جىلقىنىڭ اتاۋلارى مەن تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك

قازاق حالقى - جەر بەتىندە ەڭ العاش اتتى قولعا ۇيرەتىپ، تۇرمىسقا قولدانا بىلگەن ۇلى حالىق. سوندىقتان قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىندە اتتىڭ الار ورنى ەڭ جورعارى مادەنيەتكە يە دەۋگە بولادى.

جىلقى – قازاق داستۇرىندە ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى، ەر ازاماتتىڭ قاناتى، ساربازداردىڭ سەرىگى، ەل-جۇرتتىڭ بايلىعى، ۇزىن جولدىڭ كولىگى، توي-دۋماننىڭ ءسانى، قوناقاسىنىڭ ەڭ ءدامدى ءدامى، الىم-بەرىمنىڭ ەڭ بيىك سىيلىعى سانالادى.

جىلقى – كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىندە ەڭ جوعارى، ماڭىزدى  قىزمەت اتقارعان ءۇي حايۋاناتى ساناتىنا جاتادى. سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمىندا، ءدىلى مەن تىلىندە جىلقىعا قاتىستى وزگەشە فيلوسوفيالىق جانە مادەني ءداستۇر وتە ەرتەدە قالىپتاسقان. قازاق اڭىز ەرتەگىلەرىندە ادام مەن جىلقى قاتار ءومىر سۇرگەنى جايىندا كەرەمەتتەي اڭىزدار ايتىلادى. باعزى داۋىرلەردە-اق، قازاق جەرىندە جىلقىنىڭ قولعا ەڭ العاش ۇيرەتىلگىەنى  جايىندا ارحەولوگيالىق قازابادان شىققان قۇندى  قازبالار دالەلدەيدى. سولتۇستىك قازاقستان جەرىندەگى بوتاي مادەنيەتى ەنەوليت داۋىرىندە (ب.ز.ب. 4 – 3-مىڭجىلدىق), ارقايىم ەسكەرتكىشتەرى ورتا عاسىر قولا داۋىرىندە  (ب.ز.ب. 2-مىڭجىلدىق), قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىنان كەزدەسەتىن اري، ساقتار، عۇندار كەزەڭدەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى (ب.ز.ب. 1-مىڭجىلدىق – ب.ز. 2 ع.) ەجەلگى قازاقستاندا جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلىپ قانا قويماي، بۇل مالدىڭ ەرەكشە قاستەرلەنىپ، ادەت-عۇرىپتىق راسىمدەردىڭ اجىراماس ءبىر بولىگىنە اينالعانىن كورسەتەتىنىن دۇنيە عالىمدارى تالماي ايتىپ، جاڭىلماي جازىپ، الەم جاڭالىقتارىندا ۇزبەي دالەلدەپ كەلەدى.

قازاق حالقىنىڭ تاريحي ۇعىمىندا:

جىلقى - مادەنيەت!

جىلقى - ءداستۇر!

جىلقى - ونەر!

جىلقى - ساۋدا!

جىلقى - اس-اۋقات!

جىلقى - كيىم-كەشەك!

جىلقى - ەكونوميكا!

جىلقى - قازىنا!

جىلقى - تاريح!

جىلقى - رۋح!

جىلقى - ەستەتيكا!

جىلقى - سپورت!

جىلقى - سىي-سياپات!

جىلقى - تەك پەن مىنەز!

جىلقى - ۇلتتىق دۇنيە تانىم!

جىلقى - ۇلتتىق شارۋاشىلىق!

جىلقى - شيكىزات!

قازاق حالقىنىڭ ات ءمىنۋ مادەنيەتى:

ات ءمىنۋ - ەرلىكتىڭ كورنىسى.

ات ءمىنۋ - جاۋىنگەرلىكتىڭ كورنىسى.

ات ءمىنۋ - باتىرلىق كورنىسى.

ات ءمىنۋ - ساندىك بەلگىسى.

ات ءمىنۋ - ايبىندى اسىرۋ.

ات مىنگىزۋ - سىي جاساۋدىڭ تورەسى.

ات ءمىنۋ - ازامات بولۋدىڭ بەلگىسى.

ات ءمىنۋ - ونەرلى بولۋدىڭ جولى.

ات ءمىنۋ - مادەنيەت بەلگىسى.

ات ءمىنۋ - ءداستۇر، جول-جورپلعى.

ات ءمىنۋ - سپروت.

ات ءمىنۋ - ماتەبە.

ات ءمىنۋ - ۇستەمدىك.

ات ءمىنۋ - كيىم ۇلگىسىن قالىپتاستىردى.

ات ءمىنۋ - ساق ساربازدارىن جاۋىنگەرلىك رۋققا باۋلىدى.

ات ءمىنۋ - ءتۇتاس كوشپەندىرلەر ءومىرىن مادەنيەت جولىنا سالدى.

ات ءمىنۋ - ساربازداردىڭ بەس قارۋىن قالىپتاستىردى.

ات ءمىنۋ - ۇلى دالانى جاۋدان قورعاۋعا كەڭ جول اشتى.

ات ءمىنۋ - ات ابزەلدەر جاساۋ ونەرى مەن مادەنيەتىن قالىپتاستىردى.

ات ءمىنۋ - الىس قيىرلاردى باعىندىرۋعا جول اشتى.

ات ءمىنۋ - ات ءۇستى ويىندارىن بارلىققا اكەلدى.

ات ءمىنۋ - ات ءۇستى ساربازدارىن جارىققا شىعاردى.

ات ءمىنۋ - ات بايگە جارىسىن جارىققا شىعاردى.

ات ءمىنۋ - قازاقتىڭ قىزقۋار ويىنىن بارلىققا كەلتىردى.

ات ءمىنۋ - كوكپار ويىننىن تۋدىردى.

ات ءمىنۋ - ات ءۇستى اۋدارىسپاق وينىن جاراتى.

ات ءمىنۋ - ات ءۇستى جەكپە - جەكتى تاپتى.

ات ءمىنۋ - ات ۇستىنەن تەڭگە ءىلۋ وينىن جاراتى.

ات ءمىنۋ - اتقا شالما سالۋدى ۇيرەتتى.

ات ءمىنۋ - ات ۇستىندە جامبى اتۋدى ۇيرەتتى.

ات ءمىنۋ - ات ۇستىنەن تاباق تارتۋدى ۇيرەتتى.

ات ءمىنۋ - اساۋ ۇرەتۋگە ماشىقتاندىردى.

ات ءمىنۋ - قۇداعا ات مىنگىزۋدى ۇيرەتتى.

ات. ءمىنۋ - الىس ساپار شەگۋدى ۇيرەتتى.

