نەمەسە تولقۇجاتىم مەن جەكە باس كۋالىگىمدى كەرى وتكىزۋگە مۇرسات بەرىڭىز، قۇرمەتتى نۇرەكە!

1. «كەشە، ياعني جەلتوقساننىڭ 10-ى كۇنى كوپشىلىك تالقىسىنا تۇسكەن جانە الەۋمەتتىڭ قاتتى نارازىلىعىنا ۇشىراعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك كوشى-قونى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا مەملەكەت باسشىسى قول قويدى. بۇل ونسىز دا قاڭتارىلىپ تۇرعان قازاق كوشىنىڭ بۇيداسى كەرى بۇرىلدى دەگەندى بىلدىرەدى» (turkystan.kz ) – دەپ جازادى «تۇركىستان» اپتالىعى ءوزىنىڭ 12-جەلتوقسان كۇنگى سانىندا.

سونىمەن 22 جىلعا جالعاسقان قازاق كوشىنىڭ باسىنان باعى تايدى. دۇرىس پا، بۇرىس پا، – باعاسىن بەرىپ، ۇكىمىن شىعاراتىن – بولاشاق! 

«تاۋەلسىز وتانى، اقساقال پرەزيدەنتى تۇرىپ، از ەمەس، بەس ميلليون قازاق دالادا قالماسىن!» – دەپ شۋلاعان قالىڭ داۋىستىڭ ىشىندە مەنىڭ دە ءۇنىم بار ەدى. سول باۋىرلاردىڭ اتىنان سىزگە «سوڭعى تىلەگىمدى» (abai.kz) جىرىممەن ايتتىم. اقىرى قول قويىلدى. ەندى ءتورت جىلعا تۇل ازاماتتىق سۇراۋ شەشىمىنە كەلىپ، قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، ءسىزدىڭ اتىڭىزعا وسى حاتتى جازىپ وتىرمىن.

نەمەسە تولقۇجاتىم مەن جەكە باس كۋالىگىمدى كەرى وتكىزۋگە مۇرسات بەرىڭىز، قۇرمەتتى نۇرەكە!

1. «كەشە، ياعني جەلتوقساننىڭ 10-ى كۇنى كوپشىلىك تالقىسىنا تۇسكەن جانە الەۋمەتتىڭ قاتتى نارازىلىعىنا ۇشىراعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك كوشى-قونى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا مەملەكەت باسشىسى قول قويدى. بۇل ونسىز دا قاڭتارىلىپ تۇرعان قازاق كوشىنىڭ بۇيداسى كەرى بۇرىلدى دەگەندى بىلدىرەدى» (turkystan.kz ) – دەپ جازادى «تۇركىستان» اپتالىعى ءوزىنىڭ 12-جەلتوقسان كۇنگى سانىندا.

سونىمەن 22 جىلعا جالعاسقان قازاق كوشىنىڭ باسىنان باعى تايدى. دۇرىس پا، بۇرىس پا، – باعاسىن بەرىپ، ۇكىمىن شىعاراتىن – بولاشاق! 

«تاۋەلسىز وتانى، اقساقال پرەزيدەنتى تۇرىپ، از ەمەس، بەس ميلليون قازاق دالادا قالماسىن!» – دەپ شۋلاعان قالىڭ داۋىستىڭ ىشىندە مەنىڭ دە ءۇنىم بار ەدى. سول باۋىرلاردىڭ اتىنان سىزگە «سوڭعى تىلەگىمدى» (abai.kz) جىرىممەن ايتتىم. اقىرى قول قويىلدى. ەندى ءتورت جىلعا تۇل ازاماتتىق سۇراۋ شەشىمىنە كەلىپ، قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، ءسىزدىڭ اتىڭىزعا وسى حاتتى جازىپ وتىرمىن.

ارينە، حاتىمنىڭ ايعايلاپ تۇرعان اتىن كورىپ، ءسىزدىڭ جانە مەنى تولىق بىلە بەرمەيتىن باسقا دا اعايىنداردىڭ «بۇل كىم، ەسى اۋىسقان بىرەۋ ەمەس پە؟» – دەپ قالۋى بەك مۇمكىن عوي. سول ءۇشىن كىشكەنە ارىدان باستاپ، سىزبەن كەڭىرەك سىرلاسۋدى ءجون كوردىم.

نەگىزى، نۇرسۇلتان ءابشۇلى، مەن الماتىعا قىتايدىڭ ۇلكەن قالالارى – بەجىڭنەن نە ۇرىمجىدەن، بولماسا مىنا ىرگەدە تۇرعان قۇلجادان دا ەمەس، توتە اۋىلدان – ويمانبۇلاقتان كەلگەن بالامىن. وسىناۋ زايىرلى مەملەكەتتە، قانشا جەردەن، ون بەس جىل تۇردىم دەسەم دە، سول اۋىلدىڭ «جامان» ادەتىنەن ءبىر ارىلا الماي-اق قويدىم. ونىڭ ۇستىنە، قازاقتىڭ سول ەسكى جولىمەن اتا-ءجون سۇراسا كەتسەك، مىسالى، انەۋ قاسىڭىزدا جۇرەتىن مۇرتتى جىگىتكە قاراعاندا، مەن سىزگە الدە قايدا جاقىنمىن. ءسىز ۇلدان تۋعانسىز دا، مەن قىزدىڭ بالاسىمىن، – تۋعان جيەنىڭىزبىن.

«اسىلداردىڭ بۇگىنگى سۇيەگىمىن،

دومبىرانىڭ كۇي توككەن تيەگىمىن.

تۇمانبايدىڭ ەڭ جاقسى بالاسىمىن،

نۇرسۇلتاننىڭ، بىلسە ەگەر، جيەنىمىن»

– دەپ ولەڭ جازىپ جۇرگەنىم سودان (abai.kz).

ارعى اتاڭىز اتاقتى بايدىبەك بايدىڭ كۇنبيكە (كۇنبۇبى دەپ تە ءجۇر), نۇربيكە دەگەن ەكى قىزى بولعانىن بىلەسىز عوي. سونىڭ ەكەۋى دە دومالاق (نۇريلا) اناڭىزدىڭ (el.kz) جارقىشاعىنان تۋعان. مەن سونىڭ وتە اقىلدى، كورىكتى بولعان سوڭ ەل: «شىركىن، بايدىبەكتىڭ قىزى-اي!..» – دەپ ءجۇرىپ، «قىزاي» اتاپ كەتكەن كۇنبيكەسىنىڭ تۇقىمىمىن. ۇلكەندەردىڭ ايتۋىنشا، قىزاي انامىز تىرلىگىندە ۇرپاقتارىنا: «ەل ءوسىپ، جەردەن قىسىلساڭدار، اكەم بايدىبەكتىڭ اتا مەكەنى ىلەنى تابىڭدار!» دەپ وسيەت قالدىرىپتى. اپەكەڭىزدەن قالعان وسىناۋ ءسوز بويىنشا، «قىزايلار 1865-جىلدان 1871- جىلدار ارالىعىندا ىلەنىڭ بۇرىنعى قۇلجا، ءسۇيدىن جانە كونە قورعاس اۋدانى وڭىرلەرىنە دەيىن اسىپ ءتۇسىپ قونىستانعان» (قاھارمان مۇقانۇلى. «عىلمي زەرتتەۋ ماقالالارى»، ۇلتتار باسپاسى، 193-, 196-بەتتەر). قازىر ودان تاراعان ءتورت ۇلدىڭ (مەڭىس، جەڭىس، بەگىمبەت، دەربىس) ۇرپاعى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ سەگىز اۋدانىندا تۇرادى. ال، نۇربيكە (massaget.kz ), ءوز اتى جايىنا قالىپ، «مۇرىن» اتانىپ كەتىپتى. ونىڭ ۇرپاعى دا وسكەن اۋىل، بارقىتبەلدىڭ ارعى بەتىندە وتىر قازىر. قىسقاسى، ەكى اپايىڭىزدىڭ ۇرپاعى ۇلارداي شۋلاپ، اۋىپ بارعان قالىڭ البان-سۋانمەن بىرگە بۇكىل شىعىس تۇركىستاننىڭ ەكى ۇلكەن ءوڭىرىن (ىلە مەن تارباعاتاي ايماعىن) الىپ جاتقان ەكى ۇلكەن رۋلى ەل قازىر...

مەنىڭ ءوز اكەم مۇقيبەك مىرزابايۇلى (سۋرەتتە) قىزىل ۇكىمەت كەلەردەن بۇرىن ءوز رۋىمىزدىڭ زاڭگىسى بولعان. انام ءبۇبىجان ەسبولقىزى 1944-جىلى شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا ىلەدەن شىعىس تۇركىستان ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ تۇڭعىش وعىن اتقان قوس باتىرلار اكپار-سەيىتكە تىكە تۋىس.

