ادامنىڭ رۋحاني جولداعى نەگىزگى ماقساتى - «ءوزىن-ءوزى تانۋ» جانە «قۇدايتانۋ» بولىپ تابىلادى. مۇنداي دەڭگەيگە تەك قانا بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىگىن تولىق قامتىعاندا عانا جەتۋگە بولادى. تانۋ ءتان، وي جانە  جان ارقىلى بولاتىن ءتۇرلى ارەكەتتەر ارقىلى ورىندالادى. ءدىني جولداعى عيبادات وسى ارەكەتتەردىڭ جيىنتىعى. ياعني، عيبادات دەگەنىمىز - بولمىستى تانۋعا ارنالعان ارەكەتتەر جيىنتىعى.

ادامنىڭ دامۋى ءوزىنىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولمىسىن دۇرىس پايدالانۋىنا، ياعني، عيباداتتى دۇرىس ورىنداۋىنا بايلانىستى ءتۇرلى دەڭگەيدە بولادى. دۇرىس عيبادات يماندى ءوسىرىپ، رۋحاني بولمىستىڭ بيىك شىڭدارىنا كوتەرىلۋگە مۇمكىندىك بەرسە، ال عيباداتتىڭ ءمانى مەن ءمانىسىن دۇرىس بىلمەي جاسالعان عيبادات قۇلدىراۋ جولىنا تۇسىرەدى. سوندىقتان، عيباداتقا اباي ۇلكەن كوڭىل بولگەن.

اباي يمان مەن عيباداتتىڭ بايلانىسىن، عيباداتتىڭ ءمانى مەن ءمانىسىن وتىز سەگىزىنشى سوزىندە بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

ءسىزدىڭ باتينىڭىز (ىشكى بولمىس) تازا بولماعى اۋەلى يمان بولىپ، بۇل زاھير (سىرتقى) عيباداتىڭىز يماندى بولعان سوڭ عانا، پارىز بولعان، ءسىزدىڭ زاھيرىڭىزداعى عيبادات - باتينىڭىزداعى يماننىڭ كولەڭكەسى، ءھام سول يماننىڭ نۇرلانىپ تۇرماعىنا كورىك ءۇشىن بۇيىرىلعان. ونىڭ ءۇشىن عۇلامالار يمان ەكەۋ ەمەس، بىرەۋ، بىراق ىزگى تاعاتپەنەن نۇرلانادى، تاعات جوق بولسا، كۇڭگىرتتەنەدى، بالكي، ءسونۋ ءحاۋپى دە بار دەگەن. ەگەر ناداندار ول عيباداتتىڭ ىشكى سىرىن ەسكەرمەي قىلسا، سونى قىلىپ ءجۇرىپ، يمانى سونەر دەگەن.

وسىلاي اباي عيباداتتىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ يمانمەن بايلانىسىن كورسەتىپ، قالاي جاساۋ كەرەگىن تۇسىندىرەدى. عيبادات جاسار الدىندا اۋەلى كوڭىلدى باعىشتاپ، اللاعا نيەت ەتىپ، ىشكى بولمىستى (باتيندى) تازارتۋ كەرەك. وسىلاي يمان قالپىنا كەلتىرگەن سوڭ عانا سىرتقى جاسالعان عيباداتىڭىز (زاھير) پارىز بولادى. يمانسىز جاسالعان عيباداتتىڭ پايداسى شامالى، ياعني عيبادات يمانعا تاۋەلدى، ونىڭ كولەڭكەسى عانا. عيبادات ارقىلى بولمىس تانىلىپ، يمان وسەدى. ەگەر ناداندار عيباداتتىڭ ىشكى سىرىن، ياعني يماندى ءوسىرۋ ءۇشىن جاسالاتىنىن ەسكەرمەي قىلسا، يماننىڭ ءسونۋ قاۋپى بار. مۇنداي عيباداتتىڭ پايداسىنان زيانى كوپ. سەبەبى، اللاعا دەگەن تازا نيەتسىز جاسالعان عيباداتتىڭ ناتيجەسى بولماي، قاراپايىم ريتۋال، دۇنيەلىك ارەكەتكە اينالىپ، ادام جالىعىپ كەتەدى. وسىلاي، رۋحاني كوزدەن ايىرىلعان يمان السىرەپ، ادام ءدىني جولدان شىعىپ كەتۋى مۇمكىن. كەيبىر ادامداردىڭ نامازدى جاقسى باستاپ، ارتىنان سۋىپ، ءتىپتى قويىپ كەتۋلەرى وسى سەبەپتەن. ولار ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىلى بولماعاندىقتان، اللانىڭ شاپاعاتىن الا الماي، رۋحاني نۇردان ايىرىلىپ قالادى. رۋحاني جولدا جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن عيباداتتىڭ نە ەكەنىن، ونى دۇرىس ورىنداۋ جولدارىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك.

