Senbi, 2 Tamyz 2025
Ghylym-bilim 883 0 pikir 31 Shilde, 2025 saghat 19:01

Qazaqstanda qanday ghylymy baghyttar basymdyqqa ie bolyp otyr?

Suret: kazgazeta.kz saytynan alyndy.

Qazaqstanda qazirgi tanda ghylymnyng birneshe strategiyalyq baghyttary memlekettik dengeyde basymdyqqa ie dep tanylyp otyr. Búl basymdyqtar elding industriyalyq-innovasiyalyq damuyna, últtyq qauipsizdikke, ekologiyalyq túraqtylyqqa jәne sifrlyq transformasiyagha tikeley baylanysty.

1. Jaratylystanu jәne tehnikalyq ghylymdar

Búl baghyttar Qazaqstannyng industriyalyq-innovasiyalyq sayasatynyng negizine ainalghan: IT jәne sifrlyq tehnologiyalar:

«Sifrlyq Qazaqstan» baghdarlamasynyng ayasynda aqparattyq tehnologiyalar, jasandy intellekt, kiyberqauipsizdik jәne Big Data salalary basty oryngha shyqty. Elde IT-mamandaryn dayarlau men startaptardy qoldau kýsheydi.

2. Energetika jәne balamaly energiya kózderi:

Qazaqstanda janartylatyn energiya kózderin (kýn, jel, su) damytu baghytyndaghy ghylymy zertteuler basymdyqqa iye. Búl «jasyl ekonomikagha» kóshu maqsatyna say keledi.

3. Yadrolyq fizika jәne materialtanu:

Álemdik dengeydegi zertteuler jýrgizetin Últtyq yadrolyq ortalyq, Fizika-tehnikalyq institut syndy mekemeler elimizding yadrolyq qauipsizdigi men tehnologiyalyq әleuetin damytugha ýles qosuda. Bolashaqta osy ghylymy bazany terendetu mindeti túr. Elimiz energetikalyq qauipsizdik túrghysynan jana energiya keshenderin saludy  josparlap otyr.

4.  Biotehnologiya jәne medisina:

Álemdi sharpyghan pandemiya otandyq vaksinologiya men biomedisina salasyna erekshe nazar audartty. Búl salany damytugha Qazaqstannyng tabighy mýmkindikteri óte zor.

5. Auyl sharuashylyghy jәne agrotehnologiyalar

Qazaqstan – ózining jer jәne klimattyq jaghdayyna baylanysty agrarly el qataryna jatady. Mysaly, әlemdegi qatty biday sorttary sanauly memleketterde ghana ósiriledi. Sol qatarda Qazaqstan da bar. Elimizdәi jana tehnologiyamen jabdyqtalghan jylyjaylar salu әleueti zor. Sondyqtan agrarlyq ghylym – basymdyqqa ie baghyt. Onyng ishinde:

Topyraq qúnarlylyghyn saqtau;

Klimatqa beyimdelgen daqyldar ósiru;

Mal sharuashylyghynda genetika jәne seleksiya.

Agroónerkәsiptik keshendi sifrlandyru baghyttary manyzdy bolyp otyr.

6. Ekologiya jәne klimat ózgerisi:

Globaldyq klimattyq problemalargha jauap retinde Qazaqstanda:

Su resurstaryn basqaru, Qúrghaqshylyqqa tózimdilik, Kaspiy ekojýiesin saqtau, Syrdariya ózeni aghysyn retteu, Aral mәselesi siyaqty taqyryptargha arnalghan ghylymy zertteuler jýrgizilude.

Keyingi kezde onyng qataryna Alatau shyndaryndaghy múzdaqtardyng erui, taudyng jalanashtanuy, elimizde orman sharuashylyghyn damytu siyaqty ekologiyalyq mәseleler ótkir qoyyla bastady.

7. Gumanitarlyq jәne әleumettik ghylymdar

Songhy jyldary gumanitarlyq ghylymdargha, әsirese últtyq tarih pen mәdeniyetke, tilge, filosofiyagha qyzyghushylyq qayta jandandy:

Qoghamdaghy әleumettik transformasiyalar, urbanizasiya, migrasiya, til sayasaty siyaqty mәseleler de ózekti zertteu nysanyna ainaluda.

Qazaqstanda ghylymnyng damuy ekonomikalyq qajettilikter men últtyq qauipsizdik talaptaryna sәikes baghyttalyp keledi. Sifrlyq tehnologiyalar, energiya, biomedisina, agrarlyq ghylymdar jәne ekologiya — el damuy ýshin strategiyalyq manyzy bar ghylymy salalar bolyp otyr. Sonymen qatar, ruhany jәne últtyq qúndylyqtargha negizdelgen gumanitarlyq ghylymdar da jana serpin aluda. Ásirese, Qlt tarihyn zertteuding keshendi jobalary qayta saralanyp, oghan elimizding ozyq ghylymy әleueti júmyldyryluda. Búl – memlekettik damugha serpin beretin ruhany qadam.

Ábdirashit Bәkirúly, filosof,

Abai.kz

0 pikir