وسىدان اتتاي التى اي بۇرىن “ۇلتتىق-دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ” جوباسىن الەۋ­مەتتiك جەلiلەردە كوپشiلiك نازارىنا ۇسىندىق. كوپ ۇزاماي جوبا abai.kz, ult.kz, تاعى باسقا سايتتاردا جا­ريا­لانعان-دى. ورىس تiلiندە­گi اۋدارماسى دا matritsa.kz, zonakz.net سايتتارىنا شىعىپ، اتالعان تورت سايتتىڭ وزiندە 15 مىڭعا جۋىق ادام وقىپتى. ال facebok.com, Twiter.com جەلiلەرiندەگi 20-عا جۋىق توپتاردا 35-40 مىڭ ادام جوبامەن تانىستى دەپ بولجاپ قويدىق. باسىنا “جوبا” دەپ ايقايلاتىپ ايدار تاعىپ، دۇركiن-دۇركiن “باۋىرلار، بۇل – ءالi جوبا. وي-پiكiرلەرiڭiزدi بiلدiرi­ڭiزدەر، ءبارiمiز تالقىعا سالايىق، ارتىق-كەم، جەتپەگەن، قامتىلماعان، ايتىلماعانى بولسا، سىن تەزiنە سالىپ، تولىققاندى دۇنيەگە اينالدىرايىق. سوسىن كۇزگە قاراي بiر جيىن جاساپ، وسى جوبانى بەكiتەيiك” دەگەن اڭگiمەنi ايتۋمەن بولدىق.

سودان كەيiنگi ءتورت ايدىڭ iشiندە باقانداي ەكi ۇسىنىس ءتۇستi... بiرi – “ۇلتتىق-دەمو­كراتيالىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ تۇجىرىمداماسى” دەگەن سوز­دەگi “قۇرۋ” دەگەن ءسوزدi “قا­لىپ­تاستىرۋ” دەپ اۋىستىرۋ تۋرالى. ەكiنشiسi – “بiر مەملەكەت – بiر دiن”، “قازاق – مۇسىلمان حالىق” دەگەن سوز­دەردi الىپ تاستاۋ. سە­بەبi قازاقتاردىڭ iشiندە باسقا دiندi ۇستاناتىندار دا، اتەيستەر دە بارشىلىق دەگەن ءتۇيiن جاسادى. قوش، ول دا دۇرىس ەكەن دەپ، ەكi ۇسىنىستى دا قۇپ كوردiك.

اراعا تاعى بiر اي سالىپ، “ۇلتشىل باۋىرلار، بiرiگiڭ­دەر!” دەگەن ۇرانمەن ۇلت­شىل­دار قۇرىلتايىن وتكi­زەتiنiمiزدi جاريالادىق.

مiنە، وسى جەردە “داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرىنان” ەمەس، قۇ­رىلتاي وتكiزۋ يدەياسىنىڭ كiمدەردiڭ اۋزىنان شىققانىنان باستالدى.

بiراز باۋىرلارىمىز “بۇلار كiم، بiز تۇرعاندا؟.. بiزبەن الدىمەن اقىلداسىپ، اقىل نەگە سۇرامايدى؟ ۇلتشىلدىق الاڭى بiزدiڭ عانا ورنىمىز ەمەس پە؟” دەگەن ويلارىن سوزiمەن دە، ىمىمەن دە بiلدiرiپ، اتوي­لاپ قارسى شىقتى. ەڭ قىزىعى كەڭەستiڭ كوزiن كورiپ، كوممۋنيست كوسەمدەردiڭ ۋاعىزىن تىڭداعان اعا بۋىن ەمەس، تاۋەلسiزدiكتiڭ بۇلاعىنان سۋسىنداعان ءوز قۇرداستارىمىز، iنiلەرiمiز، ياعني جاس بۋىن الدىمەن الا تايداي ءبۇلiندi. 