مۇقيبەكتىڭ نەمەرە ءىنىسى مۇقاباي قۇلجاقانۇلى شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسى قۇرىلۋ قارساڭىنداعى ساياسي كۇرەستەردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن، بۇكىل البان-قىزايعا اتى ءمالىم قايراتكەر. 1946- جىلىدىڭ 2-شىلدەسىندە شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسى ستالين مەن ماو جاعىنان تۇنشىقتىرىلىپ، قىزىل قىتاي بيلىككە كەلگەندە، مۇقاباي اتام بۇكىل قىزىمەتتى تاستاپ، اۋىلعا كەتىپ قالادى. نە كەرەك، 1951 جىلى پانتۇركيزمشى مۇقيبەك تە، مۇقاباي دا (تاعى بىرنەشە كىسى بار) تۇتقىندالىپ، سۇيدىندەگى تۇرمەگە جابىلادى. 1952-جىلدىڭ 25-مامىرىندا مۇقاباي قاندىقول قىزىل قىتاي ۇكىمەتى تاراپىنان 37 جاسىندا اتىلادى. سول كەزدەگى      ورتالىقتان شىڭجاڭعا قىزمەت تەكسەرە كەلگەن ءارى باتىس بەس ولكەنىڭ كۋراتورى، قازىرگى قىتاي باسشىسى سي ءتسزينپيننىڭ اكەسى سي ءچجۋنسيۋننىڭ بۇيىرىعىمەن شىڭجاڭداعى ادام اتۋ «ناۋقانى» توقتاتىلىپ، ەندى اتىلعالى تۇرعان جەرىنەن مۇقيبەكتەر، اللا ساقتاپ، امان قالادى...

ال، مەن ءوزىم ءبىرىنشى سىنىپقا، سەنسەڭىز، ون ءبىر جاسىمدا ارەڭ باردىم، نۇراعا. وعان سەبەپ، ارىستانداي ەكى باۋىرى مەن قاينىسىنان جاستاي ايىرىلعان شەركوكىرەك شەشەمنىڭ البان ەلىنە ۇزاتىلعان تۇڭعىش قىزى زەينەكۇل تاتەم 1959 جىلى سوۆەتكە كەتىپ، جىلاي- جىلاي ەكى كوزى بىردەي سۋقاراڭعى بولىپ قالدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى وتىز جىلىن جارىق الەمدى كورمەي وتكىزدى. مەن سول شەشەمدى ون جاستان اسقانشا وي مەن قىرعا جەتەلەپ ءجۇردىم. ساۋىتبەك اعامنىڭ تۇڭعىش قىزى تۋىپ، اياعىن باسقان سوڭ عانا مەنىڭ قولىم بوسادى. تۇڭعىش رەت بارىپ، ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بوساعاسىن سوماداي بولىپ اتتاعانىم ەسىمدە. ماناعى اعامنىڭ قىزى ءامينا قارعام اجەسىن جەتەكتەپ ءجۇرىپ، مەكتەپ بەتىن كورمەگەن كۇيى كۇيەۋگە شىقتى...

قادىرلى نۇرەكە، كەلگەلى ون بەس جىلدان بەرى ايتپاعان بۇل اڭگىمەنى سىزگە ءوزىمدى اسقاقتاتىپ كورسەتەيىن نەمەسە ءبىر سورلى كۇيگە ءتۇسىرىپ، مۇسىركەتە قويايىن دەپ بايانداپ وتىرعام جوق. قۇداي ساقتاسىن ونداي جەكسۇرىندىقتان! ءسىزدىڭ شەتەلدە قالىپ بارا جاتقان ءار جيەنىڭىزدىڭ، ءار قانداسىڭىزدىڭ وتباسىندا بار، باسىنان وتكەن قيلى تاعدىر بۇل. دەمەك، بۇل ەل كورگەندى، ول قازاقتار دا باسىنان كەشتى. وسىنىڭ ءبارىن ۇلكەندەردىڭ اۋىزىنان تىڭداپ وسكەن ۇرپاقتىڭ جۇرەگىندە نە بولۋشى ەدى؟ ارينە، ۋداي اشىعان زاپىران! قىج-قىج ايناعان كەك!! ونىڭ بىردەن-ءبىر ەمى – اللا بەرگەن قازاق ەلىنىڭ قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگى ەدى. سولىعىمىزدى باسىپ، ەڭسەمىزدى كوتەرگەن ءسىزدىڭ «الىستا جۇرگەن اعايىنعا اق تىلەگىڭىز» (http://old.abai.kz/node/40129) بولاتىن!

