داۋرەن قۋات

8 ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى قارساڭىندا ەلىمىزدەگى ەڭ قارت ادامداردىڭ ءبىرى – 107 جاستاعى كۇلجان اجەمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. اۋەلى اجەيمەن تىلدەسۋدىڭ مۇمكىندىگىن بىلەيىك دەپ قوڭىراۋ شالعانبىز. تەلەفون تۇتقاسىن قوڭىر ءۇنى قۇلاققا جاعىمدى ەر ادام الدى. جالپىلداپ جايىمىزدى ايتتىق.

– قازىر، – دەدى ول، – اپامنان رۇقسات سۇرايىن. – ەستىپ تۇرمىز، اپاسى وعان ۇرىسىپ جاتىر. «قازيت دەي مە، تەككە كەرەگى جوق».

– كەرەك ەمەس، – دەدى الگى ادام. – قارت كىسى قاجىپ قالعان، دەنساۋلىعى كوتەرمەيدى.

داۋرەن قۋات

8 ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى قارساڭىندا ەلىمىزدەگى ەڭ قارت ادامداردىڭ ءبىرى – 107 جاستاعى كۇلجان اجەمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. اۋەلى اجەيمەن تىلدەسۋدىڭ مۇمكىندىگىن بىلەيىك دەپ قوڭىراۋ شالعانبىز. تەلەفون تۇتقاسىن قوڭىر ءۇنى قۇلاققا جاعىمدى ەر ادام الدى. جالپىلداپ جايىمىزدى ايتتىق.

– قازىر، – دەدى ول، – اپامنان رۇقسات سۇرايىن. – ەستىپ تۇرمىز، اپاسى وعان ۇرىسىپ جاتىر. «قازيت دەي مە، تەككە كەرەگى جوق».

– كەرەك ەمەس، – دەدى الگى ادام. – قارت كىسى قاجىپ قالعان، دەنساۋلىعى كوتەرمەيدى.

ەندى ءبىز تابانداپ تۇرىپ الدىق. اقىرى كەلىستىك. الماتىنىڭ مەدەۋ اۋدانىنا قارايتىن دۋمان اۋىلىنداعى ەڭسەلى كوك ءۇي ەكەن. اۋلاسى كەڭ. قاقپانى ايقارا اشقان جىگىت اعاسى: «باعانا سەندەرمەن سويلەسكەن مەن عوي، – دەيدى كۇلىمسىرەپ. – ىشكە كىرىڭدەر، اجەلەرىڭ سەندەردى كۇتۋلى».

كۇلجان اجە... بيىلعى ناۋرىزدىڭ 2-ءسى كۇنى عاسىردان اسقان عۇمىرىنىڭ 7-كوكتەمىمەن ۇشىراسىپتى. كارىنىڭ قۋاتى – تىلىندە. ۇزاق جاساعان جان جاڭىلماي سويلەپ وتىرسا، قارتتىققا بەرىلمەگەنىنىڭ بەلگىسى. كۇلجان اجە ءا دەگەننەن-اق قيىپ ءتۇستى: «ە-ە، ابدەن توزعان كەزىمدە نەگە كەرەك بولا قالدىم سەندەرگە؟» ءبىز ابدىراعان ءحالىمىزدى جاسىرا الماي ايدالادان قايتتىق.

– اۋىرمايسىز با؟

– ازداپ «دابلەنيەم» بار.

– بالالارىڭىزدىڭ ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايدايسىز-اۋ دەيمىن ءالى دە؟

– قايدام، – دەي سالدى اجەي. ايتكەنمەن دە، ۇلى انانىڭ قاس-قاباعىن باققان ۇرپاقتارى وعان باعىنىشتى جايلارىن ءبىلدىرىپ جۇگىنە قالدى. سودان كەيىن بارىپ كۇلجان اجەمەن اڭگىمەمىز جاراسىپ سالا بەردى.