ات ءمىنۋ - اتپەن شارۋاشىلىقتى باسقارۋدى ۇيرەتتى.

ات ءمىنۋ - ات بەگىلەردى ، ات باپكەرلەرىن دۇنيەگە اكەلدى.

ات ءمىنۋ - ات سىنشىلارىن بارلىققا كەلتىردى.

ات ءمىنۋ - قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى دالا وركەنيەتىن قالىپتاستىردى.

قازاق حالقى جىلقىنى مىنۋگە جانە سويىپ جەۋگە عانا پايدالانباعان، بارلىق ءداستۇرلى مادەنيەتىڭ قاجەتىنە ورىندى پايدالانا بىلگەن. ودان كەرەمەتى - جىلقىنىڭ ءتۇرى، جاسى، ەركەك-ۇرعاشىسىنىڭ اتاۋلارىن وتە جاقسى بىلگەن جانە وتە جاراسىمدى اتاۋلار تاۋىپ، اتاعان. قازاقتا جىلقىعا قاتىستى سونداي اتاۋلاردان جۇزدەگەن اتاۋلار كەزدەسەدى.

قازاق باتىرلارى مىنگەن قاس تۇلپارلار:

الپامىس – بايشۇبار.

قوبىلاندى – تايبۋرىل.

ەر تارعىن – تارلان شۇبار.

قامبار باتىر – قاراقاسقا بۋرىل.

شورا باتىر – تاسپاكەر.

ارقالىق باتىر – كوكجال.

تەلاعىس باتىر – تەلكۇرەڭ.

كەندەباي باتىر – كەرقۇلا ات.

قۇلەكە باتىر – قۇلامويىن.

دەلداش باتىر – سارى-الاتەگەش.

الىبەك باتىر – ورقىزىل ات.

حانشەنتاي – دونەن قارا باعىس.

ەر تارعىن – توماعا كوزدى قاسقا ازبان.

ەر توستىك – شالقۇيرىق.

بايعۇلان – قۇل شۇبار ات.

بوگەنباي باتىر – نارقىزىل.

قابانباي باتىر – قۋباس.

ابىلاي حان – نارقىزىل.

ءابىلحايىر حان – اقبوز.

ەر جانىبەك – كوكدونەن.

ولجاباي باتىر – تەلكوك.

رايىمبەك باتىر – كوكويناق.

كەنەسارى حان – كەرتايلاق، اقتاڭگەر.

ناۋرىزباي – اقاۋىز، قىزىلاۋىز.

يساتاي – اقتابان.

ماحامبەت – تارلان، كەسىكقۇلاق.

اعىباي باتىر – اعلاق، كوكبەستى.

جانقوجا باتىر – اقمونشاق.

بالۋان-شولاق – اقبوز.

وسپان باتىر –  اقبوز تۇلپار.

اقان سەرى – ماڭماڭگەر، قۇلاگەر.

ابىلايحان –الاڭبوز، قۇلاشا تۇلپار.

ءابىلحايىر حان – كوكويناق.

يساتاي باتىر – اقتابان.

ماحامبەت – كەسىك قۇلاق.

جانقوجا باتىر – اقمونشاق.

بايازاق باتىر – كەرتايلاق.

قازاق حالقى جىلقىنى تۇقىمىنا قاراي اتاۋى:

• ارعىماق
• سايگۇلىك
• تۇلپار
• پىراق
• دۇلدۇل
• قازانات
• جابى
• توبىشاق
• تەكەجاۋمىت
• قازاق جىلقىسى
• قارابايىر ات
• ماستەك ات

جىلقىنى شابىس اتاۋلارى:

• جۇيرىك
• تۇلپار
• سايگۇلىك
• ساڭىلاق
• بايگە ات

جىلقىنىڭ جورعا اتاۋلارى:

• جورعا
• توكپە جورعا
• ايداما جورعا
• شايقالعان جورعا
• قوي جورعا
• سۋ شايقالماس جورعا
• شاپقىنشى جورعا
• سيىر جورعا
• ءجاي جورعا
• مايتالمان جورعا
• قوزى جورعا
• قوس اياق جورعا
• جيرەك جورعا
• سىپىرما جورعا
• ماي جوعا
• قاتتى جورعا
• جۇمساق جورعا
• تويپاڭ جورعا
• قۋ جورعا
• تايپاڭ جورعا
• مايپاڭ جورعپ
• شالىس جروعا
• شاۋ جورعا
• تىمپىڭ جورعا
• قىلاڭ جورعا
• قۇيىن جورعا
• قۇلان جورعا
• قاس جورعا
• بۇلاڭ جورعا
• ساق جورعا
• ءتايتاي جورعا
• شال جوعا
• كەمپىر جورعا
• بەك جورعا
• قىز جورعا
• بالا جورعا
• ايۋ جورعا
• تۇلكى جورعا
• تالتاڭ جورعا
• الشاڭ جورعا
• وراي جورعا
• سىر جورعا
• كوك جورعا
• تابان جورعا
• اقساق جورعا
• توم جوعا
• توق جورعا
• جانتىق جورعا
• جان جورعا
• بەز جورعا
• جەڭىل جورعا
• اۋىر جورعا
• جەل بورعا
• بوران جورعا
• كوز جورعا
• ەشكى جورعا
• تىرسەك جورعا
• قۇيرىق جورعا
• بەل جورعا

 جىلقىنىڭ جەلىس اتاۋلار:

• جەلىس
• جەلىستى
• جەل جەلىس
• بوران جەلىس
• قۇيىن جەلىس
• بوز جەلىس
• كەكىرەك جەلىس
• شاقىنشى جەلىس
• بۇكىر جەلىس
• بۇكتەمە جەلىس
• كوسەم جەلىس
• كولبەي جەلىس
• كوركەم جەلىس
• باقاي جەلىس
• تىرسەك جەلىس
• تابان جەلىس
• شاپپا جەلىس
• جەڭىل جەلىس
• اۋىر جەلىس
• زىمىران جەلىس
• توكپە جەلىس
• شالىس جەلىس
• قوساياق جەلىس
• بەكتەمە جەلىس
• بۇكىر جەلىس
• جازىق جەلىس
• قانتالاۋ جەلىس
• قارا جەلىس
• اق جەلىس
• بوكەن جەلىس
• اق جەلىس
• سوزبا جەلىس
• قوقىراق جەلىس
• جاتاعان جەلىس
• جازىق باۋىر جەلىس
• توق جەلىس
• اش جەلىس
• تابان جەلىس
• باقاي جەلىس
• ماڭ جەلىس
• تۇيە جەلىس
• بوتا جەلىس
• جورعا جەلىس
• زورعا جەلىس
• مىيتىڭ جەلىس
• شابان جەلىس
• شايقاما جەلىس
• زۋلداق جەلىس
• شاتقاياق جەلىس
• قاسقىر جەلىس
• تۇلكى جەلىس
• قويان شوقىراق جەلىس
• ماڭ جەلىس