يا، قۇمىرسقانداي قالىڭ قىتايدىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، شامامىز كەلىپ، اياعىمىز جەتكەن جەرگە دەيىن وقىدىق. تۋعان اۋىلىمىز ويمانبۇلاققا ورالىپ، مۇعالىم بولدىق. جاس بولساق تا، ەل ءۇمىت ارتىپ، ۇكىمەت سەنىپ تاپسىرعان سوڭ، ءۇش جىل مەكتەپ ديرەكتورلىعىن دا اتقاردىق. ءسىز ەل استاناسىن اقمولاعا اۋىستىرام دەپ جاتقان سول توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا، ءبىز دە ويمانبۇلاقتىڭ مەكتەبىن كەڭىرەك جەرگە كوشىرىپ، ءۇش كەزەكپەن وقيتىن 900 بالاعا ءبىر مەزگىلدە ءدارىس تىڭداي الاتىن جاڭا مەكتەپ سالدىرام دەپ جوعارى-تومەنگە شاقپىلاپ، ارپالىسپەن جۇرگەن بولاتىنبىز. حالىقتىڭ قولداۋى، شىڭجاڭ ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى، قازاقتىڭ ارداقتى ازاماتى ءجانابىل سىماعۇلىنىڭ بۇيرىعىمەن قازىنادان ءبىر ميلليون يۋان اقشا ءبولىنىپ، 1995 جىلى باستاعان ءىسىم 1998 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ءساتتى اياقتالدى. 24 بولمەلى، ەكى قاباتتى مەكتەپ ءۇيى سول كەزدىڭ ولشەمىمەن قاراعاندا، ىلەنىڭ اۋىل-قىستاقتارىنداعى ءبىلىم وشاقتارىنىڭ ماڭداي الدى ەدى. كەرەك-جاراعىن تۇگەلگە جۋىق جاڭارتىپ، تولىقتادىم. بيلىك بىتكەننىڭ باسىندا قىتاي، ودان قالا بەردى ۇيعىر وتىرادى. 25 جاسقا ەندى تولعان قالقاڭ قۇلاق بالا ءۇشىن بۇل شارۋا وڭايعا تۇسكەن جوق. ءسىز كەشكەن كۇيدى مەن دە باسىمنان وتكەردىم. ءسىز استانانى ايتىپ ماقتانا باستاعاندا، مەنىڭ ەسىمە ويمانبۇلاقتىڭ مەكتەبى تۇسەدى بىردەن...

2. ەندىگى ارمان – اتاجۇرت قازاقستاعا كەتۋ ەدى. وندا بارىپ، تۇمانباي مولداعاليەۆكە سالەم بەرۋ بولاتىن!

1998 جىلدىڭ 24-قازانىندا قاسيەتتى قازاقستان توپىراعىنا تابانىم ءتيدى. مەن تۋاردان ون جىل بۇرىن كەتكەن زەينەكۇل اپايىمدى، جاندوس جەزدەمدى ارتىنان ىزدەپ كەلىپ قۋانتتىم. اپام: «ۇزاتقان قىزدى ارتىنان توركىنى جوقتاماسا، ولگەندە قورقاۋ قاسقىر سۇيەگىن كەمىرەدى ەكەن!» – دەپ جىلايتىن. ءسويتىپ، مەن اپايىمدى سول قورقاۋ قاسقىردان قۇتقاردىم. سۇراستىرا ءجۇرىپ، تۇماعامدى دا تاپتىم.