ءجا دەيiك... ول دا دۇرىس شىعار... بiراق ولاردىڭ ۇلتشىلدىقتى اتالارىنان مۇراعا الماعانى انىق. ولاي بولسا، ۇلتشىل بولۋ نەگە بەلگiلi بiر جۇمىر باستىڭ ەنشiسiنە تيۋi كەرەك؟ جالپى، ۇلتشىل بولۋ اركiمنiڭ مiندەتi, ال كوشباسشى بولۋ قولىنان كەلگەننiڭ، ارتىنا ەل ەرگەننiڭ، ياعني اللا ماڭدايىنا بەرگەننiڭ ەنشiسi. اللانىڭ iسi وزiنە ايان. ولاي بولسا بiز نەدەن جاس­قانىپ، كiمنەن اقىل سۇراماقپىز دەدi بiر قىرسىقتىق، بiر بiربەت­كەيلiك بiزدiڭ جۇرەكتەردە.

“بiتكەن iسكە سىنشى كوپ” ارينە... بiراق سىن شىن بولسا، كوڭiل اق، نيەت شىنايى بولسا، قانەكي؟ “جازعاندارى ساۋاتسىز، تۇككە العىسىز” دەگەن سابازدار جيىرما ەكi جىلدان بەرi لەنيندەي 54 توم جازباسا دا ون جوبا جازۋىنا ۋاقىتى بولدى عوي. ەندi “جiگiتتەر مىنا جەرiن بىلاي جازىڭدار، بىلاي تۇزەتiڭدەر” دەپ ساۋاتتىلىعىن، اعالىعىن كورسەتسە، كiم قولىن قاعىپتى؟ “ۇشەۋi اسىعىستىق جاساپ وتىر، ءالi دە اقىلداسۋ كەرەك ەدi” دەگەندەر ەندi قانشا كۇتەر ەدi, اسىقپاي جۇرگەندە اربامەن قويان الماق تۇگiلi تاسباقانىڭ دا قاراسى كورiنبەي كەتكەن جوق پا دەدiك رەن­جiپ...

ارتىنان اقىلعا سالساق، شىنىمەن دە سول قارسى شىققان باۋىرلارعا العىس ايتۋىمىز كەرەك ەكەن... نەگە دەيسiز بە؟ شىنىمەن دە كەيدە ماقالا جازىپ، كەيدە ميتينگ، اراسىندا فلەشموب جاساپ، ءۇنiمiزدi شىعار­عانىمىز بولماسا، بiزدi ەلدiڭ كوبi شىنىمەن-اق تانىمايتىن ەدi. ال ەگەر اتىنان ات ۇركەتiن ۇلت-پاتريوتتارى بiزدiڭ ۇسىنىستى قىزۋ قولداپ، وتىنىن تاسىپ، وتىن مازداتىپ الا جونەلسە ەكi كۇننەن كەيiن ۇسىنىستىڭ قاي اۋىزدان شىققانىن ەمەس، كiمدەردiڭ باسىندا جۇرگەنiن عانا ايتار ەدi جۇرت. سوندىقتان اشىق تا قارسى شىعىپ، اراسىندا اڭعال اعالارىنىڭ قولىن مايلاپ، ءسوزiن ساپتاپ، بiزدi “بۇل ۇقك جوباسى، بۇل ۇشەۋi ۇقك قۇيىرشىعى” دەگiزگەنi شىنىمەن دە بiزدiڭ تانىمالدىعىمىزدى ارتتىرماسا، كەمiتپەدi. بiر سوزبەن ايتقاندا، “قارا پيار دا – پيار” دەپ مىرس ەتتiك... ەتتiك تە جۇمىسىمىزدى جالعاستىرا بەردiك... اللا ءساتiن سالسا، ايقايمەن باستالعان iس ابىرويمەن اياقتالسىن دەڭiز...

جاقسى بولسىن، جامان بولسىن بiر دۇنيەنiڭ جوباسى جاسالعانى انىق. ارينە، كەمشiلiكسiز دۇنيە جوق. Iزدەگەن ادام اتا زاڭنان دا التى قاتە تابادى. ەگەر مىسقىل مەن ساركازمدى جىرتىلعان كەبiستەي لاقتىرىپ تاستاپ، شىندىعىنا كوز جۇگiر­تەر بولساق، ەركiن ەل بولعانىمىزعا 22 جىل تولسا دا ۇلتتىق مۇددە ماسەلەسiندە جىرتىق-تەسiگiمiزدiڭ از ەمەس ەكەنi جۇرتتىڭ بارiنە ءمالiم.

