بۇگىن، 15 قاراشا – ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى. تەڭگەنىڭ اينالىمعا ەنگەنىنە 30 جىل تولدى. وسى داتاعا وراي ءبىز ەسىم-سويى ەلگە بەلگىلى قارجىگەر ايبار ولجاەۆتان پىكىر سۇراعان ەدىك...

ايبار ولجاەۆ: 

– قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى – تەڭگەنىڭ باعامى قالاي انىقتالاتىنىن قانداي فاكتورلار اسەر ەتەتىنىن قاراپايىم حالىققا بىلاي تۇسىندىرۋگە بولادى.  تەڭگەنىڭ ساۋدا-ساتتىعى اۋەلى فوربەستە وتەدى، ودان كەيىن قازاقستان قورىنىڭ بيرجاسىندا بولادى. سونىڭ سەسسياسى ارقىلى كۇندەلىكتى باعامى بەلگىلەنىپ وتىرادى.

تەڭگەنىڭ نەگىزگى فۋندامەنتالدى باعامى مۇناي باعاسىنا بايلانىستى. ويتكەنى مۇنايدىڭ باعاسى جوعارى بولسا، ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق تۇسىمدەر جوعارىلاپ، بىزدەگى تولەم بالانسى پروفيتسيت ايماققا وتەدى. ياعني، بىزگە كەلەتىن اقشا بىزدەن كەتەتىن اقشاعا قاراعاندا كوبىرەك بولادى. ءدال وسى تۇستا تەڭگە نىعايا تۇسەدى. ال مۇنايدىڭ باعاسى تۇسە باستاسا، ءبىزدىڭ تولەم بالانىسىنا كەرى اسەر ەتىپ، سوعان سايكەس، دەفيسيت ايماعىنا وتەمىز. سودان سوڭ سىرتتان الاتىن يمپورتىمىزدىڭ اقشالاي كولەمى ەكسپورتتان اسىپ كەتىپ، تەڭگەگە قىسىم كوبەيە باستايدى. سوندىقتان مۇنايدىڭ باعاسى، مەتالل، استىق پوزيتسيالارى سەكىلدى سىرتقى فاكتورلارعا قاتتى تاۋەلدىمىز. بۇدان باسقا دا اسەر ەتەتىن جاعدايلار بار. ەكىنشىدەن، سىرتتان كەلىپ تەڭگەگە ينۆەستيتسيا سالاتىندار بار. ولار ءبىزدىڭ تەڭگەمىزدى ساتىپ الىپ، اسەر ەتەتىن جەرى تەڭگەگە، ءوزىڭ بىلەسىڭ، سىرتتان ينۆەستورلار كەلەتىندەر بار. ءبىزدىڭ تەڭگەلەرىمىزدى ساتىپ الىپ، بانككە وبليگاتسيالار سالىپ، سودان پايدا تابۋعا تىرىسادى. ولار كەتسە، تەڭگەگە دەگەن سۇرانىس ازايىپ، قۇنسىزدانۋ ۇدەرىسى باستالادى.  سول سەبەپتى دە بىزگە سىرتتان ويىنشىلار كەلىپ، تەڭگەگە اقشا سالعانى وتە ماڭىزدى.

گەوساياسي جاعدايلاردىڭ تەڭگەگە اسەرىن دە اتاماي وتۋگە بولمايدى. وتكەنى مۇنداي جاعدايلاردا مۇنايعا دەگەن سۇرانىس ارتىپ، ول مۇنايدىڭ باعاسىنا بىردەن اسەر ەتەدى. دەگەنمەن بۇل ۇزاق مەرزىمگە ۇلاسپايدى. ويتكەنى تاراپتار مۇناي قورىن تولتىرىپ العاننان ءبارى ءباز باياعى قالپىنا تۇسەدى. وسى رەتتەگى اڭگىمە الەمدەگى مۇناي ءوندىرۋشى ۇزدىك ون ەلگە كەلىپ تىرەلەدى. ەگەر سولار سوعىسا باستاسا، مۇناي نارىعىندا اۋمالى-توكپەلى ۋاقىت بولۋى مۇمكىن. بىزگە، ارينە، مۇناي باعاسىنىڭ جوعارى بولعانى كەرەك، بىراق ودان گورى مۇناي باعاسىنىڭ ءبىر باعادا تۇراقتى تۇرعانى ءتيىمدى. ونىڭ تىم قاتتى كوتەرىلىپ نەمەسە قۇلدىراپ كەتكەنى ءتيىمسىز، سەبەبى ونداي جاعدايدا بولجامدى فاكتورلاردىڭ ءبارى بۇزىلادى.

ۇكىمەتكە ەسەپ ءۇشىن، بارلىق جوسپارىن ورىنداۋ ءۇشىن تەڭگە قۇنىنىڭ بازالىق تارگەتتىڭ ماڭايىندا بولعانى وتە ءتيىمدى. تەڭگە شامادان تىس كۇش الىپ كەتسە، ۆاليۋتالىق تۇسىمدەردى تەڭگەگە ايىرباستاپ، ازاماتتارعا زەينەتاقى تولەۋ، شاكىرتاقى تولەۋ ماسەلەلەرىندە دەفيتسيتكە ۇشىرايمىز.