جىلقى اياڭىنىڭ اتاۋلارى:

• اياڭ
• اياڭشىل
• الشىن اياڭ
• قارا اياڭ
• قارىم اياڭ
• وگىز اياڭ
• سيىر اياڭ
• جىبىرلاق اياڭ
• جەڭىل اياڭ
• جەسىر اياڭ
• توق اياڭ
• اۋىر اياڭ
• باق اياڭ
• قويۋ اياڭ
• قۇرتقا اياڭ
• ايۋ اياڭ
• ۇتقى اياڭ
• قىزىل اياڭ
• سىلدىر اياڭ
• ماڭ اياڭ
• تار اياڭ
• كەڭ اياڭ
• ءتۇيتىڭ اياڭ
• قارىش اياڭ
• جەلە اياڭ
• قىزبا اياڭ
• قىڭىر اياڭ
• وق اياڭ
• سەتەر اياڭ
• ءجىتى اياڭ
• شورقاق اياڭ
• جىم اياڭ

ءمىنىس اتتاردىڭ اتاۋلارى:

• جاراۋ ات
• توق ات
• باپتى ات
• باپسىز ات
• جول ات
• جەتەك ات
• لاۋ ات
• قوسانجار ات
• ءمىنىس ات
• جەتەك ات
• قوساق ات
• ءتۇپ ات
• كوسەم ات دەپ جىكتەلەدى.

اتتىڭ وسۋىنە قاراي بىلاي اتاعان:

• قۇلىن - بيەنىڭ جاس ءتولى.
• جاباعى - 6 ايدان اسقان قۇلىن.
• تاي - جىلقىنىڭ ءبىر جاستاعىسى.
• قۇنان - جىلقىنىڭ ەكى جاستاعىسى.
• دونەن - جىلقىنىڭ 3 جاستاعىسى.
• ساۋرىك - 3-4 جاستاعى ۇيىرگە سالىنباعانى ايعىرى.
• بەستى - جىلقىنىڭ بەس جاستاعىسى.
• التى جاسار - التى جاستاعى ات.
• جەتى جاستاعى ات.
• سەگىز جاستاعى ات.
• توعىزىندا تولعان ات.
• ون جاسىندا بولعان ات.
• ون ءبىر جاستا ويناقى ات.
• ون ەكى جاستا قارتاڭ ات.
• ون ءۇش جاستا كارى ات.
• ون ءتورت جاستا جاسامىس ات.
• ون بەس جاستا قانا ات.
• ون التى - جيرما جاستا تۋلاق ات.

جىلقى تولدەرى:

قۇلىن - (بيەنىڭ جاس ءتولى).
جاباعى (6 ايدان اسقان قۇلىن).
تاي (1 جاستان اسقانى) دەپ اتايدى.
ۇرعاشى جىلقى، ياعني بايتال.
قۇناجىن بايتال (2 جاستان اسقانى).
دونەجىن شىعار (3 جاستاعى بايتال).
دونەجىن بايتال (3 جاستان اسقانى).
بەستى بيە (4 جاستان اسقانى).
قاسابا بيە (7 – 8 جاستاعى بيە).
قارتامىس بيە (11 – 14 جاستاعى بيە).
جاساعان بيە (20 جاستان اسقانى قانا بيە), ت.ب. اتايدى.

ايعىر اتاۋلارى:

• قۇلىن ايعىر - تۇقىمى جاقسى، سۇيەك باسى ادەمى، ءپىتىمى توم ەركەك قۇلىندى پىشپەي ايعىرلىققا دايىنداپ قويا بەرەدى. ونى -"قۇلىن ايعىر" دەپ اتايدى.
• جاس ايعىر - قۇنان شىعار ايعىردى - "جاس ايعىر" نە "ايعىر شىعار" دەيدى.
• قۇنان ايعىر - ەكى جاسقا تولعان ايعىردى - "قۇنان ايعىر" دەپ اتايدى.
• دونەن ايعىر - ءۇش جاسقا تولعان بيەگە تولىق شابا الاتىن ايعىردى - "قۇنان ايعىر" دەيدى.
• ساۋرىك ايعىر - ءۇش- ءتورت جاسقا تولىپ، جىلقىدان ءبولىنىپ، قىسىراق ىزدەپ جۇرەتىن، ۇيىرگە سالىنباعان قاڭعى باس ايعىردى - "ساۋىرىك ايعىر" دەپ اتايدى.
• بەستى ايعىر - بەس جاسقا تولعان بەلدى ايعىردى - "بەستى ايعىر" دەپ اتايدى.
• قۇر ايعىر - قۇلىن كۇنىنەن ساقا ايعىر بولعانعانا دەيىن ەش قۇرىق-جۇگەن تيمەگەن، ءمىنىلىپ ۇيرەتىلمەگەن، تەك ۇيىرگە عانا ءتۇسىپ، بوس جۇرگەن ايعىردى - "قۇر ايعىر" دەپ اتايدى.
• شارتىق ايعىر - قۇلىن كۇنىندە ءبىر ەنىن الىپ، ءبىر ەنىن قالتىرىپ شالا پىشكەن سىڭار ەندى ايعىردى - "شارتىق ايعىر" دەپ اتايدى.
• ازبان ايعىر - التى جاسقا تولعاندا ۇيىرگە تۇسسە دە، بيەگە قۇلىن تاپتىرا الماعان، سوندا دا بيگە شاپقانىن قويماعان ايعىردى - "ازبان ايعىر" دەپ ءپىشىپ تاستاپ سوعىمعا دايىندايدى.
• ايعىرشىق. - قۇلىن بولىپ تۋعاندا، تۋمىسىندا سىڭار ەن بولىپ تۋىلعان ايعىردى - "ايعىرشىق" دەيدى.
• ساقا ايعىر - ون-ون ءبىر جاسقا تولىپ، ءوز ءۇيىرىن جات ايعىرعا، يت-قۇسقا بەرمەيتىن ايعىردى - "ساقا ايعىر" دەيدى.
• قارتاڭ ايعىر - ون ءۇش-ون بەس جاسقا تولعان توق ايعىردى - "قارتاڭ ايعىر" دەيدى.
• جاسامىس. ايىر - ون التى-ون سەگىز جاستان اسقان جىرتقىش ايعىردى - "جاسامىس ايعىر" دەپ اتايدى.
• كارى ايعىر - ون توعىز جاستاعى قاقسال ايعىردى - "كارى ايعىر" دەيدى.
• قانا ايعىر -  جيرما جاستان اسىپ، قارتايىپ بيەگە شابۋعا جاراماي قالعانايعىردى - "قانا ايعىر" دەپ اتاعان.