باسقانى ايتپاعاننىڭ وزiندە ءاربiر تۋعان ءسابي بەسiككە ارقاسى تيمەي-اق موينىنا 7000 دوللار قارىزدى ارقالايتىنىن، وعان قوسا اكە-شەشەسiنiڭ كەمiندە وتەلمەگەن ەكi نەسيەسiنiڭ بارىن ەسكەرسەك تە، بۇكiل حالىق ارعىسى 40 جىلعى يادرولىق سىناقتىڭ، بۇگiنگi 7 اسكەري سىناق پوليگونى مەن بايقوڭىردان توگiلگەن گەپتيلدىڭ كەسiرiنەن تەپسە تەمiر ۇزەتiن جاستاردىڭ 30 پايىزىنىڭ بەلسiزدiككە ۇشىراعانىن، ودان قالا بەردi, iسiك اۋرۋلارى مەن قۇبىجىق بالالاردىڭ كوپتەپ تۋىلۋىن ايتساق تا جەتكiلiكتi.

ول ازداي ەندi ەسiن جيىپ، ەڭسەسiن كوتەرە مە دەگەن حالىققا ەكونوميكالىق قىسىم جاساپ، كەدەندiك وداقتىڭ كەڭiردەكتi قىسىپ بارا جاتقانىن، ەۋرازيالىق وداق دەگەن پالەنiڭ قىر استىندا تۇرعانىن، وعان بيلiكتiڭ بيشiگiن ۇستاعاندار شىبىنداپ، باس يزەپ تۇرعانىن قوسىڭىز.

جاقىندا بiر دوسىم حابارلاستى. دوسى بولعان سوڭ ماقتاپ وتىر دەمەڭiز، شىنىندا دا ول جiگiت تالانت­تى تەلە جۋرناليست. تiلiنەن دە، قولىنان دا iس كەلەدi. كەزiندە “حابار” ارناسىنىڭ ماڭدايالدى پرو­ديۋسەرi دە بولعان-دى. سول جiگiتتi بiر تەلەارنانىڭ باسشىلارىنىڭ بiرi رەتiندە ءوتiپ تۇرعان جەرiنەن “جوعارى جاقتان زۆانداپ” تiزiمنەن سىزدىرىپ تاستاپتى. سەبەپ؟ سەبەپ بiر وپپوزيتسيونەر جiگiتتiڭ قاسىندا بiراز ۋاقىت بiرگە ءجۇرiپ قويىپتى.

ءتايiر-اي، دەيسiڭ سوندا. نە قازاق­ستاندىق ازاماتتىعى جوق، رەسەيلiك بiرەۋلەردi ۇلتتىق ارنانى ويرانداتۋعا بەرiپ قويامىز دا ءوزiمiزدiڭ قازاعىمىزدى نەگە شەتتەتەمiز، وپپوزيتسيادا بولدى دەپ؟ وپپوزيتسيادا جۇرگەن ۇل-قىزدار شەتەلدiكتەردەن دە جاۋ كورiنگەنi مە؟ بيلiكتە جۇرسە، شپيون دەپ، وپپوزيتسيادا جۇرسە سات­قىن دەپ، شوۋ بيزنەستە جۇرسە كوگiلدiر دەپ ۇلتىم دەگەن ازاماتتاردىڭ موينىنا نەگە قوڭىراۋ بايلاي بەرەمiز؟

ءوزi از قازاقتى جۇزگە، رۋعا بولدiك. قالانىڭ بالاسى “ماڭگۇرت” دەدiك، دالانىڭ بالاسىن “مامبەت” دەدiك. ودان بەرi دiنگە سەنەتiندەر مەن سەنبەيتiندەر دەدiك، ودان مۇسىلماندار مەن ەمەستەردi بiر-بiرiنە قارسى قويدىق، مۇسىلماننىڭ بiرiن ۆاحابيت، بiرiن سوپى، بiرiن قۇرانشى، بiرiن نۇرشى دەپ سانعا بولدiك. قۇدايىم-اۋ، ءوزi ات تو­بەلiندەي قازاق بارمىز. ون قازاقتىڭ ون جاۋى بولسا، ونىڭ سەگiزi قازاقتىڭ ءوزi... ەندi قالاي ەل بولىپ ەڭسەمiزدi كوتەرiپ، ۇلت بولىپ ۇيىسا الامىز؟

قازاق تiلدi مينيسترگە جۇمىرتقا لاقتىرىلىپ، تەك قازاقشا جاۋاپ بەرەتiن ءانشiنiڭ كونتسەرتiندە جانجال شىققانى كەزدەيسوقتىق پا؟ ءاي، قايدام...