ءدىني قاعيدالار اياسىندا جاسالعان ءاربىر ءراسىم، ونىڭ تۇرلەرى وي ءورىستى، نيەتتى اللاعا باعىشتاپ، ادامدى بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ اياسىندا ۇستاۋعا ارنالعان. ولاردىڭ ءمانىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، تولىق ورىنداعان ادام رۋحاني جولدا وڭاي جەتىستىككە جەتەدى. كەرىسىنشە، عيباداتتىڭ ءمانىن تۇسىنبەي، نە بولماسا ونى ىنتاسىز ورىنداعاندا ول تەك قانا ادەتتەگى دەنە قيمىلىنا اينالادى. ءدىني قاعيدالاردى شىن كوڭىلمەن قابىلداپ، راسىمدەردى ىنتامەن ورىنداۋدىڭ ماڭىزىن اباي «ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل. باسقاسى حاققا جول ەمەس» دەپ بەرەدى.

عيبادات پەن ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىلدىڭ رۋحاني جولداعى ماڭىزىن اباي بىلاي تۇسىندىرەدى:

مەنىڭ ءحاۋپىم بار، ولار حاس (ارنايى) وسى عيبادات ەكەن، قۇدانىڭ بىزگە بۇيىرعانى، ءبىز وسىنى قىلساق، مۇسىلماندىق كامىل بولادى دەپ ويلايدى. ول عيبادات كۇزەتشىسى ەدى. ءجا، كۇزەتشى كۇزەتكەن نارسەنىڭ اماندىعىن ويلاماي، ءبىر عانا وياۋ تۇرماعىن قاسد (مىندەت) قىلسا، ول نە كۇزەت؟ كۇزەتكەن نارسەسى قايدا كەتەدى؟ ماقسات كۇزەتىلگەن نارسەنىڭ اماندىعى، تازالىعى ەمەس پە؟

عيبادات يماننىڭ كۇزەتشىسى عانا. يماندى ويلاماي جاسالعان عيبادات ءدىني ەمەس، دۇنيەلىك ارەكەت بولىپ تابىلادى. سول سياقتى، يمان ءۇشىن جاسالماعان تانىم ارەكەتى دە دۇنيەلىك. ونداي تانىم قورشاعان ورتاعا ارنالىپ، اللاعا دەگەن سەنىمدى السىرەتەدى. وسىلاي تەك قانا دۇنيە زاڭدىلىعىنا سەنىپ، ونى بولمىستىڭ وزىنەن ءبولىپ قاراستىراتىن اتەيستەر پايدا بولادى. اتەيزم دەگەنىمىز - بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىن قابىلداماي، تەك قانا ونىڭ زاتتىق بولىگىن قابىلاۋ. تاڭىرشىلدىكتىڭ بۇل ەڭ تومەنگى دەڭگەيى. ال يسلامدا بولمىستى ءوزىنىڭ رۋحاني بولىگىنەن ءبولىپ قابىلداۋ «اللاعا سەرىك قوسۋ» بولىپ تابىلىپ، ونداي قۇلشىلىقتىڭ قابىلدانبايتىنى بەلگىلى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz