسەيدى وركەنيەتتى دە ورەلى دەڭگەيگە ەمەس، وتكەن كۇندەر ەنشىسىندە قالعان وكتەمدىكتەن وكسىگەن وكىنىشتى ومىرگە كەرى جەتەلەۋدە دەيدى ولار. سوڭعى كۇندەرى ورىس قوعامىنداعى ۇلكەن ايتىسقا اينالىپ، زيالىلار مەن ۇلت ۇلدارىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، تالقىسىنا تۇسكەن ساياسي سپەكتاكلدەر بولىپ ءوتتى. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا ورىس بيلىگىنىڭ شەكسىز اشكوزدىگىن اشىپ كورسەتە تۇسكەندەي. تيرانداردىڭ تارتىسىنان باستالعان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا ماسكەۋدەگى مەترو ستانتسيالارىنىڭ ءبىرى كۇردەلى جوندەۋدەن سوڭ قايتا پايدالانۋعا بەرىلدى. ونداعى حرۋششەۆتىڭ كەزىندە جازىلعان ەسكى گيمننىڭ ءۇزىندىسى دە قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. وقىڭىزشى، ويىڭىزعا نەلەر تۇسەدى: «ستالين ءبىزدى حالىققا، ەڭبەككە ادالدىققا تاربيەلەپ، ەرلىك ىستەرگە رۋح بەردى» («ناس ۆىراستيل ستالين نا ۆەرنوست نارودۋ، نا ترۋد ي نا پودۆيگي ناس ۆدوحنوۆيل»). وزگەنى قايدام، تالاي جىل قۇلدىق قامىتىنىڭ قۇرساۋىندا بولعان، ەندى ول كۇندەرگە تەك لاعنەت ايتاتىن قازاقتىڭ كوز الدىنا قاندى جاستان سۋالعان جانارلار، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا تورىعۋمەن كۇنى وتكەن تارلانبوزدار، قايعىدان قاق ايىرىلعان قارا جەر، تاسباۋىر تاعدىر تۇساۋىن تارىلتقان تالايسىز جۇرت، ۇشان-تەڭىز قايعى-مۇڭ كورىنىس بەرەرى قاق. سونشاما اششى زاپىراندى قايتا قوزعايتىن قانمەن جازىلعان قارىپتەردى قايتا قالپىنا كەلتىرتكەندەگى ورىس بيلىگىنىڭ ويلاعانى نە؟ ارينە، كوزدەن اققان جاسى كولگە اينالعان ءبىر قازاق ەمەس.

رەسەي وتپەن ويناپ وتىر. ورىس وپپوزيتسياسى وسىلاي دەيدى. پۋتين-مەدۆەدەۆ وداعى رەسەيدى وركەنيەتتى دە ورەلى دەڭگەيگە ەمەس، وتكەن كۇندەر ەنشىسىندە قالعان وكتەمدىكتەن وكسىگەن وكىنىشتى ومىرگە كەرى جەتەلەۋدە دەيدى ولار. سوڭعى كۇندەرى ورىس قوعامىنداعى ۇلكەن ايتىسقا اينالىپ، زيالىلار مەن ۇلت ۇلدارىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، تالقىسىنا تۇسكەن ساياسي سپەكتاكلدەر بولىپ ءوتتى. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا ورىس بيلىگىنىڭ شەكسىز اشكوزدىگىن اشىپ كورسەتە تۇسكەندەي. تيرانداردىڭ تارتىسىنان باستالعان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا ماسكەۋدەگى مەترو ستانتسيالارىنىڭ ءبىرى كۇردەلى جوندەۋدەن سوڭ قايتا پايدالانۋعا بەرىلدى. ونداعى حرۋششەۆتىڭ كەزىندە جازىلعان ەسكى گيمننىڭ ءۇزىندىسى دە قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. وقىڭىزشى، ويىڭىزعا نەلەر تۇسەدى: «ستالين ءبىزدى حالىققا، ەڭبەككە ادالدىققا تاربيەلەپ، ەرلىك ىستەرگە رۋح بەردى» («ناس ۆىراستيل ستالين نا ۆەرنوست نارودۋ، نا ترۋد ي نا پودۆيگي ناس ۆدوحنوۆيل»). وزگەنى قايدام، تالاي جىل قۇلدىق قامىتىنىڭ قۇرساۋىندا بولعان، ەندى ول كۇندەرگە تەك لاعنەت ايتاتىن قازاقتىڭ كوز الدىنا قاندى جاستان سۋالعان جانارلار، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا تورىعۋمەن كۇنى وتكەن تارلانبوزدار، قايعىدان قاق ايىرىلعان قارا جەر، تاسباۋىر تاعدىر تۇساۋىن تارىلتقان تالايسىز جۇرت، ۇشان-تەڭىز قايعى-مۇڭ كورىنىس بەرەرى قاق. سونشاما اششى زاپىراندى قايتا قوزعايتىن قانمەن جازىلعان قارىپتەردى قايتا قالپىنا كەلتىرتكەندەگى ورىس بيلىگىنىڭ ويلاعانى نە؟ ارينە، كوزدەن اققان جاسى كولگە اينالعان ءبىر قازاق ەمەس. وزگە ۇلتتار مەن ۇلىستار دا ءستاليننىڭ زامانىن اڭساپ وتىرعان جوق. ورىس حالقى دا سولاي. ەندەشە ورىس بيلىگى وزگە تۇگىل ءوز حالقى جانىنان قاراداي تۇڭىلەتىن ەسكى كۇندەردى ەسكە الۋعا نەگە قۇشتار؟ وكتەمدىكتىڭ بۋىمەن ءوسىپ-ونەتىن ساياسي دەرتتىڭ ءتۇبىرى نەگە ۇزىلمەيدى؟ بۇل، مىنە، ورىستىڭ وزىق ويلى زيالىلارىنىڭ ويىن ونعا، ساناسىن سانعان بولگەن ۇلكەن سۇراق.

بار كادىك ورىس بيلىگىنىڭ وتكەندى، ياعني «وداقتاس» ەلدەرگە جەكە-دارا بيلىك جۇرگىزگەن، جارتى الەمدى كوممۋنيزم ەلەسىمەن ەلىتكەن كۇندەردى «تابيعي الەمدىك گەوساياسي يەرارحيا» دەپ ويلاۋىنان تۋىنداپ وتىر. ولار مۇنى تابيعي زاڭدىلىق دەپ سانايدى. وتارلاۋ، باسقىنشىلىق ساياساتىن قايتا تىرىلتكىسى كەلىپ جۇرەتىن وزبىرلاۋ مىنەزدى كرەملدىڭ بيلىك ءۇشىن ەشتەڭەدەن تارتىنباسى ايان بولدى. ولار ءتىپتى، كوممۋنيستىك كوزقاراس تۇرعىسىنان جازىلعان جالعان تاريحتىڭ بەت-پەردەسى اشىلۋىنا دا قارسى. ىلىككە سىلتاۋ ىزدەيتىن «ىرگەلى» ەلدىڭ باسشىلارى وسىلايشا تاريحتى تۇمشالاماق. اقپارات مايدانى الاۋلاپ تۇرعان جاھاندانۋ ءداۋىرى مىناۋ. ورىس بيلىگىنىڭ سوزىنە ەرەتىن، ونىڭ ايتقانىن ءالى دە ءپىر تۇتاتىن ورىسمىنەز ەمەس، وقىسمىنەز ادام كوپ. كرەملدىڭ كوزدەگەنى، كوكسەگەنى كورشى جۇرتتاردىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قايشى كەلەتىنى ولاردى ويلاندىرمايدى. جاقىندا رەسەيدە «تاريحتى قولدان جاساپ رەسەيدىڭ كوزقاراستارىنا قايشى كەلەتىن ىستەرگە قارسىلىق كورسەتۋ جونىندەگى» پرەزيدەنتتىك (!) كوميسسيا قۇرىلىپ، العاشقى وتىرىسى ءوتتى. ارينە، اڭگىمەنىڭ وزەگى سوعىستىڭ باستالۋىنىڭ 70 جىلدىعى بولدى. وسىعان وراي ورىس بيلىگى وتكەن كۇندەرگە ءوز كوزقاراسىن، پىكىرىن ءبىلدىرۋى كەرەك ەدى. ساياسي ساحناعا ورىستى ۇلىقتاۋ دەگەن ۇلكەن ۇرانمەن شىققان پۋتين ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستالۋىنا سەبەپكەر بولعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى ءستاليننىڭ تاريحي ميسسياسىن جالعاستىرۋشى رەتىندە وتكەنگە جاڭاشا باعا بەرۋى كەرەك ەدى. سوندىقتان دا ول مەترونىڭ ماڭدايشاسىنداعى تاسقا تاڭبالانعان ستالينگە ماداقتى جۇرتتىڭ ەسىنە سالىپ قويعىسى كەلدى. ءسويتىپ، وسى كۇنگە «كۇن كوسەمنىڭ» ارقاسىندا جەتتىڭدەر، بۇگىنگى بيلىك ونىڭ زاڭدى مۇراگەرى دەگەندى ۇقتىرىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ستالين دەسە ءۇرىم-بۇتاعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇسىنەن شوشىپ وياناتىن بۇرىنعى بودان ەلدەردى سەسكەنىدرۋ ءۇشىن، ايتقانىنا كوندىرۋ ءۇشىن جاساپ وتىرعان امالدارىنىڭ ءبىرى.

پولشادا 1-قىركۇيەك كۇنى وتكەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستالۋىنىڭ 70 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ شاراسىنا رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى ۆلاديمير پۋتين دە قاتىستى. ەگەر رەسەي ۇكىمەتى باتىسپەن قارىم-قاتىناسىن وڭ جولعا قويعىسى كەلسە پۋتين پولياكتاردان كەشىرىم سۇراۋى ءتيىس ەدى. الايدا، ولاي بولمادى. پۋتين مولوتوۆ-ريببەنتروپ كەلىسىمىن ەلەۋسىز قالدىرعىسى كەلدى. بۇل كەلىسىم-شارت گيتلەر مەن ءستاليننىڭ پولشانى بولىسكە سالۋعا جاساعان ناقتى قادامى ەدى. سىنىقتان سىلتاۋ تاپقان گەرمانيا 1939 جىلى 1-قىركۇيەكتە پولشاعا شابۋىل جاسادى. وسى ءبىر تاريحي فاكتىنى جۋىپ-شايعىسى كەلگەن كرەمل سوعىستىڭ باستالۋىنىڭ 70-جىلدىعى قارساڭىندا باتىستىڭ اقپارات ايدىنىن پولشانى گەرمانيانىڭ وداقتاسى بولعان دەگەن ماقالالار سەرياسىمەن تولتىرىپ تاستاعان بولاتىن. ءوز بەتىن اياماعان كىسى بەتىن شيەدەي قىلادى دەگەن وسى شىعار. ءسويتىپ پۋتين پولياكتارعا ءوزارا وكپەنى ۇمىتايىق دەپ ۇسىنىس تاستادى. پۋتينمەن سالىستىرعاندا گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل اقىلدى شەشىم قابىلداپ سوعىستىڭ باستالۋىنا گەرمانيا تولىق كىنالى دەپ مويىندادى. ءوز وتىنا قان قۇيعاننىڭ، كىسى وتىنا ماي قۇيماسىن وركەنيەتتى ەل بىلەدى. گيتلەردەن ەش كەم ەمەس، وزگە بىلاي تۇرسىن ءوز حالقىن اياۋسىز قىرىپ-جويىپ قانىپەزەرلىگىمەن تاريحتا اتى قالعان ءستاليندى ماداقتاۋ پۋتينگە ابىروي بەرمەسى انىق. بىراق شوقپار جينايتىن تەنتەكتەي كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىراۋار قارجىنى قورعانىس سالاسىنا جۇمسايتىن رەسەي وسىلايشا تاعى دا تومىرىق مىنەز كورسەتتى. ءستاليندى زور تۇتاتىن تاريحتى قايتا قاراعىسى كەلەتىن قوعامعا، الەمدىك قاۋىمداستىققا سەس كورسەتتى. پولياكتاردان كەشىرىم سۇرامادى.

سول سوعىستا مىڭداعان بوزداعىنان ايىرىلعان قازاق حالقى ءپۋتيننىڭ بۇل قىلىعىن قالاي قابىلدايدى؟ جازىقسىز جاندار نە ءۇشىن قۇربان بولدى؟ كومميستىك ەزگىدە بولۋ ءۇشىن عانا فاشيزمگە قارسى كۇرەستى مە؟ گيتلەر جاۋىز باسقىنشى، ال ستالين مەيىرىمدى «كۇن كوسەم» دەپ قايتالاپ ايتا الامىز با؟ ايتا الماساق، تيران بولعان ءستاليندى ماداق تۇتىپ وتىرعان رەسەي بيلىگىمەن قارىم-قاتىناسىمىز قانداي بولۋى شارت؟ وتكەن كۇندەردى ساعىنا اڭساپ، ولەرمەن وكتەمدىگىن قايتا تىرىلتكىسى كەلەتىن كرەمل وسى مىنەزىمەن قىرىق كىسى ءبىر جاق، قىڭىر كىسى ءبىر جاق ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. الەمنىڭ گەوساياسي كارتاسىن تۇبىرىمەن وزگەرتكەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اقيقاتىن اشۋعا قارسى بولىپ وتىرعان كرەمل وزگە ەلدەرگە جاساعان وكتەمدىگىن دە مويىنداماسى انىق. سودان بولار، كرەمل كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاق حالقىنىڭ الدىندا رەسەيدىڭ جۇزدەگەن جىلدار بويى قازاق مەملەكەتىنە قارسى وتارلاۋ ساياساتىن جۇرگىزگەنىن ەسىنەن شىعارىپ الدى.

«اباي-ينفورم».