(پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىنداعى "اق جول" فراكتسياسىنىڭ مالىمدەمەسى)

«اق جول» فراكتسياسى ۇكىمەتتىڭ 2023 جىلعى ەسەبىنە قارسى داۋىس بەرەدى.

بىرىنشىدەن، بۇل بيۋدجەت كىرىستەرىن قامتاماسىز ەتۋدەگى تولىق ساتسىزدىك.

ماسەلەن، 2023 جىلعا ارنالعان سالىق تۇسىمدەرى جوسپار بويىنشا 14,3 ترلن. بولا تۇرا 13 ترلن. نەمەسە جوسپاردىڭ 90% عانا قۇراعان.

بۇل رەتتە ونىڭ 3 تريلليونى كاسىپورىنداردان اۆانستىق تولەم تۇرىندە الىنعان، ياعني، ولاردىڭ ءالى تۇسپەگەن تابىسى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلگەن. اۆانستىق تولەمدەردى ەسەپكە الماعاندا بيۋدجەتتىڭ سالىق تۇسىمدەرى نەبارى 10 ترلن، ياعني جوسپاردىڭ 70% قۇرادى. 

بۇل ەكونوميكا مەن بيزنەسىمىزدىڭ ناقتى تولەم قابىلەتتىلىگى جانە جاعدايىنىڭ شىنايى كورسەتكىشى - شەنەۋنىكتەردىڭ قۇرعاق ءسوزىنىڭ 70% عانا.

2023 جىلى قوسىلعان قۇن سالىعىن قايتارۋ 2 ەسەگە ازايىپ، سوڭعى 9 جىلداعى ەڭ ناشار ناتيجەنى كورسەتتى. قوسىلعان قۇن سالىعىن قايتارۋ بويىنشا بيۋدجەت قارىزى جىل قورتىندىسى بويىنشا 594 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.

ياعني، 2023 جىلعى سالىق ساياساتى بيۋدجەتتىڭ جوسپارلانعان كىرىستىلىگىن قامتاماسىز ەتە الماۋىمەن قاتار، كاسىپورىنداردىڭ مۇددەلەرىنە ەلەۋلى زيان كەلتىرىپ، اينالىمداعى قارجىنى "قاتىرىپ قويدى".

ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا 3 تريلليون اۆانستىق كتس پەن 600 ميللياردقا جۋىق كەشىكتىرىلگەن قوسىلعان قۇن سالىعىنان بيزنەستىڭ شارتتى شىعىنى، ءبىزدىڭ باعالاۋىمىزشا، 300 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەتكەن.

مۇنداي امالداردىڭ تىكەلەي ناتيجەسى بيىل، 1 توقساندا بيۋدجەتتىك مىندەتتەمەلەردىڭ قاتتى تومەندەۋى سانالادى، سەبەبى اقشا الدىن الا الىنىپ قويعان.

2023 جىلدىڭ بيۋدجەتى، سونداي-اق، جاڭا بەرەشەكتەر ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلگەن.

بىراق، بەرەشەك دەگەنىڭ "قاقپان" سەكىلدى، وعان كىرۋ – ءبىر تەڭگە تۇرسا، شىققانىن - ەكى.

3 جىل ىشىندە ولارعا قىزمەت كورسەتۋ قۇنى ەكى ەسە وسكەن، 2023 جىلى بۇل ماقساتقا 4 تريلليون 258 ميلليارد تەڭگە نەمەسە بارلىق شيكىزاتتىق ەمەس تۇسىمدەردىڭ ۇشتەن ءبىرى دەرلىگى باعىتتالعان;

بوتەننىڭ اقشاسىن ۋاقىتشا الساڭ، ءوز اقشاڭدى ءبىرجولا بەرەسىڭ.

• ءبىزدىڭ سىنىمىزدىڭ ەكىنشى سەبەبى - ۇكىمەتتىڭ شىعىس ساياساتىنىڭ سوزىلمالى سيپاتقا يە بولعان ەكىۇدايلىعى: قىمبات باعدارلامالارعا جۇمسالاتىن شىعىنداردىڭ ارتۋى جانە شىنايى سەكتوردى قارجىلاندىرۋدىڭ قىسقارۋى. 

سوڭعى 10 جىلدا بيۋدجەت شىعىستارىنداعى شىنايى سەكتوردىڭ ۇلەسى ءبىر جارىم ەسەگە، ال دامۋ بيۋدجەتتەرىنىڭ ۇلەسى ءتىپتى ەكى ەسەگە قىسقاردى.

بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ ورنىن تولتىرۋ الەۋەتى قالپىنا كەلتىرىلمەي، كەرىسىنشە ىسىراپ بولىپ جاتىر دەسە دە بولادى.

وڭدەۋ سالاسىنىڭ 4,1%-عا ءوسۋى كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتادى.

بىراق بۇل سالانىڭ 50%-عا جۋىعىن مەتاللۋرگيا، مەتالل وڭدەۋ جانە مۇناي وڭدەۋ، تاعى 5%-ىن ۇن جانە نان ءوندىرۋ.

ياعني، ءبىزدىڭ وڭدەۋ ونەركاسىبىمىز نەگىزىنەن تابيعي شيكىزاتتىڭ العاشقى وڭدەۋى عانا، ال جاپپاي كۇردەلى جانە تەحنولوگيالىق ءونىمدى دايىنداۋدىڭ اۋىلى ءالى دە الىس.

