Eng dәmdi 回鍋肉 Chunsinning Vanichjou audanyndaghy shaghyn kafelerde beriledi degendi estigenim bolmasa, ózim jep kórgen joqpyn (shoshqa etin jey almaymyn). Huey Go Rou - Sychuani kuhnyasynyng betke ústar taghamdarynyng biri. Ózime Qytay mәzirinen imperatorlyq mektep (Pekin kuhnyasy: Beyjing ýiregi), Kanton kuhnyasynyng birneshe tamaghy únaydy. Al Sychuani taghamdary tym ashylyghyna baylanysty asa jagha bermeytini ras.

Sun Szy "Soghys óneri" traktatynda "Eng keremet soghys - bolmaghan soghys" deydi. Búl - Qytaydyng negizgi әskery iydeologiyasynyng týpqazyghy. Dao, Konfusii, Lao Szy ýshtaghanyna shyn mәninde boylay ensek, biz Qytaydyng syrtqy konturgha shyqpaytynyn týsinemiz. Biraq Qytay Tayvandi syrt memleket emes, óz ishi dep sanaydy. Demek, Tayvandy basyp alu Qytay ýshin basqa memleketpen soghysu emes, ishki mәseleni retteu. Biraq general Shan Kayshiyding býgingi úrpaqtary olay oilamaydy.

Jaghada otyrghan Dao, ózenmen aghyp kele jatqan qazaq mýrdesi
Alys kókjiyekke kóz salghanda, Qytay men Tayvan qaqtyghysynan әlem ekonomikasy 1 trillion dollar joghaltuy mýmkin ekenin bajaylaymyz. Qytay ózining 18 trillion dollar tartatyn ishki jalpy ónimimen әlem ekonomikasynyng 18,5 payyzyn qúraydy. Tayvan әlemdi barlyq kýrdeli elektronikanyng jýregi - chiptermen qamtamasyz etip otyr. Qaruly teketiresten әlem ekonomikasy tek bir jyldyng ózinde pandemiyagha parapar soqqy aluy ghajap emes.
Al úzaqqa sozylatyn eng ýlken qauip - Qytaygha Reseydikindey sanksiya salynuy. AQSh aqymaq emes. Ol Qytaygha elektronika boyynsha sanksiya saludyng paydasyz ekenin biledi. Qytay ekonomikasyn kidirtip tastaudyng ýsh amaly bar:

a) AQSh, Úlybritaniya, Kanada, Japoniya jәne Euroodaq Qytay tauarlarynan bas tartady. Qytaydy Vietnam, Indoneziya men Ýndistangha auystyrady.
b) Qytaygha múnay, gaz, metall, basqa da óndiriske qajet shiykizat satugha sanksiya jariyalanady.
v) Qytay rezervteri búghattalyp, bankteri Swift jýiesinen ajyratylady.
Osynyng B varianty iske qosylsa, Qazaqstan ýshin quyrdaqtyng kókesi bastalmaq. 2022 jyly bizding Qytaygha eksportymyz (múnay, gaz, mys) 13,2 milliard dollardy qúrady. Búl bir jylda Últtyq qorgha týsetin aqshagha parapar. Barlyghy shiykizat jәne 100% sanksiyagha ilinedi.
Burger әlde lapsha?

Reseyge sanksiya salynghanda, biz "sanksiya rejiymin búzbaymyz" dep ashyq týrde batystyng yghyna jyghyldyq. Endi újymdyq Batys "Qytay nemese biz" degen qiyn tandau qoyatyn bolsa, Qazaqstannyng jany qinalatyn bolady. Sebebi, sanksiyany qoldasaq Qytay ony esh uaqytta keshpeydi. Onda "kóppen kórgen úly toy" demekshi, batysqa qarsy shúghyl qúrylatyn Qytay-Resey-Iran blogynyng ishinde jýretin bolamyz. Euroodaq jәne AQSh-pen aradaghy ekonomikalyq baylanys ýzilip, Italiya men Niyderlandy bizding múnaydan bas tartady. Al Chevron, Eni, ExxonMobil, Shell, Total, Agip syndy halyqaralyq kompaniyalar elden ketedi. Qazaqstan batystaghy halyqaralyq baylanystaryn ýzip, Qytaygha baylanghan satellit retinde qalmaq. Tiyisinshe ekonomikasynda keri transformasiya bastalady.

Al eger batysty qoldasaq, Qytaydyng importtyq/eksporttyq embargosymen qosa, suvereniytet mәselesine qauip tónetin bolady.

Qytay men Tayvan soghysy bizge osynday auyr zaman tughyzbaq. Sondyqtan Konfusiy filosofiyasy men Sun Szy oilarynyng astaryna boylau asa qajet. AQSh shyny kerek, Tayvan mәselesinde qoltyqqa su býrkip, mәseleni ushyqtyrugha mýddeli. Olar Qytaydyng damuyn toqtatu - ózderi ýshin strategiyalyq mindet ekenin ashyq aita bastady. Resey keysine qarap, memleketti keri ketiru ýshin ony soghystyryp, sanksiyalarmen kislorodyn bógeuding tiyimdi әdis ekenin kórdik. Qytay búl provokasiyagha ermeydi dep senemiz. Erse, onda qazaq ýshin onay bolmaydy.

Ata-babalarymyz teniz jaghasyn jaulap, sol jaqqa porttar, kemeler saludyng ornyna bizdi problemalary bitpeytin ýlken elderding ortasyna tyghyp tastady. Endi óz qotyrymyzdy ózimiz qasugha tura keledi. Qatty qassang qotyr qanaydy, aqyryn qassang qotyr qanbaydy. Búl ómirde qazaqqa onay eshtene joq.

Aybar Oljaev 

Abai.kz