«قازاقستاندا ويىنعا ءباس تىگۋدى ءبىر ورتالىققا تاعى دا بەرگەلى جاتىر»

دەيدى، ەلىمىزدەگى «اسا مارتەبەلى ويىنشىلار.  ءاتى‑جونى بەلگىسىز سىبىرلاعىشتار «ەرەجەدە تاعى دا وزگەرىس بولعالى جاتىر» دەپتى... بۇل دەگەنىڭىز وتىز جىل بويى «جۇمىرتقادان ءجۇن قىرقىپ» كەلگەن «ەسكى قازاقستاننىڭ» ءالى دە تاعىنان تايماعانىن، وڭى بولماسا – سولىنان، سولى بولماسا – وڭىنان كەلىپ، ميللياردتاردى جۇتاتىن قۇلقىنىن تيا الماي جاتقانىنىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك. ولاردىڭ ىشكى ەسەبى بويىنشا، كەز كەلگەن ويىنشىنىڭ تىككەن ءباسى مەن ودان الاتىن ۇتىستى «لايىقتى ءبىر ورتالىق» باسقارۋى ءتيىس ەكەن. سوندا عانا ويىن تاماشا وتەدى‑مىس... ءسويتىپ، «قۇدا دا، قۇداعي دا تىنىش»، ال ورتالىق ساۋساعىن جىبىرلاتپاي، ميللياردتاردى قالتاسىنا توعىتا بەرمەك... نە دەگەن عاجاپ وي، نە دەگەن اقىل دەسەشى!؟

سونىمەن، «ەسكى قازاقستاننىڭ» ەسىن جيار ءتۇرى جوق.  كوپشىلىك بۇرىندارى دا «ءباس تىگۋدى باسقارۋ» دەگەن ءبىر دەلدالدىق ورتالىق اشپاقشى بولعان ارەكەتتى ۇمىتقان جوق. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ءبىر جاس جىگىت جوعارىداعى «وتە لاۋازىمدى كوكەلەردىڭ» قولداۋىمەن جەكەمەنشىك «Exirius» جشس دەگەندى اشىپ، پايدا تاپپاقشى بولعان. ارتى ۇلكەن داۋ‑دامايعا اينالىپ، سوڭى «قىلمىستىق ىسپەن» اياقتالعان ەدى. ول ارەكەت «ەسكى قازاقستاننىڭ» ەڭ سۇيىكتى ءادىسى ەدى: ويدا جوقتا ءبىر دەلدال فيرمانى قۇرا قويادى، ول بولسا ءاربىر «باستەن» 4%-ۇلەستى سىپىرىپ‑سيىرىپ الىپ وتىرادى. ءسويتىپ، ول «اسپانعا قاراپ، جۇلدىزدى ساناپ» جاتىپ‑اق،  جىلىنا 25‑30 ملرد تەڭگەنى شىتىرلاتىپ ساناپ الماقشى ەكەن.

ول «ورتالىقتىڭ» ءبىر عانا «مىندەتى» بار ەكەن، ول – كىمنىڭ قانشا ۇتقانىن سالىق ورگاندارىنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ ايتىپ وتىرۋ ەكەن. ءسويتىپ، ولار مەملەكەتكە وراسان زور پايدا كەلتىرمەكشى ەكەن. بىراق، سالىق ورگاندارى وسىعان دەيىن «اي قاراپ، جۇلدىز ساناپ» بەكەر جاتقان با ەكەن؟ باسقاسىن قايدام، ءدال وسى «ويىن بيزنەسىن» ولار كۇندىزدىڭ وزىندە ۇلكەيتكىش شىنىمەن قاراپ وتىرعان جوق پا ەدى؟ ولادىڭ ءوزىندى دە ونىڭ ۇتىستاردى ەلەكتروندى تىركەۋ جۇيەسى ساعات سياقتى تىقىلداپ، كۇندىز‑تۇنى جۇمىس جاساپ جاتىر عوي. مىنە، وسىنداي «بيزنەستى» مۇرىنىمىزدىڭ استىنان ەنگىزىپ جىبەرمەكشى بولدى عوي ولار، سو كەزدە. تەك، ولاردىڭ اشكوزدىگى مەن جۇرتتىڭ ايقاي‑شۋى عانا توقتاتىپ ەدى ونى... ەندى، وسىنى اراعا ۋاقىت سالىپ، ازداپ «ۇمىتتىرىپ» بارىپ، «جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققىش قىرقىنشىلار» قايتا قولعا العالى جاتسا كەرەك.