ساياق ات اتاۋلارى:

• ات - پىشتىرىلگەن ەركەك جىلقى-“بويداق ات” دەيدى.

• ساقا ات - ون ءبىر -ون ەكىگە تولعان اتتى -“ساقا ات” دەپ اتاعان.

• اردا ەمگەن - قۇنانىنا دەيىن ەنەسىن ەمگەن، اق جىلىك اتتى - “ اردا ات”  دەپ اتاعان.

• ءتولتاي - ءوز ەنەسى مەن ەجەنى  بىردەي ەمەتىن ءبىر جاسار  تايدى  - ء“تولتاي” دەيدى.

• قىسىر ەمگەن - قۇلىنىن تاستاعان بيەنىڭ ەكى جاسقا دەيىن ەمگەن بۇرىنعى ءتولىن-“قىسىر ەمگەن ات” دەيدى.

• شوبىر - مىنىسكە، كۇش-كولىككە وتە مىقتى شابان اتتى - “شوبىر” نە “شوبىر ات” دەپ اتايدى.

• سەتەر ات - قۇلىنىنان قارتايىپ ولگەنشە جۇگەن-قۇرىق، ەر توقىم كورمەگەن اتتى - “سەتەر ات”، “ سەرى جىلقى” دەپ اتاعان.

• پىشپە - تاي كۇنىندە پىشتىرىلگەن جىلقىنى-“ پىشپە” دەيدى.

 بيە اتاۋلارى:

• بيە - قۇلىندايتىن جىلقىنىڭ بەس جاسقا  تولعانىن - “بيە” دەپ اتايدى.

• بايتال - جىلقىنىڭ ەكى جاستان بەس جاسقا دەيىنگى ۇرعاشىسىن - “بايتال” دەيدى. قازاقتا “ بالتال شاۋىپ بايگە الماس” دەگەن ءتىمسىل سودان شىققان.

• قۋلىق بيە - العاش ايعىر كورىپ، قۇلىنداعان جاس بينەنى - “قۋلىق بيە” دەپ اتايدى.

• قاشاق بيە - شالا قاشقان بەينى - “قاشاق بيە” دەيدى.

• اق تاندىر بيە – ءسۇت شىقپايتىن بيە، ساۋعاندا ەمشەگىنەن ءبىر تامشى دا ءسۇت شىقپايتىن بيەنى - “اق تاعىر بيە” نە “ اق جەلىن بيە” دەپ اتاعان.

• كوبەڭ بيە – قوڭدانىپ، تويىنا باستاعان بيەنى - “كوبەڭ بيە” نە “ كوبىك بيە” دەيدى.

• اق جىلىك بيە – قۇلىنىندا ەنەسى ساۋىلماي، ەركىن ەمگەن اق سۇيەك، ماي جڭلىك بيەنى - “اق جىلىك بيە” دەپ اتايدى.

• ناز بيە – اسەم ءجۇرىستى، كورىكتى جاراۋ بيەنى - “ناز بيە” دەيدى.

• قاراكەمىك بيە – ەنەسى ساۋىلىپ، جۇدەۋ، ارىق ، وياز بيەنى - “قاراكەمىك بيە” نە “تۋلاق بيە” دەپ اتايدى.

• قارا جەلىن بيە – جەلىن بەزى قاتىپ قالعان ءسۇت شىقپاس بيەنى - “قارا جەلىن بيە” دەپ اتاعان.

• قۇماي تۇياق بيە – تۇياعى جۇمىر تاس باسپاعان تاسىرلامايتىن بيەنى - “قۇماي تۇياق بيە” دەپ اتايدى.

• سارى قارىن بيە  – 8-9 جاس جاساپ، 5-6 قۇلىن تاپقان بيەنى - “ سارى قارىن بيە” دەپ اتاعان.

• قىزىل ماي – كۇيلى سەمىز كەزىندە  ءمىنىپ، سۋىتپاي جىبەرگەن بيە قىزىلماي بولىپ اۋىرىپ، سوسىن ، ءجۇنى ءىرىپ، جاراي قاتىپ، جاداۋلانىپ قالعان بيەنى - “قىزىلماي بيە” دەپ اتاعان.

• قىسىراق (بويداق)بيە – قۇلىنداماعان ءار جاستاعى بيەلەردى، قۇناجىن جانە دونەجىن بايتالداردى، ۇرعاشى تايلاردى ءبولىپ، بىرىڭعاي ۇيىرگە جىبەرىلگەندەرىن- “قىسىراق بيە” دەپ اتاعان.

 بيەنى سۇتىنە قاراي اتاۋ:

• ماما بيە - جەلىنى توق، ەمشەكتى،ەمشەك ءۇرپى سالالى، ءسۇتى مول ، كۇيى جاقسى بيەنى -“ ماما بيە” دەپ اتايدى.

• قارا ەمشەك بيە - ەمشەگى قۋشىڭقى، ەشەك ءۇرپى قىسقا ءسۇتى از بيەنى - “قارامشەك بيە” نە ء“سۇتسىز بيە” دەيدى.

• اقتاندىر بيە - جەلىنى قۋشىق، جەلىن ءۇررى بىتەك ءسۇتى جوق، ءسۇت شىقپايتىن قۋ تاندىر ەمشەك بيەنى - “اقتاندىر بيە” دەپ اتاعان.

• يسىنشەك بيە - قۇلىنى جاقىن كەلگەندە تەز ءيىپ، قۇلىنى ەمەي-اق جەلىن ۇرپىنەن ءسۇۇتى اعىپ، تامشىلاپ قاراداي ءيسىنىپ تۇراتىن بيەنى - “يسىنشەك بيە” دەيدى.

 قىسىراق بيە اتاۋلارى:

• تۇمان قۋلىق - ءۇش نەمەسە ءتورت جاسقا دەيىن ايعىردان شىقسا دا، قۇلىنداماي جىلدا قىسىر قالىپ جۇرگەن بيەنى - “قىسىراق” نە “قىسىراق قۋلىق” دەپ اتاعان.

• تۋبيە - ءۇش، بەس، جەتى جىل قۇلىنداماي قىسىر قالىپ، ابدەن قوندانىپ، جىرا سالىپ تويىنعان قازىلى بيەنى - “تۋبيە” دەپ اتايدى.

• اقجىلىك بيە - قۇلىن كەزىندەت ەنەسى ساۋىلماي تەك ەنە ءسۇتىن ءبىر ءوزى تولىق ەمگەن بيەنى - “اقجىلىك بيە” دەپ اتاعان.

• قاراكەمىك بيە - قۇلىن كەزىندە ەنەسىنىڭ ۋىزى مەن ءسۇتىن تولىق ەمىزدەي قاقتاپ ساۋىپ العان ويازداپ وسكەن ارىق بيەنى - “قاراكەمىك بيە” دەپ اتاعان.

• جۇتام بيە - ءناسىلى ناشار، شاققان تەگى جۇتىقسىز بيەنى -  “جۇتام بيە” دەتسدى.

جىلقى ءتۇسى مەن ءتۇرىنىڭ اتاۋلارى:

•شابار ات
•جيران جۆلقى
•قارا ات
•كوك ات
•قار كوك جىلقى
•تورى ات
ء•سۇر ات
•قۇلا ات
•كەر ات
•قوڭىر جىلقى
•سارى ات
•شۋبار جىلقى
•بورتە ات
•بۋرىل ات
•الا ات
•الااياق ات
•اق باقاي جىلقى
•سارى باۋىر ات
•جيرەن قاسقا ات
•تورتوبەل ات
•تورى توبەل ات
•جيرەن توبەل ات
•كوك تەبەل ات
•قۇلاگەر ات
ء•تايشۇبار ات
•اققۋبا ات
•قىلقۇيرىق ات
•بۇراجال ات
•كەڭ تاناۋ ات
•تىك باقاي ات
•قايقى بەل قارا ات
•شارداق ات
•جاراۋ باۋىر ات
•قازانباس ات
•قۋجاق ات
•قۋباس ات
•قامىس قۇلاق ات
•قويان قۇلاق ات
•بوتا تىرسەك ات
•سالكۇرەڭ ات
•سالپى ەرىن ات
•كوكساۋىر ات
•قارا قۇلاق ات
•كەرتوبەل ات
•سۇرى ات
•قىلىل قوڭىر ات
•كوكشۋلان ات
•توقجال ات
•شۇناق ات
•بۇكىر بەل ات
•الا كوز ات
•قىسىق كوز ات
•كەرىم ات
•كوكشىل ات
•قۇلا تۇلپار
•ۇزىنىن مويىن ات
•قازموينىن جىلقى
•قارالا ات
•سارالا ات
•قۇباقان جىلقى
•قارا قۇلاق ات
•تەڭبىل ات
•بايشۋبار ات
•سەكپىل ات
•سەركە باس جىلقى
•سارقارىن ات
•جەلباقاي جىلقى
•بوققارىن ات
•جىڭىشكە ات
•تۇيە باس ات
•سيىر باس ات
ء•تاۋىت باس ات
•جىلان كوز جىلقى
•شويباس ات
•قازانباس ات
•قاسقا جىلقى
•قىرمىزى ات
•سەتەر جىلقى
•سەكەم ات
•توبىلعى تورى
•تولعام ات
•جالپاق باس جىلقى
•تاقىر ات
•قۇماي تۇياق قۇر ات
•تاندىر بيە .ت.ب. بولىپ كەتە بەرەدى.

جىلقى تۋرالى ماقال-ماتەلدەر:

قازاق حالقىنىڭ تومەندەگى ماقال-ماتەل، تامسىلدەرىنىنەن جىلقىنىڭ باعىمى، مىنەزى، بابى، ءتۇرى، جايلىمى، ءجۇرىسى، جالپى جىلقى تابيعاتىن قازاقتان ارتىق بىلەتىن جەر بەتىندە باسقا ۇلت بولماسا كەرەك دەگەن وي تۇيەسىڭ. وسى تۇراقتى قىسقا ءسوز تىركەستەرىنەن حالىقتىڭ وتە تەرەڭ فيلوسوفيالىق دۇنيە تامىن اڭعاراسىڭ. راسىندا جەر بەتىندە قازاق حالقىنىڭ جىلقىنى ەڭ العاش قولعا ۇيرەتكەنىنە ەش ەكىلەنبەي يلاناسىڭ. وسىنشا ۇلى ۇلان-عايىر ۇلى ۇعىمداردى وقىپ وتىرعاندا قازاق پەن جىلقىنىڭ اراسىنداعى عاجايىپ بىلىمدەردى يگەرەسىڭ. تىپتەن جىلقى تۇلىگىنىڭ بارلىق قىرى مەن سىرىن تەرەڭ مەڭگەرەسىڭ…

جىلقىنى العاش قولعا ۇيرەتىپ، تۇرمىسىنا تۇتىنعان ۇلى اتا-بابالار رۋحىنا ەرىكسىز تاعىزىم ەتەسىڭ. ۇلى ۇلتتىڭ ۇلى مادەنيەت تاريحىن، ءداستۇرىن، ۇلى دالانى قالاي مەكەندەنگەنىن بىلەسىڭ. جىلقى شارۋاشىلىعى قازاقتىڭ - عىلىم شارۋا شىلىعى ەكەنىن بىردەن مويىنسال بولاسىڭ.

قۇرمەتتى وقىرماندارىم! ماقال-ماتەلدەر سىزدەرگە تەرەڭ عىلىمي وي سالادى. سانا ساڭلاۋلارىڭىزعا جارىق نۇر تۇسىرەتىنى ءشۋباسىز…

اساۋعا - تۇساۋ،
ەگەسكە قىساۋ.

ات قادىرىن مىنگەن بىلەدى،
اس قادىرىن اشىققان بىلەدى.

بايدى اياما، اتتى ايا.

ەرمەندى جەرگە ەشكى باق،
جۋساندى ادىرعا قوي باق،
ءشيلى سايعا سيىر باق،
سەكسەۋىلدى سوعا تۇيە باق،
جەلدى دالاعا جىلقى باق.

ارىق جىلقى جالىنا سۇيەنەدى،
ەسكى قىلىش جۇزىنە سۇيەنەدى.

الىستى جاقىنداتاتىن ات،
جاقىندى الىستاتاتىن جات.

بايگەگە قوسار اتتىڭ ەرىن الما، تەرىن ال.
دانا ادامنىڭ بەرگەن زاتىن الما، ءتىلىن ال.

ات پىسقىرسا، جولى بولادى،
يت پىسقىرسا، سورى بولادى.

جىلقى ەگىز تاپسا، ەرىنە قۇت،
سيىر ەگىز تاپسا، ايەلىنە قۇت.
تۇيە ەگىز تاپسا، ەلىنە قۇت.
قوي-ەشكى ەگىز تاپسا قوراسىنا قۇت.

كەربالاق جىلقىدان شىعادى،
قۋبالاق تۇلكىبەن شىعادى.

اياعى جۋان اتتىڭ ءجۇرىسى جوق،
باسى جۋان ءيتتىڭ ءۇرىسى جوق.

جۇيىرىك اتتى تويعا ءمىن،
شابان اتتى قويعا ءمىن.

