ەڭ ءدامدى 回鍋肉 ءچۋنتسيننىڭ ۆانچجوۋ اۋدانىنداعى شاعىن كافەلەردە بەرىلەدى دەگەندى ەستىگەنىم بولماسا، ءوزىم جەپ كورگەن جوقپىن (شوشقا ەتىن جەي المايمىن). حۋەي گو روۋ - سىچۋان كۋحنياسىنىڭ بەتكە ۇستار تاعامدارىنىڭ ءبىرى. وزىمە قىتاي مازىرىنەن يمپەراتورلىق مەكتەپ (پەكين كۋحنياسى: بەيجىڭ ۇيرەگى), كانتون كۋحنياسىنىڭ بىرنەشە تاماعى ۇنايدى. ال سىچۋان تاعامدارى تىم اششىلىعىنا بايلانىستى اسا جاعا بەرمەيتىنى راس.

سۋن تسزى "سوعىس ونەرى" تراكتاتىندا "ەڭ كەرەمەت سوعىس - بولماعان سوعىس" دەيدى. بۇل - قىتايدىڭ نەگىزگى اسكەري يدەولوگياسىنىڭ تۇپقازىعى. داو، كونفۋتسي، لاو تسزى ۇشتاعانىنا شىن مانىندە بويلاي ەنسەك، ءبىز قىتايدىڭ سىرتقى كونتۋرعا شىقپايتىنىن تۇسىنەمىز. بىراق قىتاي ءتايۆاندى سىرت مەملەكەت ەمەس، ءوز ءىشى دەپ سانايدى. دەمەك، تايۆاندى باسىپ الۋ قىتاي ءۇشىن باسقا مەملەكەتپەن سوعىسۋ ەمەس، ىشكى ماسەلەنى رەتتەۋ. بىراق گەنەرال شان كايشيدىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارى ولاي ويلامايدى.

جاعادا وتىرعان داو، وزەنمەن اعىپ كەلە جاتقان قازاق مۇردەسى
الىس كوكجيەككە كوز سالعاندا، قىتاي مەن تايۆان قاقتىعىسىنان الەم ەكونوميكاسى 1 تريلليون دوللار جوعالتۋى مۇمكىن ەكەنىن باجايلايمىز. قىتاي ءوزىنىڭ 18 تريلليون دوللار تارتاتىن ىشكى جالپى ونىمىمەن الەم ەكونوميكاسىنىڭ 18,5 پايىزىن قۇرايدى. تايۆان الەمدى بارلىق كۇردەلى ەلەكترونيكانىڭ جۇرەگى - چيپتەرمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. قارۋلى تەكەتىرەستەن الەم ەكونوميكاسى تەك ءبىر جىلدىڭ وزىندە پاندەمياعا پاراپار سوققى الۋى عاجاپ ەمەس.
ال ۇزاققا سوزىلاتىن ەڭ ۇلكەن قاۋىپ - قىتايعا رەسەيدىكىندەي سانكتسيا سالىنۋى. اقش اقىماق ەمەس. ول قىتايعا ەلەكترونيكا بويىنشا سانكتسيا سالۋدىڭ پايداسىز ەكەنىن بىلەدى. قىتاي ەكونوميكاسىن كىدىرتىپ تاستاۋدىڭ ءۇش امالى بار:

ا) اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، جاپونيا جانە ەۋرووداق قىتاي تاۋارلارىنان باس تارتادى. قىتايدى ۆەتنام، يندونەزيا مەن ۇندىستانعا اۋىستىرادى.
ب) قىتايعا مۇناي، گاز، مەتالل، باسقا دا وندىرىسكە قاجەت شيكىزات ساتۋعا سانكتسيا جاريالانادى.
ۆ) قىتاي رەزەرۆتەرى بۇعاتتالىپ، بانكتەرى Swift جۇيەسىنەن اجىراتىلادى.
وسىنىڭ ب ۆاريانتى ىسكە قوسىلسا، قازاقستان ءۇشىن قۋىرداقتىڭ كوكەسى باستالماق. 2022 جىلى ءبىزدىڭ قىتايعا ەكسپورتىمىز (مۇناي، گاز، مىس) 13,2 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. بۇل ءبىر جىلدا ۇلتتىق قورعا تۇسەتىن اقشاعا پاراپار. بارلىعى شيكىزات جانە 100% سانكتسياعا ىلىنەدى.
بۋرگەر الدە لاپشا؟