ارعى بەتتە جاتىپ، تۇماعانىڭ جۇرەكجاردى جىرلارىن وقىپ، ونىڭ بۇكىل جان-دۇنيەسىن، وتكەن-كەتكەنىن، ارمان-تىلەگىن، مەيىرىمگە تولى جۇرەگىن، بيىك ادامگەرشىلىگىن، ادال كوڭىلىن، كەڭ قۇشاعىن... جان-تانىممەن سەزىنگەم. ماعان بۇكىل قازاقستان تۇمانباي مولداعاليەۆ بولىپ ەلەستەيتىن. ىشكى تۇيسىگىم الداماعان ەكەن، مەنىڭ ءوزىن سونشاما جاقسى كورەتىنىمدى، پانا تۇتىپ كەلگەنىمدى جاۋتاڭداعان كوزىمنەن بىردەن وقىپ ۇلگىردى جاقسى اعا. وقىعان ولەڭىمنىڭ ءوزىنىڭ ولەڭدەرىنە تارتقانىن ايتىپ، ماقتاپ تا قويدى. سوسىن بار جاعدايىمدى، وسىندا قالعىمنىڭ كەلەتىنىن سۇراپ ۇقتى دا، ماعان اعا بولۋعا دايىن ەكەنىن، قولىنان كەلگەنشە كومەكتەسەتىنىن ايتىپ، كەلەسى كۇنگە ۇيىنە شاقىردى. اكە-شەشەمنەن، ەكى بىردەي اعامنان، ءبىر جەڭگەمنەن ايىرىلىپ كەلگەن مەن بايقۇس ءبىر دەمدە قۋناپ، جايناپ شىقتىم اسىل اعانىڭ الدىنان. ومىرىمدە بۇدان وتكەن قۋانىشتى، جۇلدىزدى ءساتىمنىڭ بولعانىن ەسكە تۇسىرە الماي، قاتتى تولقىدىم. اعا ديدارىن ءوز كوزىممەن كورسەم دەگەن ۇزاق جىل كۇتكەن ارمانىم ءساتتى ورىندالدى. مەن سول كۇننەن باستاپ، تۇمانباي اعاڭىزعا تۋعان ءىنى بوپ كەتتىم. ول كىسى بۇكىل قىزىمەتكەرىن ا دەگەندە اۋىت دەپ شاقىراتىن بولدى.

ويمانبۇلاقتاعى ەل: ء«بىزدىڭ اۋىتىمىز الماتىدان تۇمانباي دەگەن اقىن اعا تاۋىپ الىپتى. ول كىسى نازاربايعا (قىتايداعى جيەندەرىڭىز ءسىزدى وسىلاي اتايدى) جاقىن تۋىس، اعا ەكەن. انا اۋىت ەندى تۇماعاسىنا ەرىپ بارىپ، پاتشامەن ەمىن-ەركىن جولىعا بەرەتىن بولىپتى!» – دەپ ەستىپتى. اۋىلعا بارسام، بۇل ءسوز ويمانبۇلاقتىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن جەلدەي ەسىپ ءجۇر. جاراتىلىسىن اڭقاۋ، اق كوڭىل، سەنگىش بولىپ جارالعان تۋىستارىڭىزعا مەن نە ايتادى دەيسىز، «اۋىزدارىڭا ماي!» – دەدىم دە قويدىم.

بىرەر جىلدان كەيىن تۇماعا مەنى «بالدىرعانعا» جۇمىسقا الدى. بەلگىلى سەبەپپەن استاناعا كەتىپ قالعان جەرىمنەن ءوزى كەلىپ، مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مىرزادان شتات سۇراپ، قايتا الىپ كەتتى الماتىعا. ودان ارعى جەردە، قاشان دۇنيەدەن وزعانشا، مەن تۇماعانىڭ قاسىنان ەكى ەلى ايىرىلعام جوق. ەلدەگى جاعدايعا قاراي ايلاپ، اقىسىز دەمالىستا بولىپ، جارتى ايلىققا دا تۇسىپجۇرسەم دە، اسىل اعامنىڭ قاسىندا شاۋىپ جۇرە بەردىم...

ءسويتىپ، مەن بالالارعا قاجەتتى دۇنيەلەرىمدى جازىپ تاپسىرعان سوڭ، ساياجايدا وتىرعان كاريامنىڭ قاسىندا بولام; كىتاپتارىن قۇراستىرىپ، باسپاعا ۇسىنام; سۋسىنىن دايىندايمىن; سىزگە ارناپ جازعان ولەڭدەرىن «ەگەمەن قازاقستانعا» جىبەرەم; جازۋشىلار وداعى مەن باسقا سارايلاردا بولاتىن كەشتەرگە ەرتىپ بارىپ، ساحاناعا سۇيەپ شىعارام; ولەڭىن وقىپ بولعان سوڭ، باسپالداقتان دەمەپ قايتا ءتۇسىرىپ الام. ايتپاقشى،