تۇلپاردىڭ ارقاسىنان ەر كەتپەس،
قۇلاعىنان تەر كەپەس.

ايعاي شىقسا جۇيىرىك ەلىرەدى،
ۇرىس شىقسا تەنتەك ەلىرەدى.

ات قوساقسىز جۇگىرمەيدى،
ادام قوساقسىز جۇرمەيدى.

ەرتە تۇرساڭ جىلقىنىڭ ءوزىن كورەسىڭ،
جاي تۇرساڭ جىلقىنىڭ ءىزىن كورەسىڭ.

ەسەك مىنگەن ات سۇرايدى،
ات مىنگەن تۇلپار سۇرايدى.

ات اينالىپ قازىعىن تابار،
ءدان اينالىپ ديرمەن تابار.

قاڭعىرعان ايعىرعا،
كەزەگەن بيە كەزدەسەدى.

ساۋمال ىشسەڭ قىمىز جوق،
باتال مىنسەڭ قۇلىن جوق.

ات جۇرىرمەيدى،
باپ جۇگىرەدى.

ەر اشپايمىن دەگەن ەسىگىن ءۇش اشادى،
ات باسپايمىن دەگەن جەرىن ءۇش باسادى.

جۇيىرىك ات توقتىعىن بىلدىرمەس،
جومارت ادام جوقتىعىن بىلدىرمەس.

اتى جۇيىرىك الدىن بايقايدى،
اقىل جۇيىرىك ارتىن بايقايدى.

ات اۋناعان جەردە تۇك قالادى،
باتىر اۋناعان جەردە وق قالادى.

جامان اتقا جال پىتپەيدى،
جالقاۋ ادامعا مال پىتپەيدى.

ۇرا بەرسەڭ، تۇلپاردا تۋلاق بولادى،
قۋا بەرسەڭ، سۇڭقاردا قورداق بولادى.

قىستان قالعان تۋلاعىڭ،
جاز شىققاندا تۇلپار بولادى.

سوقىر اتقا ءيتتىڭ كوزىن سالساڭ،
بوققا قاراپ وقىرانادى.

مىڭ ەسەكتىن ءبىر تۇلپار ارتىق،
مىڭ  تورعايدان ءبىر سۇڭقار ارتىق.

شابان اتتان جەلمەس تۋادى،
ساراڭ ادامنان بەرمەس تۋادى.

ات سىرىن مىنگەن بىلەدى،
جول سىرىن جۇرگەن بىلەدى.

اتتى اتبەككە باپتات،
قۇستى قۇسبەككە ساقتات.

الۋان -الۋان جۇيىرىك بار،
الىنە قاراي جۇگىرەر.

اتىڭ شابانداسا، بابىنا قارا،
دوسىڭ جامانداسا، اق- قاراسىنا قارا.

جىگىت جاقسىسى توردە،
ات جاقسىسى كەردە.

ارىق اتقا مىنگەنشە،
ەكى اياعىڭدى ءمىن.

ارقاسى ءبۇتىن ات سەمىز،
كوڭلى توق ەر سەمىز.

قوي ءىشى - بەرەكە،
جىلقى ءىشى - مەرەكە.

ات ارىسا تۋلاق،
ەر ارىسا ارۋاق.

ات ارىعى يەسىنەن،
قۇلىن ارىعى بيەسىنەن.

ات ارىعى مىنىسىنەن،
قوي ارىعى ورىسىنەن.

جاقسى ات ەلىكتىرەدى،
شابان ات زەرىكتىرەدى.

ات الساڭ بىتىمىنە قارا،
ودان قالسا كۇتىمىنە قارا.

جىلقى تەبىنگە تارتادى،
ەر تەگىنە تارتادى.

جاقسى ات نە اجالدان قۇتقارادى،
نە ازاپتان قۇتقارادى.

جالقى جىگىتكە ءامىر جوق،
جالقى اتقا دامىل جوق.

اياڭشىل ات ارىماس،
شارگەز ادام قايىرىلماس.

ىسىمەردى ىسىنە قاراپ تانيسىڭ،
جىلقىنى ءتىسىنن قاراپ تانيسىڭ.

ارعىماقتان ات جاقسى شابىس بولسا،
اعايىننان جات جاقسى تانىس بولسا.

ارىق اتقا تۇز بەرمە،
اقىماققا قىز بەرمە.

جىلقى الساڭ كورىپ ال،
باقايى جۋان تورىنى ال.

ات كورمەگەن ات مىنسە، شابا-شابا ولتىرەر،
تون كيمەگەن تون كيسە، قاعا-قاعا بىتىرەر.

جۇيىرىك اتتا جال بولمايدى،
عالىم ادامدا مال بولمايدى.

جابىدان ايعىر سالما، جالدى ەكەن دەپ،
جامانعا جاقىن بارما، مالدى ەكەن دەپ.

جابىنى ماقتاعانمەن تۇلپار بولماس،
جاپالاقتى باپتاعانمەن سۇڭقار بولماس.

قارعا قۇزعىن كوبەيسە، جۇتاعاننىڭ بەلگىسى،
تاي مەن قۇلىن كوبەيسە، قۇتايعاننىڭ بەلگىسى.

ات ءۇيىرىن ساعىنسا، ارقى اياعىن قاعىنار،
ەر ەل-جۇرتىن ساعىنسا، ايىل - تۇرمانىن تاعىنار.

ات تۇياعىن تاي باسار،
اكە ورنىن ۇل باسار.

ارىق اتقا قامشى - جاۋ،
جىرتىق ۇيگە تامشى  جاۋ.

ايعىرمەن ويناعان ات،
ارقاسىن الدىرادى.
شەشەنمەن ويناعان ادام،
اياعىنان شالدىرادى.

جىلقىدا ءوت جوق،
قۇستا ءسۇت جوق.

ءبىر بيەدەن الا دا قۇلا دا تۋادى.

ات ءۇستى - اۋليە.

جاقسى جاقىنىنا تارتپايدى،
جاقسى ايعىر جاتىنىنا شاپايدى.

بي جەمىر بولسا، رۋى توزادى،
ايعىر جەمىر بولسا، ءۇيىرى توزادى

ەتىگىن شەشپەي ەر تىڭايماس،
ەرىن الماي ات تىڭايماس.

قۋ ات جورعا بولادى،
قۋ ادام موللا بولادى.

ەر سۇرىنبەي ەل تانىمايدى،
ات سۇرىنبەي جەر تانىمايدى.

كونەكتەن شوشىعان بيە وڭباس،
تۇسىنەن شوشىعان ادام وڭباس.

جورعادان تۋعان جورتاق بار،
باتىردان تۋعان قورقاق بار.

قىزبەن الىسپا،
قىسىراقپەن جارىسپا.