“قايسىبiرiن ايتايىن، بايىم ءولiپ، قاينىم العاسىن” دەپ جىلاپتى دەيدi بiر اپامىز. دەسەك تە قازاق بالاسىنىڭ، قازاق ۇلتىنىڭ باشپايىن بiر تالداپ سىندىرىپ، بەلدەن شوڭقيتۋدىڭ ءتۇرلi جىمىسقى امالدارىنىڭ جاسالىپ جاتقانىن قالاي جاسىرايىق؟ تiلi ءالi شىعىپ ۇلگەرمەگەن بالاباقشاداعى، 1-سىنىپتى ەندi اتتاعان بالالارعا اعىلشىن تiلiن ۇيرەتiپ، بۇكiل عىلىم بۇلاعىن اعىلشىن تiلiنە تاۋەلدi ەتiپ قويۋ دا انا تiلiمiزدiڭ كوسەگەسiن كوگەرتەتiن ەمەس، كۇلگە كومiپ، كۇرەسiنگە تاستاعىسى كەلەتiندەردiڭ ارەكەتi ەكەنi انىق.

مۇرنىمىزدى ءشۇيiرiپ، مەنسiنگiمiز كەلمەيتiن قىرعىز اعايىندار رەسەيدەن اشتىقتا قىرىلعان ۇل-قىزدارىنىڭ قۇنىن داۋلاپ جاتقاندا، بiز 752 يادرولىق جارىلىستان زارداپ شەككەن 1,5 ميلليوننىڭ اقىسىن تالاپ ەتە الماي وتىرمىز. تالاپ تۋرالى ايتاسىڭ-اۋ، بايقوڭىردى بەرiپ، اقىسىنا 115 ملن دوللار الساق، سول ەلدەن 7 اسكەري پوليگون تۇرعان 10 ملن گەكتار جەر ءۇشiن نەبارi 25 ملن دوللار الامىز. ونىڭ قورشاعان ورتاعا، ادام اعزاسىنا تيگiزiپ جاتقان زالالى جۇزدەگەن جىلدارعا كەتiپ، مىڭداعان بوزداعىڭدى جالماپ جاتىر. ونىڭ ورنى ميللياردتارمەن تولىعار ما؟

وسىنداي جاعدايدى كورiپ، بiلە تۇرا ايتپاساڭ، ءسوزدiڭ اتاسى ولەدi. بۇگiن ادامنان قورقىپ، اۋزىڭدى بۋعانىڭمەن، ەرتەڭ اللانىڭ الدىندا كiم كiنالi ەدi دەرسiڭ؟ اياق-قولى جوق، جانى بار بولعانىمەن، اقىل-ەسi جوق، جارىمجان، قۇبىجىق بالالاردى كورiپ وتىرىپ سول قاسiرەت سەنiڭ دە قۇنداعىڭا ءتۇسۋi مۇمكiن-اۋ دەگەندi ويلاعاندا، ۇستiنەن قۇس ۇشىرماي، ماپەلەپ، جانىمنىڭ جاپىراعى دەگەن قىزىڭ بەدەۋ، تۇقىمىمنىڭ تامىرى، بولاشاعىمنىڭ جالعاسى دەپ وتىر­عان ۇلىڭ بەلسiز بولىپ، نەمەرەڭنiڭ يiسi مەن كۇلكiسiنە، بىلدىرلاعان سوزiنە زار بولىپ، ساقالىڭنان قاندى جاسىڭ سورعالار شاعىڭدى كوز الدىڭا ەلەستەتiپ كوردiڭ بە؟ كورمەسەڭ، كور... مۇمكiن ويلانارسىڭ...