جالپىلاي العاندا، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى – تابيعي ۇدەرىس. نەگە دەسەڭىز، بىزدە ودان باسقا جول جوق. دوللاردىڭ ءوزى قۇنسىزدانعان. وتىز جىل بۇرىنعى ءبىر دوللار مەن قازىرگى ءبىر دوللاردىڭ اراسىنداعى قۇن ايىرماشىلىعىن ەسەپتەپ كورسەڭىز، بۇعان كوزىڭىز انىق جەتەدى. مىسالى، ينفلياتسيانىڭ جىلدىق ءمانىن بەس دەپ الساڭىز، ونى وتىزعا كوبەيتىپ كورىڭىز. سوندىقتان ۆاليۋتالاردىڭ قۇنسىزدانۋ ۇدەرىسى – زاڭدى قۇبىلىس. ال ءبىزدىڭ تەڭگەگە قاتىستى ايتار بولساق، اڭگىمە ونىڭ قۇنسىزدانۋىندا ەمەس، دەۆاليۆاتسيانىڭ قالاي جۇرگەندىگىندە، ءبىر تۇندە اۋىسىپ كەتۋ پروتسەسىندە بولدى عوي. ونىڭ بارلىعى حالىقتى سەنىمنەن ايىردى. قۇنسىزدانۋ ۇدەرىسى مۇنداي «شوك رەجيممەن» ەمەس، نارىقتىق جولمەن اقىرىن ءجۇرۋى كەرەك. ءبىز قازىر سونداي رەجيمگە كەلدىك. بىزگە تەڭگەنىڭ وسىلاي نارىقتىق پارامەترلەر بويىنشا جىلجىپ وتىرعانى ماڭىزدى.

مەن كوپ ەلدىڭ ۆاليۋتاسىن كوردىم. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ تەڭگەسى وتە ادەمى ۆاليۋتا دەپ ويلايمىن. ماعان تەڭگەنىڭ ديزاينى قاتتى ۇنايدى بۇل رەتتە وتاندىق ديزاينەرلەردىڭ جۇمىسىن جوعارى باعالايمىن. ال ديزاينعا وزگەرىس ەنگىزۋ بويىنشا ۇسىنىسىم جوق. سەبەبى ۋاقىت وتە كەلە تەڭگەنىڭ قاعاز جۇزىندەگى تاعدىرى ءبارىبىر تۇماندى. مەنىڭ ويىمشا، 10-15 جىلدان كەيىن ۆاليۋتا قاعازعا باسىلمايتىن سياقتى. مەنىڭ ءوزىم قاعاز اقشانى قولىما ۇستاماعالى ءبىر جىلدىڭ كولەمىندە بولىپ قالدى. ءبارى ەلەكتروندى ءاميانداردا. قاعاز تەڭگەگە قاجەتتىلىك جوق. تەحنولوگيا دامىعان سايىن قاعازعا دەگەن سۇرانىس تومەندەيدى. بىراق قايتكەن كۇندە دە ونىڭ ديزاينىن ەستە ساقتاپ قالامىز.

ۇلتتىق بانك «تسيفرلى تەڭگەنى» 2021 جىلدان بەرى قولعا الدى، 2025 جىلى اياقتاپ بىتپەك. قازىر ءبارى الدىن الا جاسالعان جوسپارعا ساي كەلە جاتىر. سەبەبى بارلىق ەلدەردە تسيفرلىق ۆاليۋتاعا قاتىستى وسىنداي جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. جالپى تسيفرلى تەڭگە ۇلتتىق بانكتىڭ ەڭ ۇزدىك جوبالالارىنىڭ، ەڭ ءتيىمدى جوبالارىنىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. ءبىز قازىر ونىڭ اۋقىمىن سەزىنە المايمىز. بىراق ون جىلدان كەيىن وسى اۋقىمدى سەزىنىپ ايتقاندا، كوڭىلىمىز تولادى دەپ ويلايمىن.

تسيفرلى تەڭگەنىڭ نارىقتى كولەڭكەلى ەكونوميكادان شىعارۋعا، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە كوپ كومەگى تيەدى. ويتكەنى تسيفرلى تەڭگەنىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن قاراپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بار. ەكونوميكاداعى ستاتيستاكالىق ەسەپتەۋلەردە دە تسيفرلى تەڭگە بىزگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر اشادى.

تەڭگە ءوزىنىڭ وتىز جىلدىعىن وتە جاقسى قارسى الىپ جاتىر: ءبىرشاما وتكەلەكتەن ءوتتى، ءوزىنىڭ ميسسياسىن، فۋنكتسياسىن دۇرىس اتقارا ءبىلدى. ەڭ باستىسى، ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاعا دەگەن سەنىمىمىز بولۋى كەرەك. سەبەبى بۇل – ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ۆاليۋتاسى، ەگەمەندىگىمىزدىڭ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نەگىزگى سيمۆولى. سوندىقتان ءوز ەگەمەندىگىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن بىزگە تەڭگەنىڭ بولعانى وتە ماڭىزدى.

Abai.kz