«تاپتاعى ءوزىڭ ويلاپ ءبىر سىلتاۋىن،

كەلىپ كەت ءبىزدىڭ ۇيگە، نۇرسۇلتانىم...» –

دەپ باستالاتىن ولەڭىن كادىربەك سەگىزباەۆ پەن مارال ىسقاقباەۆقا تەلەفوندا وقىپ بەرگەن سوڭ، پوچتادان مەن جىبەرگەم سىزگە. سول ولەڭدى العان سىزدەن تەلەفون كەلگەندە مەن تاعى قاسىندا وتىرعام. اۋەلى، ول ولەڭدى ساياجايعا كەتىپ بارا جىتىپ، ماشيناسىن توقتاتىپ قويىپ، جول ۇستىندە جازعانىنا دەيىن ءالى ەسىمدە! ءسىز كەلەم دەپ، اعام ەكەۋمىز ساياجايدى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، باسسەيىن سالدىرىپ، جاز بويى كۇتكەنىمىز بار. كۇزدە قولىڭىزدىڭ تيمەگەنىن ايتىپ، عافۋ ءوتىندىڭىز. رايىمبەك باتىردىڭ نارىنقولدا وتكەن 300 جىلدىق تويىندا سىزبەن داستارقانداس بولعاندا، ءسىز بەرگەن كامپيتتەن دە اۋىز تيگەم. استىندا ويىپ باسىلعان قولتاڭباڭىز بار، ءسىز سىيلاعان التىن ساعاتتى دا جۋعامىز...

قىسقاسى، سىزبەن ءار كەزدەسۋى اعاڭىز ءۇشىن، ونىڭ قولعاناتى بولىپ جۇرگەن مەن ءۇشىن ۇلى مەرەكە، زور قۋانىش بولاتىن. ءبىز ءسىزدىڭ اتىڭىزعا اق تىلەكتەر ايتىپ، ول مەرەكەنى ارنايى اتاپ وتەتىنبىز. تۇماعا جارىقتىق ەرتە تۇرىپ، قىبىلاعا قاراپ قولىن جايىپ، ۇزاق ءمىناجات ەتەتىن. قاسىندا مەن ەستىپ تۇرام، الدىمەن قازاقستاننىڭ ىرگەسىنىڭ بەرىك بولۋىن، ونىڭ باسشىسى – ءسىزدىڭ اماندىقتارىڭىزدى تىلەپ، جاراتقانعا جالىناتىن. تاعى دا كوپ ادامداردىڭ اتىن اتاپ، قازاقشا دۇعا جاسايدى. سوڭىنا تامان مەنىڭ دە ەسىمىم ەستىلىپ قالاتىن سول تىزىمنەن. بەتىن سىيپاعان سوڭ، «اۋىت، ەل اۋزىندا اتىمىز بار عوي، ءبىز سەكىلدى ادامداردىڭ تىلەگى تەز قابىل بولادى!» – دەپ قوياتىن. مەن وعان كامىل سەنەم. تۇماعاعا اللاتاعالا ءبارىن بەرگەن، تىلەگى ورىندالعان، جاراتىلىسى بولەك ادام. ونىڭ رەنىش، نالاسى دا ەكشكىمدى وڭدىرمايتىنىن مەنىڭ اقىندىق تۇيسىگىم ابدەن سەزەدى... سوڭعى ساپارعا شىعاراردا، سۇيەگىنە ءوزىم ءتۇسىپ، جاقسىلاپ جۋدىم جان اعامدى.