ءسويتىپ، دەپۋتاتتاردىڭ قاتىسۋىمەن، ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى ونداي قۋلىقتىڭ باسىنا سۋ قۇيىپ، تۇبەگەيلى تامىرىن قيدىق دەپ ەدى. ەندى ىنە، «جاڭا قازاقستان» قابىلداعالى جاتقان «ويىن بيزنەسىنە قاتىستى زاڭدارعا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەرگە ءبىر «كوزگە كورىنبەيتىن پەرىشتە» تۋرا سول باياعى نورمانى كىرگىزىپ قويىپ، ءوزى ۇندەمەي ارتىن باعىپ وتىرسا كەرەك...

بىراق، وسى جولى ولار وعان ءسال وزگەرىس ەنگىزىپ، تۇرلەندىرىپ قويىپتى. بۇ جولى ولار «جوعارىعا سىبىرلاۋعا» قوسىمشا، بارلىق بۋكمەكەرلىك ويىن الاڭدارى مەن كازينولاردى «جاۋاپتى ويىن ەرەجەسى» دەگەن اتپەن وزدەرىنىڭ باقىلاۋىندا ۇستاۋدى كوزدەپتى. بۇرىنعى «سىبىرلاق» قوجايىنعا انالۋدى ماقسات تۇتسا كەرەك – قاشانعى جالتاقتاپ جۇرمەكشى؟ ول زاڭ جوباسىنىڭ 1‑ بابىندا 17-3  بولىگىندە جازىلىپ تۇر.

ول از بولسا، ءبىزدىڭ «تاقيالى پەرىشتەمىز» باقىلاۋ ورتالىعىنا مەملەكەتتىڭ وزىندە جوق قۇقىنى بەرگىسى كەلەدى ەكەن. ناقتىسىندا، ول ورتالىق ءباستىڭ ءبارىن ءوزى قابىلداپ، ۇتىستاردى دا ءوزى تارقاتپاقشى ەكەن. ال، ول تۋرالى مالىمەتتەر تەك سولاردىڭ عانا بازاسىندا جاتۋى ءتيىس دەيدى. بۇل زاڭسىز جولمەن تابىس تابۋدىڭ الدىن الىپ، جولىن كەسەتىن امال دەپ سەندىرىپتى. بىراق، ولار ءار ۇتىستان تۇسەتىن «كوميسسيانى» قايدا جىبەرمەك؟ ەندەشە، ولاردى مەملەكەت مۇددەسى ەمەس، جەكە قالتاسى قىزىقتىرىپ وتىرعان انىق. نە دەگەن اران دەسەشى؟!

ونىڭ ارتىندا تۇرعان جاسىرىن «كولەڭكە» كىم؟

بلوگەرلەر ايتادى، مۇنىڭ ارتىندا Freedom Holding Corp دەگەن كومپانيانىڭ ديرەكتورى، رەسەيدەن قازاقستانعا بيزنەسىن كوشىرگەن تيمۋر تۋرلوۆ تۇر دەپ... ءسويتىپ، ول بۇرىنعى رەسەيلىك بانكير قازاقستاندا بۇرىن وتپەي قالعان «جەكەمەنشىك ورتالىق» يدەياسىن قايتا جاڭعىرتىپ، وزىنە وسىنداي جەكە ورتالىق اشىپ العىسى كەلەتىنىن وسى «تۇزەتۋلەرگە» ەنگىزۋدى جوسپارلاسا كەرەك. جۋرناليستەر مينيسترلىككە تەلەفون سوققان ەكەن، ولار «مۇنداي نارسەنى مۇلدە بىلمەيتىندىكتەرىن، تىپتەن وندايدى جوسپارلاماعاندارىن دا ايتىپ، سەندىرىپ جاتىر. وعان ۆيتسە‑مينيستر اسقار جامباكين «مۇنداي تەحنيكالىق قۇجات بىزگە تۇسكەن جوق» دەپتى.