اجەمىز 1902 جىلى ءحانتاڭىرى تاۋىنىڭ ەتەگىندە دۇنيەگە كەلىپتى. بويجەتكەن شاعىندا البان اتا ىشىندە شوعان سۇيەگىنە ۇزاتىلىپتى. زامانىندا تولە بيگە جول كورسەتكەن ايگىلى شوعان ەل اۋزىندا «شوعان ابىز» اتانعان كورىنەدى. «ءبىز – سول البان ىشىندە شوعانبىز» دەپ قويدى اجەمىزدىڭ اڭگىمەسىنە شەجىرە تاريحتان دەرەك قوسىپ وتىرعان كەنجە بالاسى تۇرسىنباي. «ول كەزدە زامان كەڭ ەدى، – دەيدى كۇلجان اجە اسپان تاۋلاردىڭ اياسىندا قالعان كۇندەرىنە ۇمسىنعانداي كوزىن جۇمىپ. – تاۋ-تاستىڭ ءبارى قونىس ەدى. مىنا زامان – تار زامان، بايقايمىن. ءبىر ەسىكتەن كىرىپ، ءبىر ەسىكتەن شىعاسىڭ». اجەمىز شەشىلە باستادى. ءار كەزەڭنىڭ تۇسىنداعى «پاتشالاردىڭ» اتتارىن تۇگەل بىلەدى ەكەن. نەكولاي دەيدى. ول تاقتان قۇلاعان. «پراندىكتىڭ ۋاعىندا زامان جاقسى بولدى». اجەمىزدىڭ «پراندىگى» – كادىمگى برەجنەۆ. ستالين – سۇمدىق جامان ادام. «تىلدا جۇمىس ىستەدىك. سوقامەن جەر جىرتتىق. ەتكە مال ايدادىق. اسكەرگە بايپاق باسىپ، قولعاپ توقىدىق. ارىققا سۋ سالدىق. سوندا بالتىرىمىزعا دەيىن جارىلىپ، زار جىلاۋشى ەدىك. تىلداعى ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىز ەسكەرىلمەدى. ءبارىن سوعىسقا بارىپ كەلگەندەردىڭ اۋزىنا توستى. وسى دا ادىلدىك پە؟ ستالين ءادىل بولمادى». كۇلجان اجە وسىلاي دەيدى. ال اللانىڭ بۇيرىعىنا امال بار ما؟ ون قۇرساق كوتەرىپتى. التاۋى قاراتابان بولماي جاتىپ شەتىنەگەن. ەس جيىپ، ەڭسە تىكتەگەن ءتورت ۇلدىڭ ۇشەۋى دە باقيعا اتتانىپتى. ايتەۋىر، سوڭدارىندا تۇياق قالعان. كەنجەسى – تۇرسىنباي. تۇرسىنباي دا، مىنە، زەينەت جاسىنا شىعىپ «تەمىرجۇلدىز» مەيرامحاناسىندا توي جاساماق. باقيلىق بولعان ءۇش ۇلدان جانە كەنجەسى تۇرسىنبايدان تاراعان ۇرپاق كۇلجان اجەنىڭ توڭىرەگىندە قاۋلاپ ءوسىپ، ۇلكەن اۋلەتكە اينالىپتى. قازاق دالاسىنىڭ ءتورت پۇشپاعى تۇگەل – كۇلجان اجەنىڭ قۇدا-جەكجاتى. بىرىنەن كەلىن تۇسىرسە، بىرىنە قىز ۇزاتقان. اجەمىز شوبەرەنى قويىپ، شوپشەكتەرىنىڭ ەسىمىن اتاپ بەردى: ءۋالي، ايانات، دينۇر، كاميلا. «ءاي، وسىلاردىڭ قازاقشاسىنا كۇماندىمىن» دەيدى عاسىردى كەيىن تاستاعان جاسىندا ۇرپاعىنىڭ بويىنان اردا عانا قازاقتىقتى كورگىسى كەلەتىن كەيۋانا. ۇرپاق اتادان، ۇلت انادان تۋادى. كەشەگى كۇركىرەگەن قازاق كۇلجانداي انالارىمىزدىڭ-اق قۇرساعىنا بىتكەن شىعار.

...اجەمىزدەن ءان سالۋدى وتىندىك. ول ساتكە ىركىلمەدى. ءتىپتى تابان استىندا سۋىرىپ سالىپ: «قۇلاقىمەت دەگەندە قۇلاقىمەت. قوزى سويساڭ بولادى ءبىر اسىم ەت. ءحالىمدى كەپ سۇراعان بالادارعا، ايتپايمىن مەن قالايشا راحمەت!» – دەپ جىبەردى.

ءتۇيىن

تاۋەلسىزدىك تاريحىندا ەكىنشى رەت بولعان حالىق ساناعىنا 107 جاسىندا قاتىسىپ، ادام رەسۋرسىنا ۇلەس قوسقان اجەمىزدىڭ ۇزاق جاساۋىنىڭ سىرى نەدە؟ ءبىز وسى سۇراقتى تۇرسىنبايعا قويعان ەدىك. ول «اپام ايران ىشەدى» دەدى ويلانباستان. راسىندا قازاقتىڭ بارلىق ىرىس-قۇتى وسى اعارعان دامىندە بولسا كەرەك. سول ىرىس-قۇتتى عاسىرلار بويى ۇزبەي كەلە جاتقان قايران ءبىزدىڭ عازيز انالار ەمەس پە؟.. ەندەشە، انالارعا ماڭگىلىك تاعزىم!