نەگىزى تۇماعا مەنى الداپ كەتتى... ەمحاناعا ءوز اياعىمەن بارىپ، شىقپاي قالدى عوي. توسەك تارتىپ اۋىرعاندا، بۇيرەگى، جۇرەگى نە باسقا ءبىر ورگانيزمى ىستەن شىققاندا، مەن دەنەمنىڭ وعان كەرەك كەز-كەلگەن مۇشەسىن كەسىپ بەرۋگە ءازىر ەدىم. تۇك ەكىلەنبەستەن! ويتكەنى ول – تۇمانباي مولداعاليەۆ قوي. جولىندا ولسەم دە ارمانىم جوق ەدى! جۇبان اعامشا ايتقاندا، بۇگىنگى مىنا سوراقىلىقتى كورمەس، ەستىمەس ەدىم! قامقور اعا ماعان قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى. مەنەن جەتىسكەن عالىم شىقپاعانى بولماسا، قازاقتىڭ اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا ءتۇسىردى. تۇڭعىش كىتابىما العىسوز جازىپ، باتاسىن بەردى. ءبىر اۋىز سوزىمەن-اق، ەل قاتارى، الماتىنىڭ شەتىنەن باسپانا اپەردى. استىما اق تۇلپارىن مىنگىزدى. قول استىنا جۇمىسقا دا الدى. كۇلتايىن، ەدىگە دوسىن ەرتىپ، ءوزى تاڭداعان قىزدىڭ اۋىلىنا قۇدالىققا باردى. ءبىر جىلقىسىن سويىپ، تويىمدى وتكىزدى... كازىر قىزىل جەيدەسىنەن باستاپ، مەنىڭ ۇستىمدەگى ءبىراز كيىم – تۇماعانىكى. ساعىنعاندا كيىپ الام. جاعاسىنان جان اعامنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى.

تۇماعانىڭ ەل كوزىنە تۇسپەي جۇرگەن ءبىر كەرەمەتى بار. ول قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن الا سالعان ەلەڭ-الاڭ شاقتا ولەڭ جازىپ، شەتتەگى قانداستارىن قازاقستانعا شاقىرعان تۇڭعىش قازاق اقىنى! مەنىڭ جولىندا ولەم دەپ جۇرگەنىم – سول.

« ... قينامايدى ەندى قايدان كەلدىڭ دەپ، كوزدەرىن ەشكىم اتپايدى دا،

بابالارعا ارناپ وقىساڭ مەيلى، وقي بەر، باۋىرىم، تاڭ اتپاي دۇعا!

بوساعا كۇتەدى ىلعي الىستا جۇرگەن ءوز پەرزەنتتەرىن،

تاسادا تۇرىپ سەندەرگە ەندى ەشكىم وق اتپايدى دا!

باق ىزدەپ اۋرە بولماڭدار سەندەر، باق دەگەن بابا مەكەنى ەكەنىن،

بىلمەگەندەرگە «نەگە بىلمەيسىڭدەر» – دەپ، قاتتىراق ايتىپ، توتە كەتەمىن.

ءتىلىمدى ساقتاپ، ءدىنىمدى ساقتاپ، ءدىلىمدى ساقتاپ جۇرگەن قازاقتى،

باۋىرىم دەمەي، قاۋىمىم دەمەي، قالايشا ءبولىپ، بوتەن ەتەمىن»

– دەپ ەدى-اۋ ءسىز ەكەۋىمىزدىڭ ەسىل تۇماعامىز، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان سوناۋ 1985 جىلى قىتايدان ەۋروپاعا اۋىپ بارعان وسپان اتتى قازاقپەن ءبىر ساپارىندا كەزدەسىپ، ونىڭ ومىرىنەن ەڭىرەتىپ وتىرىپ «التاي – وسپان» دەگەن پوەما جازىپ، ونى ء«بىزدىڭ وتان» گازەتىندە باستىرعان ەرىڭ تاعى وسى – تۇمانباي مولداعاليەۆ بولاتىن.          

    «... كەۋدەمدە تالاي مەنىڭ قايعى ىستالدى،

    وسىرسەم جاقسى ەدى-اۋ ۇل ويعا ۇستامدى.

    مەن ولسەم، بالالارىم بارار ەلگە،

    قۋماڭدار، جات كورمەڭدەر بايقۇستاردى.

    بۇل ەلدىڭ بولەك جولى، ءتارتىبى دە،

    بىلمەيمىن كەمشىلى نە، ارتىعى نە.

ۇلدارىم قازاق بولماي قالا ما دەپ،

    كەتەدى زارەم مەنىڭ ءزار تۇبىنە...»

– دەپ زارلاتادى عوي قايران اقىن سول داستانىندا شەتتە ءجۇرىپ، كوكىرەگى شەرگە تولعان وسپان باۋىرىن.

ءبارىن دەمەي-اق قويايىن، تەك ءوز قولىڭىزدان ءار جىلى ماراپات الىپ جاتقان اقىنداردىڭ كىتاپتارىن، تىم قۇرىسا، ءبىر ءسۇزىپ شىعىڭىزشى! مۇنداي ولەڭدى ءسىز ەمگە تاپپايسىز ولاردان!

(جالعاسى بار)

Abai.kz