بiر ەۆرەي بiر ەۆرەي تۋرالى “ول جىندى، بiراق بiزدiڭ جىندى” دەگەن ەكەن... سىناسا دا، داۋلاسسا دا، قارسى بولسا دا سونىڭ ءبارi قازاق، ءبارi ءوزiمiزدiڭ باۋىرلارىمىز. “ىرىلدارسىڭ قاپپاسسىڭ، مەنەن جاقسى تاپپاسسىڭ” دەگەن. اۋىلدىڭ الا توبەتتەرi دە كۇندە جۋىندىعا تالاسىپ، ىرىلداسىپ جۇرگەنiمەن، قورا شەتiنە قاسقىر تيسە، بiرiگە قالماي ما؟ ونىڭ قاسىندا بiز اللا اقىل بەرگەن، الدىمىز الپىستان، ارتىمىز وتىزدان اسقان، تاۋىسقان كiتابىنىڭ اتى بiر كiتاپ بولاتىن، كوپ وقىپ، كوزi اشىلعان ازاماتتار ەمەسپiز بە؟

ءبارiمiز ۇلتشىل بولساق، ويلاعانىمىز بiر قازاقتىڭ بولاشاعى، مۇڭىمىز دا، دەرتiمiز دە بiر قازاق، ارمان-تiلەگiمiز دە، ماقسات-مۇد­دەمiز دە بiر قازاق بولسا، تاعى بiر قازاعىڭنىڭ قازاقتىڭ جاقسارماعى ءۇشiن كوتەرگەن باستاماسىنا قارسى بولعانىڭا، ورتاق تۋ كوتەرمەي، وتاۋىڭدى وڭاشا تiككەنiڭە جول بولسىن، ۇلتشىل باۋىرىم!

سونىمەن، ەندi نە iستەمەك كەرەك؟ “اۋزىمەن وراق ورعاننىڭ بەلi اۋىرمايدى” دەيتiن اكەم. قاشانعى قىزىل ءسوزدiڭ قىرمانىن ساپىرىپ، جەل ءسوزدiڭ جاۋىنگەرi بولامىز؟ ءسوز دەگەن – اۋا، ول iسپەن بiرiكپەسە، قۇنى كوك تيىن دا بولماس... وندا iسiمiز نە بولماق؟

“كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى” دەيدi قازاق. “كوپتە اقىل جوق” دەيدi تاعى بiر قازاق. كوپكە اقىل كiرگiزiپ، كوش باستايتىن، ءسويتiپ، كۇشكە اينالدىراتىن سiز بەن بiز ەمەسپiز بە؟ ولاي بولسا، نە تۇرىس؟

باۋىرىم-اۋ، جاۋىڭ جار استىندا ەمەس، جاۋىڭ تورiڭدە، بايلىعىڭنىڭ ۇستiندە وتىر. قازاققا قازاق جاۋ ەمەس، باۋىر. ولاي بولسا بiرلiككە كەلiپ، تiرلiك باستايىق.

بiزدiڭ، ياعني ەل تانىمايتىن ۇشەۋدiڭ iسi بiر قۇرىلتايمەن توقتاماس دەيمiن. تۇسiنگەن ادامعا بۇل iرi iستەردiڭ بiرi ەمەس، باراتىن جولدىڭ باسى دەپ ۇققان ءجون. بiز ءوز امبيتسيا­مىزدى جاسىرمايمىز. بiزدiڭ ماقسات – ۇلتتىق-دەموكراتيالىق مەملەكەت ورناتۋ. وعان باستار جول بۇگiن قۇرىلتاي بولسا، ەرتەڭ بiرلەس­تiكتەردiڭ بiرiگۋi, ودان ارعىسى تۇتاس ۇلتتىڭ بiرiگۋi.

“جەڭiسكە جەتەمiن دەمەسەڭ، قول باستاما، مەجەگە جەتەمiن دەمەسەڭ، جول باستاما” دەگەن. ءيا، سوقتىقپالى سوقپاقسىز جولدى دا كورەرمiز، ەتiكپەنەن سۋ دا كەشەرمiز... بiراق اللا قالاسا، جەڭiسكە دە جەتەرمiز.

استە وت جاعىپ، ويران سالماق ويى­مىزدا جوق... تەك بiزدiڭ جانىمىزدىڭ شىرىلدايتىنى قازاعىمىزدىڭ قامى... قازاعىم دەگەنiم – ول ءوزiم، انام، اسقار تاۋداي اكەم، باۋىرلارىم، مەنiڭ بالالارىم، ءسۇيiپ العان جارىم، قۇرداسىم، قۇدام، ناعاشىم، ولاردىڭ بارشاسىنىڭ جاقىندارى، تانيتىن، تانىمايتىن قانداستارىم... اركiم وسىلاي ويلاسا، بiرلiك ەمەي نەمەنە؟ ولاي بولسا، جۇمىلىپ جۇدىرىق بولماسقا قانداي امال بار؟