ات جەتپەگەن جەرگە، حات جەتەدى.

اش ات- بار ات،
توق ات - جوق ات.

اتتان ات قالسا ، قۇلاعىن كەسەدى.
قاتىنان قاتىن قالسا، تىلاعىن كەسەدى.

قوتىر اتقا سوقىر ات ءۇيىر،
ۇرى ادامعا قاراقشى ءۇيىر.

ۇرىنشاق ات ارىق بولار،
كوڭىلشەك جىگىت كارىپ بولار.

قارعا ارعىماق ارىسا،
قاراعا ادىم جەر مۇڭ بولار.
قارا كوزدەن نۇر تايسا،
ءبىر كورۋگە زار بولار.

اسپانداعى سۇڭقاردىڭ،
قاناتىنان قايىرىلار  كۇنى بار.
توپتان وزعان تۇلپاردىڭ،
تۇياعىنان مايىرىلار كۇنى بار.

قۋ باس ايعىر قۇنانىن شاينايدى،
قۋ باس باسشى قول استىن شاينايدى.

تۇلپاردان ءىز قالادى،
ۇستادان ءبىز قالادى.

جاقسى اتتىڭ ارتىنان قۇنان ەرەدى،
جاقسى جىگىتتىڭ ارتىنان ۇلان ەرەدى.

اتىڭدى اياساڭ ، ايىل قاتتى تارت،
بالاڭدى اياساڭ، ايىبىن بەتىنە ايت.

ات باردا ەسەكە مىنبەس،
اقىلدى ادام ەستىگە تيىسپەس.

ات سىرى يەسىنە ءمالىم،
جات سىرى اللاعا ءمالىم.

تۇلپارعا از ارتىپ قاتتى ءجۇر،
تۇيەگە كوپ ارتىپ اقىرىن ءجۇر.

جورعالىمەن جولداس بولما،
وياتسىزبەن قۇرداس بولما.

جىلقىنى ماڭقا بۇزادى،
دوستىقتى ارامزا بۇزادى.

تۇلپار تۇياقتى كەلەدى،
قىران قياقتى كەلەدى.

تۇلپار ءۇيىرىن تابادى،
سۇقار تۇعىرىن تابادى.

تۇلپار توپتا سىنالادى،
جىگىت ساپتا سىنالادى.

كوبىك قاردا تۇلكى وينار،
كوك شالعىندا جىلقى وينار.

باستىقپاعان اساۋ باسقا شابادى،
جاعىمپاز ادام باستىققا جاعادى.

تەبىندە جەردە جىلقى ولمەس،
ەرمەندى جەردە ەر ولمەس.

تاپ بەرمەدە تاي وزار،
تابانى قىزعاندا تارلان وزار.

تۇلپار مىنگەن ءتۇبىن تابادى،
ەسەك مىنگەن ەسىك جاقتا قالادى.

تىستەۋى جىلقى ءتىسىن كورسەتپەس،
زالىم قۋ جۇرگەن ءىزىن كورسەتپەس.

جىلقىلى باي سەرى باي،
قويلى باي قوردالى باي.

ات قۇلاعىنان اقسامايدى،
قۋ باستىق قاسىنلا قاقسامايدى.

دالا كوركى - تال،
جىلقى كوركى - جال.

تۇلپاردان شابان تۋادى،
شاباننان جەلمەس تۋادى.

جۇيىرىك اتقا ءبىر قامشى،
شابان اتقا مىڭ قامشى.

اتتى شابىنان ماقتايدى،
جىگىتتى تابىسىنان ماقتايدى.

ات اجارى جالىندا،
ەر اجارى قاسىندا.

اتتان اتتىڭ نەسى ارتىق-
ءجۇرىسى مەن كۇشى ارتىق.
ەردەن ەردىڭ نەسى ارتىق-
ەرلىگى مەن ارى ارتىق.

اتىڭ شابان بولسا، باسقا ۇرما،
دوسىڭ جامان بولسا، قاس قىلما.

ارقىراعان ايعىردىڭ ءۇيىرىن كور،
استامسىعان جىگىتتىڭ ۇيىنە بارىپ كور.

ات ءجۇرىسى - ۇستىندەگى باتىردىڭ تىنىسى،
بەرەكە - بىرلىك حالقىتىڭ - ىرىسى.

اتىڭ شاپشاڭ بولسا، بەردى قۇداي،
اۋىزىڭ شاپشاڭ بولسا، ۇردى قۇداي.

ادامدى وي ارىتار،
تۇلپاردى توي ارىتار.

ادامدى سىبىس بۇزادى،
اتتى ءمىنىس بۇزادى.

ارعىماق اتتىڭ قۇيرىعى -
ءارى جىبەك، ءارى قىل.
ەر جىگىتتىڭ بەلگىسى،
ءارى مىرزا، ءارى قۇل.

ارعىماق اتتىڭ بەلگىسى-
از وتتار دا كوپ جۋسار.
ازامات ەردىڭ بەلگىسى-
از سويلەر دە كوپ تىڭدار.

ات توعىزىندا تولادى،
جىگىت جيرما بەسىندە  بولادى.

جازدا جورعا ولەدى،
قىستا مىرزا ولەدى.

ات قوسساڭ ايماعىڭمەن قوس،
سوندا بولاسىڭ مەرەكەگە قوش.

ات ارىعىن جەردەن كورەدى،
جاۋىر بولۋىن ەردەن كورەدى.

شابان اتتى كولىككە ساناما،
جامان جىگىتتى سەرىككە ساناما.

اتتى ۇرعان بۇزادى
اقيحاتتى بۇرعان بۇششادى.

مىقتى ايعىر ءۇيىرىن بورىگە الدىرماس،
مىقتى جىگىت اۋىلىن ۇرىعا الدىرماس.

ازامات جاقسىسى ارىنان،
ات جاقسىسى جالىنان.

ات مىنگەننىڭ كوزى وتكىر،
حات بىلگەننىڭ كوزى وتكىر.

باپكەر كورگەن ات تانىر،
ۇستاز كورگەن حات تانىر.

ادام قۇلاقتان ازادى،
ات تۇياقتان ازادى.

ءبىر بيەنىڭ ەكى ەمشەگى،
ءبىرى كەتسە ءسۇتى جوق.
ءبىر تۇيەنىڭ ەكى وركەشى،
ءبىرى كەتسە كۇشى جوق.

ءبىر مىنەر اتىڭدى شابان دەمە،
بىرگە جۇرگەن دوسىڭدى جامان دەمە.

جاقسى ات كۇي تىلەمەيدى،
جاقسى دوس سىي تىلەمەيدى.

جامان دوستى ساناتقا ساناما،
شابان جىلقىنى قاناتقا ساناما.

