قازاقستاندا قازىرگى تاڭدا عىلىمنىڭ بىرنەشە ستراتەگيالىق باعىتتارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە باسىمدىققا يە دەپ تانىلىپ وتىر. بۇل باسىمدىقتار ەلدىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋىنا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە، ەكولوگيالىق تۇراقتىلىققا جانە تسيفرلىق ترانسفورماتسياعا تىكەلەي بايلانىستى.

1. جاراتىلىستانۋ جانە تەحنيكالىق عىلىمدار

بۇل باعىتتار قازاقستاننىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ساياساتىنىڭ نەگىزىنە اينالعان: IT جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالار:

«تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، جاساندى ينتەللەكت، كيبەرقاۋىپسىزدىك جانە Big Data سالالارى باستى ورىنعا شىقتى. ەلدە IT-ماماندارىن دايارلاۋ مەن ستارتاپتاردى قولداۋ كۇشەيدى.

2. ەنەرگەتيكا جانە بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى:

قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن (كۇن، جەل، سۋ) دامىتۋ باعىتىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەر باسىمدىققا يە. بۇل «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ ماقساتىنا ساي كەلەدى.

3. يادرولىق فيزيكا جانە ماتەريالتانۋ:

الەمدىك دەڭگەيدەگى زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق، فيزيكا-تەحنيكالىق ينستيتۋت سىندى مەكەمەلەر ەلىمىزدىڭ يادرولىق قاۋىپسىزدىگى مەن تەحنولوگيالىق الەۋەتىن دامىتۋعا ۇلەس قوسۋدا. بولاشاقتا وسى عىلىمي بازانى تەرەڭدەتۋ مىندەتى تۇر. ەلىمىز ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان جاڭا ەنەرگيا كەشەندەرىن سالۋدى  جوسپارلاپ وتىر.

4.  بيوتەحنولوگيا جانە مەديتسينا:

الەمدى شارپىعان پاندەميا وتاندىق ۆاكتسينولوگيا مەن بيومەديتسينا سالاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارتتى. بۇل سالانى دامىتۋعا قازاقستاننىڭ تابيعي مۇمكىندىكتەرى وتە زور.

5. اۋىل شارۋاشىلىعى جانە اگروتەحنولوگيالار

قازاقستان – ءوزىنىڭ جەر جانە كليماتتىق جاعدايىنا بايلانىستى اگرارلى ەل قاتارىنا جاتادى. مىسالى، الەمدەگى قاتتى بيداي سورتتارى ساناۋلى مەملەكەتتەردە عانا وسىرىلەدى. سول قاتاردا قازاقستان دا بار. ەلىمىزداى جاڭا تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان جىلىجايلار سالۋ الەۋەتى زور. سوندىقتان اگرارلىق عىلىم – باسىمدىققا يە باعىت. ونىڭ ىشىندە:

• توپىراق قۇنارلىلىعىن ساقتاۋ;

• كليماتقا بەيىمدەلگەن داقىلدار ءوسىرۋ;

• مال شارۋاشىلىعىندا گەنەتيكا جانە سەلەكتسيا.

اگروونەركاسىپتىك كەشەندى تسيفرلاندىرۋ باعىتتارى ماڭىزدى بولىپ وتىر.

6. ەكولوگيا جانە كليمات وزگەرىسى:

گلوبالدىق كليماتتىق پروبلەمالارعا جاۋاپ رەتىندە قازاقستاندا:

سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ, قۇرعاقشىلىققا توزىمدىلىك, كاسپي ەكوجۇيەسىن ساقتاۋ, سىرداريا وزەنى اعىسىن رەتتەۋ، ارال ماسەلەسى سياقتى تاقىرىپتارعا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلۋدە.

كەيىنگى كەزدە ونىڭ قاتارىنا الاتاۋ شىڭدارىنداعى مۇزداقتاردىڭ ەرۋى، تاۋدىڭ جالاڭاشتانۋى، ەلىمىزدە ورمان شارۋاشىلىعىن دامىتۋ سياقتى ەكولوگيالىق ماسەلەلەر وتكىر قويىلا باستادى.

7. گۋمانيتارلىق جانە الەۋمەتتىك عىلىمدار

سوڭعى جىلدارى گۋمانيتارلىق عىلىمدارعا، اسىرەسە ۇلتتىق تاريح پەن مادەنيەتكە، تىلگە، فيلوسوفياعا قىزىعۋشىلىق قايتا جانداندى:

قوعامداعى الەۋمەتتىك ترانسفورماتسيالار، ۋربانيزاتسيا، ميگراتسيا، ءتىل ساياساتى سياقتى ماسەلەلەر دە وزەكتى زەرتتەۋ نىسانىنا اينالۋدا.

قازاقستاندا عىلىمنىڭ دامۋى ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەر مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەس باعىتتالىپ كەلەدى. تسيفرلىق تەحنولوگيالار، ەنەرگيا، بيومەديتسينا، اگرارلىق عىلىمدار جانە ەكولوگيا — ەل دامۋى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار عىلىمي سالالار بولىپ وتىر. سونىمەن قاتار، رۋحاني جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن گۋمانيتارلىق عىلىمدار دا جاڭا سەرپىن الۋدا. اسىرەسە، قلت تاريحىن زەرتتەۋدىڭ كەشەندى جوبالارى قايتا سارالانىپ، وعان ەلىمىزدىڭ وزىق عىلىمي الەۋەتى جۇمىلدىرىلۋدا. بۇل – مەملەكەتتىك دامۋعا سەرپىن بەرەتىن رۋحاني قادام.

ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف،

Abai.kz