رەسەيگە سانكتسيا سالىنعاندا، ءبىز "سانكتسيا رەجيمىن بۇزبايمىز" دەپ اشىق تۇردە باتىستىڭ ىعىنا جىعىلدىق. ەندى ۇجىمدىق باتىس "قىتاي نەمەسە ءبىز" دەگەن قيىن تاڭداۋ قوياتىن بولسا، قازاقستاننىڭ جانى قينالاتىن بولادى. سەبەبى، سانكتسيانى قولداساق قىتاي ونى ەش ۋاقىتتا كەشپەيدى. وندا "كوپپەن كورگەن ۇلى توي" دەمەكشى، باتىسقا قارسى شۇعىل قۇرىلاتىن قىتاي-رەسەي-يران بلوگىنىڭ ىشىندە جۇرەتىن بولامىز. ەۋرووداق جانە اقش-پەن اراداعى ەكونوميكالىق بايلانىس ءۇزىلىپ، يتاليا مەن نيدەرلاندى ءبىزدىڭ مۇنايدان باس تارتادى. ال Chevron, Eni, ExxonMobil, Shell, Total, Agip سىندى حالىقارالىق كومپانيالار ەلدەن كەتەدى. قازاقستان باتىستاعى حالىقارالىق بايلانىستارىن ءۇزىپ، قىتايعا بايلانعان ساتەلليت رەتىندە قالماق. تيىسىنشە ەكونوميكاسىندا كەرى ترانسفورماتسيا باستالادى.

ال ەگەر باتىستى قولداساق، قىتايدىڭ يمپورتتىق/ەكسپورتتىق ەمبارگوسىمەن قوسا، سۋۆەرەنيتەت ماسەلەسىنە قاۋىپ تونەتىن بولادى.

قىتاي مەن تايۆان سوعىسى بىزگە وسىنداي اۋىر زامان تۋعىزباق. سوندىقتان كونفۋتسي فيلوسوفياسى مەن سۋن تسزى ويلارىنىڭ استارىنا بويلاۋ اسا قاجەت. اقش شىنى كەرەك، تايۆان ماسەلەسىندە قولتىققا سۋ بۇركىپ، ماسەلەنى ۋشىقتىرۋعا مۇددەلى. ولار قىتايدىڭ دامۋىن توقتاتۋ - وزدەرى ءۇشىن ستراتەگيالىق مىندەت ەكەنىن اشىق ايتا باستادى. رەسەي كەيسىنە قاراپ، مەملەكەتتى كەرى كەتىرۋ ءۇشىن ونى سوعىستىرىپ، سانكتسيالارمەن كيسلورودىن بوگەۋدىڭ ءتيىمدى ءادىس ەكەنىن كوردىك. قىتاي بۇل پروۆوكاتسياعا ەرمەيدى دەپ سەنەمىز. ەرسە، وندا قازاق ءۇشىن وڭاي بولمايدى.

اتا-بابالارىمىز تەڭىز جاعاسىن جاۋلاپ، سول جاققا پورتتار، كەمەلەر سالۋدىڭ ورنىنا ءبىزدى پروبلەمالارى بىتپەيتىن ۇلكەن ەلدەردىڭ ورتاسىنا تىعىپ تاستادى. ەندى ءوز قوتىرىمىزدى ءوزىمىز قاسۋعا تۋرا كەلەدى. قاتتى قاسساڭ قوتىر قانايدى، اقىرىن قاسساڭ قوتىر قانبايدى. بۇل ومىردە قازاققا وڭاي ەشتەڭە جوق.

ايبار ولجاەۆ 

Abai.kz