تيمۋر تۋرلوۆ بۇل تۋرالى ەشتەڭە ايتپادى، ازىرگە. بىراق ءبىر بلوگەرلەر «وسى تيمۋر تۋرلوۆقا قاجەت پە؟» دەپ جاناشىرلىق تانىتۋدا. ويتكەنى، ولاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جوبا Freedom Bank قوجايىنىنا ەش قىزىقتى ەمەس ەكەن. ناقتىسىنا كەلسەك، ونداي ورتالىق اشۋ تەك ايتۋعا وڭاي، ال ءىس جۇزىندە ول زاڭ اياسىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان بارلىق كازينولار مەن بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەرمەن، لوتەرەيا ويناتۋشىلارمەن جۇمىس اتقارۋدا تالاپ ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، تۋرلوۆتىڭ رەسەيمەن دە شارۋاسى شاش ەتەكتەن، سەبەبى، ول رەسەيدەن ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى كەتتى.  ال، ناۋرىز ايىندا رەسەيلىك بانكىلىك ساقتاندىرۋ اگەنتتىگى  ت.تۋرلوۆتى اربيترلىك سوتقا بەرىپ، ودان «اكتيۆتەردى الىپ كەتكەننەن ورىن العان شىعىن ءۇشىن» دەپ، قوماقتى كولەمدە قارجى تالاپ ەتىپتى دەيدى.

سونىمەن، ت.تۋرلوۆتىڭ مۇددەسىنە ساي قازاقستاندا بۇرىنعى ىسكە اسپاي قالعان «ويىن ۇتىسىن باقىلاۋ ورتالىعىن قايتا اشۋ» دەگەن سىبىس قازاقستان جاعىنان رەسمي تۇردە دە، رەسمي ەمەس ساراپتىق تۇردە دە تەرىسكە شىعارىلۋدا.

بىراق، وسىندايدا ءبىر قيسىندى سۇراق تۋادى: «ەگەر ول تۋرلوۆقا قاجەت بولماسا،  وندا زاڭداعى تۇزەتۋلەرگە بۇل جوبا نەلىكتەن ەنگەن؟» دەگەن.  «ەگەر تۋرلوۆ بولماسا، ول تۇزەتۋلەر كىمنىڭ ماقساتىن كوزدەپ وتىر؟» دەگەن. ال، ەگەر، ول تۋرلوۆ بولسا، وندا رەسەيدە «شارۋاسى شاش ەتەكتەن» بولىپ جاتقان بيزنەسمەنگە قازاقستاندىق ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن ءارى كەلىسۋىمەن كورسەتىلگەن مۇنداي «بيزنەس قۇرمەت» نەنى بىلدىرەدى؟ دەگەن...

بىراق، مۇنداعى ماسەلە تۋرلوۆتا ەمەس سياقتى...  ماسەلە مەملەكەتكە تاعى دا وسىنداي «جاتىپ ىشەر بيزنەس» ءتۇرىنىڭ تىقپالانۋىندا بولسا كەرەك. ءسويتىپ، تاپا تال تۇستە «ەسكى قازاقستان ساربازدارى» ءالى دە ءوز كۇشىن كورسەتكىسى كەلەتىنىندە مە دەيمىز. بۇل ءبىزدى «توتەسىنەن تارتپاسا دا ‑ جانامالاي  جاسىرىن كەلىپ، وزدەرىنىڭ بۇرىنعى تامىر‑تانىستارىمەن امپەي‑جامپەيىن قولدانىپ – ابدەن ۇيرەنشىكتى بولعان «ەل قازىناسىن تەسپەي سورۋدى» قالپىنا كەلتىرىپ ‑ وزدەرى دۋباي كۋرورتتارىندا شالقايىپ جاتىپ، جۇلدىز ساناماقشى ما دەگەن ويعا جەتەلەيدى...

Abai.kz