وعان قوسا، بۇل كورسەتكىشتە كورشىلەرگە جاسالاتىن جاسىرىن رەەكسپورت پەن جيناقتالاتىن تەحنيكانىڭ اسىرا باعالانعان ىشكى قۇنىنىڭ ۇلەسى قانشالىقتى ەكەنى بەلگىسىز.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ ماشينا جاساۋدا جيناقتاۋىشتاردى شاعىن ءتۇيىندى جيناقتاۋ مەن وتاندىق وندىرۋگە كوشۋ مىندەتىن قويۋى كەزدەيسوق ەمەس.

جەكە كاسىپورىندار بۇل ءتاسىلدى قازىردىڭ وزىندە جۇزەگە اسىرۋدا، بىراق ول ونەركاسىپتىك ءوندىرىستىڭ بارلىق سپەكترى بويىنشا مەملەكەتتىڭ جالپى قاتاڭ تالابىنا اينالۋى كەرەك.

• ءۇشىنشى سەبەپ: مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ پارازيتتىك ءرولى.

كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور جالپى ىشكى ءونىمنىڭ شامامەن 40% قۇرايدى، بىراق ونىڭ جالپى قوسىلعان قۇنىنىڭ ۇلەسى نەبارى 14%.

كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى قارجىلاندىرۋ قۇرىلىمىندا مەملەكەتتىك قارجى 80% قۇراسا، ال نارىقتان تۇسەتىنى نەبارى 20%-دان اسپايدى.

كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى ساتىپ الۋلاردىڭ سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى بولەك ماسەلە. ولار مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كولەمىنەن ەكى ەسە كوپ جانە 3 تريلليون 800 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. كەيبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستارىنىڭ 80 پايىزى وسى سالادا جاسالادى.

وعان قوسا، 2023 جىلى ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋ كولەمى (ياعني، باسەكەلەستەردەن جابىق جانە ماكسيمالدى باعا بويىنشا) 3,3 ەسە ءوسىپ، 2 ترلن تەڭگەگە جەتتى جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى شىعىستاردىڭ نەگىزگى ادىسىنە اينالدى.

ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋلاردى تۇبەگەيلى تىيۋ كەرەك.

بورىشتىق جۇكتەمەنى قالىپتاستىرۋدا دا كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور وراسان زور ءرول اتقارادى: ماسەلەن، بەس جىل ىشىندە مەملەكەتتىك بيۋدجەت كۆازيمەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ 480 ملرد تەڭگە قارىزىن وتەدى. ال 2023 جىلعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇل ءۇردىس تەك وسۋدە.

2023 جىلى ديۆيدەند رەتىندە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور بيۋدجەتكە 1ترلن 380 ملرد تەڭگە اۋداردى، ونىڭ 1 ترلن 26 ملرد ۇلتتىق بانكتىڭ «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الۋىنىڭ ناتيجەسى.

مەملەكەتتىك ورگاننىڭ ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىنا ونسىز دا مەملەكەت قۇرعان جانە مەملەكەتكە تيەسىلى كومپانيانىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الۋى – قوعامدا ءتۇرلى سۇراقتار تۋدىرۋدا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل پارلامەنتتە بولەك تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى.

ونىڭ ۇستىنە جۋىردا «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق كومپانياسىنا قاتىستى دا وسىنداي شەشىم جاريالاندى.

«اق جول» دەمپارتياسى مەملەكەتتىك ورگاندار ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الماسا دا، ولاردىڭ بارلىعى تۇسكەن پايدانى بيۋدجەتكە باعىتتاۋعا مىندەتتى ەكەنىنە سەنىمدى.

ءبىزدىڭ فراكتسيا ماجىلىستە تالقىلانىپ جاتقان بيۋدجەت كودەكسىنىڭ جوباسىنا وسىنداي ۇسىنىس جولدادى جانە ءبىز ءوز ۇستانىمىزدان قايتپايمىز.

ال قمگ-نى ساتىپ الۋدان تۇسكەن ديۆيدەندتەردى ەسەپكە الماعاندا، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرى 2023 جىلى بيۋدجەتكە نەبارى 260 ملرد تەڭگە قايتاردى، ياعني، تازا تابىستىڭ تەك 10%-ى عانا، بۇل مەملەكەت پەن قوعامدى كەمسىتۋ دەپ ەسەپتەيمىز.

• حالىقتىڭ قارجىسىن پايدالانۋداعى وسى جانە وزگە دە كەمشىلىكتەردىڭ قايتالانۋى، سونداي-اق پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ كونستيتۋتسيالىق رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا «اق جول» فراكتسياسى جوعارى ەسەپ پالاتاسى انىقتاعان بيۋدجەتتىك بۇزۋشىلىقتار مەن سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى بويىنشا ماجىلىسكە پارلامەنتتىك تەرگەۋ جۇرگىزۋ قۇقىعىن بەرۋدى ۇسىنادى.

جوعارىدا ايتىلعانداردى نەگىزگە الا وتىرىپ، «اق جول» دەمپارتياسى بۇرىنعى ۇكىمەتتىڭ 2023 جىلعا ارنالعان جۇمىسىن قاناعاتتانارلىقسىز دەپ ساناپ، ۇسىنىلعان ەسەپكە قارسى داۋىس بەردى.

Abai.kz