ات يەسى الدىنا مىنەدى،
قاسىنداعىسى ارتىنا مىنگەسەدى.

ات جامانى تايىمەن وينار،
يت جامانى قويمەن وينار.

اتى جاۋىردىڭ اياعىنا كۇش تۇسەر،
اتانى جاۋىردىڭ ارقاسىنا كۇش تۇسەر.

ادام قىزىعى قارتايعانشا،
ات قىششىعى ارىعانشا.

جورعا جۇرىسىمەن پۇل بولالى،
جالقاۋ جاتىپ ءىشىپ قۇل بولادى.

ارقاسىنا ەر باتقان ات اياڭشىل بولادى،
ارىن داتتاعان ەر قارعىسشىل بولادى.

جالعىز شاپقان ات جۇيرىك بولادى،
جاعىز سويلەگەن جىگىت شەشەن بولادى.

ء“ايت-شۋ” دەگەن اتقا دەمەۋ،
ء“اۋىپ” دەگەن ەرگە دەمەۋ.

قارتايعاندا كارى بوز جورعا بولار،
قارتايعاندا كارى شال زورعا بولار.

مىڭ جىلقىنى ءبىر جىلقى ۇركىتتەدى،

ات كىسىنەسىپ تابىسادى،
ادام سويلەسىپ تابىسادى.

قاتتى ادام ىرىمشىل،
قاساڭ ات قىرىنشىل.

بەدەۋ ءمىنسنڭ ، بەل اسارسىڭ،
العىس الساڭ ، كوپ جاسارسىڭ.

جىلقىنى بۇگەلەك قۇرت ازدىرادى،
جىگىتتى كۇيگەلەك قاتىن ازدىرادى.

اتتى جولداس بولمايدى اربالىمەن،
جورتىق جولداس بولمايدى جورعالىمەن.

قۋ بايتال ەكى ايعىردى اش قالتىرالى،
قۋ قاتىن ەكى ەركەكتى بىردەي ساستىرادى.

تاي تۋلاپ ۇيىرىنەن شىقپاس،
بالا جىلاپ شاڭىراعىن جىقپاس.

اتتىڭ اتاعى ۇلكەن،
تۇيەنىڭ تابانى ۇلكەن.

جەپ كوپ بولسا ات سەمىز،
جەمتىك كوپ بولسا يت سەمىز.

شابان ات تاقىڭدى جەيدى،
جامان جولداس اقىلىڭدى جەيدى.

شابانعا ءمىنىپ “شۋ” دەسەڭ، سىيپاق قاعادى،
جالقاۋعا  كەلىپ” ءجۇر” دەسەڭ قيپاق قاعادى.

اتتى تايىمەن ساقتا،
قاتىندى بايىمەن ساقتا.

جاس اتتى باقساڭ تويىنار،
كارى اتتى باقساڭ سويىلار.

ايعىردى نەدەن سالساڭ،
اتتى سودان مىنەسىڭ.

تۇلپار بيەدەن تۋادى،
نار ىنگەننەن تۋادى،
باتىر انادان تۋادى.

تۇيە كوش - سالتاناتى،
ات ەر - قاناتى.

اتتى كۇندە مىنسەڭ تۋلاق،
ايدا مىنسەڭ قۋناق،
جىلدا مىنسەڭ تۇلپار،
باپتاپ مىنسەڭ سۇڭقار.

كوبەڭ ات ءجۇرىس كوتەرمەيدى،
ماستەك ات ءمىنىس كوتەرمەيدى.

جىلقى ۇرلانسا جاۋدىكى،
ىسقىرسا جەلدىكى،
يەسى ولسە ەلدىكى.

ات قۇلىنى كۇشىندە،
بيە قۇلىنى ىشىندە.

جىلقى مالدىڭ - پاتشاسى،
ءتۇين جۇكتىڭ قاسقاسى.

كىسى اتى تەرشەڭ،
كىسى كيىمى كىرشەڭ.

جاقسى جىلقى جانعا سەرىك،
جاقسى يت مالعا سەرىك.

بيە قۇلىن باعىپ ءجۇرىپ تەرلەسە،
قۇلىن بوسقا شاۋىپ ءجۇرىپ تەرلەيدى.

اتتى باعا ءبىل،
بابىن تابا ءبىل.

مالشى بولساڭ، قىستا قۇر ات ۇستا،
قۇر ات ۇستاساڭ، ءبىر ەگەي ءبىر ات ۇستا.

جىلقى سويماي كوڭىل جايلانباس،
قازى جەمەي اۋىز مايلانباس.

جەتپىس اتتى ساقتاۋ قيىن،
ءبىر اتتى باپتاۋ قيىن.

ەرگە لايىق ات تۋار،
جەرگە لايىق ەگىن شىعار.

ەسەكتىڭ تۇياعىنا التىن تاعا قاقساڭدا تۇلپار بولماس،

تۇلپاردى تاعالاماساڭ دا ەسەك بولماس.

اتتىڭ سىرى يەسىنە ءمالىم،
قىزدىڭ سىرى شەشەسىنە ءمالىم.

ەر ساۋلەتىن ەل ساقتايدى،
ات ساۋلەتىن جال ساقتايدى.

ادام بولار بالا سوزىنەن بەلگىلى،
تۇلپار بولار قۇلىننىڭ كوزىنەن بەلگىلى.

شابان ات ۇرعاندى بىلمەس،
جامان ادام سىيلاعاندى بىلمەس.

جامانداسىپ تاي الساڭ،
جامانداسىپ ولەرسىڭ.

جامان قاتىن - جاقسى قاتىننىڭ ازىعى،
جامان ات - جاقسى اتتىڭ قازىعى.

شىن سۇلۋدا ءمىن بولماس،
شىن جۇيرىكتە سىن بولماس.

تاي جۇتى - قاڭتارۋ،
نار جۇتى - قايتاۋىل.

تاقىم قاقتاعان تاي ارىق،
قاتىن قاقتاعان باي ارىق.

بىتكەن ىسكە ءمىنشى كوپ،
جۇيىرىك اتقا سىنشى كوپ.

تۇلپار قورادا تۇرسا دا،
كوڭىلى دالادا تۇرادى.

الىس جول ات سىنايدى،
اۋىر جۇك نار سىنايدى.

جالعىز اتى بار جارىستان قالماس،
جالعىز ۇلى بار تويدان قالماس.

اتتىڭ توقىمىنا قاراما،
وسكەن تۇقىمىنا قارا.

اتتى قامشىمەن ايداعان بۇزادى،
جەلمەن ايداعان وزادى.

جەلگەن اتقا جەل كومەك،
قيىندىققا ەل كومەك.

بولات بوپايۇلى

Abai.kz