«اقتوبە نگس» جاڭاجول جەرىن جاڭارتادى
قورشاعان ورتانى قورعاۋ
مۇنايدىڭ قاراما-قايشىلىقتى قاسيەتتەرى كوپ دەپ ەسكەرتەدى ەكولوگتار. ول تابيعات تۋىندىسى بولا وتىرىپ، جەر بەتىنە شىققان كەزدە تىرشىلىك اتاۋلىعا قاۋىپ توندىرەدى. مىسالى، توپىراق - قورشاعان ورتانىڭ ماڭىزدى كومپەنەنتى، ول تابيعاتتا ونداعان جانە جۇزدەگەن مىڭ جىل بويى قۇرىلىمدالادى. ونىڭ لاستانۋى ەلەۋلى ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق زيانعا اكەلەدى: اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ونىمدىلىگى ازايادى، قورشاعان ورتانىڭ سانيتارلىق جاعدايى ناشارلايدى.
قازاقستاننىڭ مۇناي ءوندىرۋشى كاسىپورىندارى وبەكتىلەرىندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىن كەشەندى تۇردە شەشۋ جانە سەرۆيستىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ءۇشىن 2001 جىلى «اقتوبە نگس» جشس قۇرىلدى. قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن بۇل كاسىپورىن ماڭعىستاۋ وبلىسىندا عانا تەحنولوگيالىق كەشەندەردە، نەگىزىنەن سولتۇستىك بوزاشى كەن ورنىن يگەرۋشى «Buzachi Operating Ltd.» كومپانياسى مەن قاراقۇدىق كەن ورنىن وڭدەيتىن «قاراقۇدىقمۇناي» جشس اۋماعىندا ءوندىرىس قالدىقتارىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلدى.
قورشاعان ورتانى قورعاۋ
مۇنايدىڭ قاراما-قايشىلىقتى قاسيەتتەرى كوپ دەپ ەسكەرتەدى ەكولوگتار. ول تابيعات تۋىندىسى بولا وتىرىپ، جەر بەتىنە شىققان كەزدە تىرشىلىك اتاۋلىعا قاۋىپ توندىرەدى. مىسالى، توپىراق - قورشاعان ورتانىڭ ماڭىزدى كومپەنەنتى، ول تابيعاتتا ونداعان جانە جۇزدەگەن مىڭ جىل بويى قۇرىلىمدالادى. ونىڭ لاستانۋى ەلەۋلى ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق زيانعا اكەلەدى: اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ونىمدىلىگى ازايادى، قورشاعان ورتانىڭ سانيتارلىق جاعدايى ناشارلايدى.
قازاقستاننىڭ مۇناي ءوندىرۋشى كاسىپورىندارى وبەكتىلەرىندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىن كەشەندى تۇردە شەشۋ جانە سەرۆيستىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ءۇشىن 2001 جىلى «اقتوبە نگس» جشس قۇرىلدى. قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن بۇل كاسىپورىن ماڭعىستاۋ وبلىسىندا عانا تەحنولوگيالىق كەشەندەردە، نەگىزىنەن سولتۇستىك بوزاشى كەن ورنىن يگەرۋشى «Buzachi Operating Ltd.» كومپانياسى مەن قاراقۇدىق كەن ورنىن وڭدەيتىن «قاراقۇدىقمۇناي» جشس اۋماعىندا ءوندىرىس قالدىقتارىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلدى.
ەگەر بارلىعى دا جوسپارعا سايكەس جۇرەتىن بولسا، «اقتوبە نگس» تاياۋ ۋاقىتتاردىڭ وزىندە-اق «سنپس-اقتوبەمۇنايگاز» اق يگەرىپ جاتقان «سولتۇستىك ترۋۆا» كەن ورنىندا ءوندىرىس قالدىقتارىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋدى باستايتىن بولادى. «اقتوبە نگس» مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، وبلىستىڭ جەتەكشى مۇنايگاز ءوندىرۋشى كاسىپورىنىنا پروبلەمانى تۇسىنگەنى جانە ىنتىماقتاستىققا ازىرلىگى ءۇشىن العىس سەزىمىن بىلدىرەدى.
تەحنولوگيالىق كەشەن پايدالانۋعا قۇرىلىمدالىپ، تولىعىنان دايىن تۇر. بۇل الەۋمەتتىك ءمانى زور جوبانى جۇزەگە اسىرۋ «اقتوبە نگس» جشس باسشىلىعىنىڭ ايتۋلارىنشا، اقتوبە وبلىستىق، مۇعالجار اۋداندىق جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ، وبلىستىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ، سونداي-اق توبىل-تورعاي ەكولوگيا دەپارتامەنتى باسشىلارىنىڭ پروبلەمانى دۇرىس ءتۇسىنۋى جانە قولداۋى ناتيجەسىندە بولعان. كەشەندى پايدالانۋعا بەرۋ جاڭادان 50 جۇمىس ورنىن اشۋعا، اۋداندىق بيۋدجەتكە تولەمدەر تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا بۇگىنگى ۋاقىت جاعدايىندا مەيلىنشە وزەكتى ەكەندىگى بەلگىلى.
مۇناي ءوندىرۋدىڭ زاماناۋي تەحنولوگياسىن پايدالانۋ، مۇناي كەن ورىندارىن ىسكە قوسۋ ناتيجەسىندە ءوندىرىس قالدىقتارىنىڭ مول كولەمى قۇرالىمدالاتىنى كىم-كىم ءۇشىن دە قۇپيا ەمەس. ولاردىڭ باسىم بولىگى بۇرعىلاۋ كومپانيالارىنىڭ سكۆاجينالارى قۇرىلىسىندا جانە مۇناي ءوندىرۋ، تاسىمالداۋ جانە مۇناي وڭدەۋ كاسىپورىندارى سكۆاجينالاردى پايدالانعاندا جيناقتالادى. بۇل رەتتە «تاريحي» مۇناي قالدىقتارىنىڭ ەلەۋلى كولەمىن ساقتاۋمەن جانە مۇناي قۇيۋمەن بايلانىستى تۋىندايتىن ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ كوكەيكەستىلىگى ولاردى دەر مەزگىلىندە جانە جەدەل شەشۋدى تالاپ ەتەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە قولدانىلاتىن مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتاردى قايتا وڭدەۋدىڭ نەگىزگى ادىستەرى - بيورەمەدياتسيا، جۋىپ تازارتۋ، تەرميالىق دەسورباتسيالاۋ جانە قاتايتۋ. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ قولدانىلۋ اياسى ەكونوميكالىق فاكتورمەن دە، سونداي-اق باستاپقى وبەكتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن دە شەكتەلەدى.
قازاقستاننىڭ مۇناي ءوندىرۋشى ايماقتارى جاعدايىندا تەرميالىق ادىستەرمەن مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتار رەمەدياتسياسىنىڭ ميكروبيولوگيالىق ادىستەرى نەعۇرلىم باسىمدىقتا بولىپ سانالادى.
- «اقتوبە نگس» جشس قولداناتىن تەحنولوگيالار عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭدەتىلىپ قاراستىرىلعان،- دەيدى «اقتوبە نگس» جشس ەكولوگى - وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمىنىڭ باستىعى نيكولاي لۋتسۋك، - بۇل رەتتە ءبىز قازاقستان، رەسەي، فينليانديا، گەرمانيا، ۋكراينا جانە بەلارۋس ەلدەرىنىڭ عىلىمي ۇيىمدارى جانە ينستيتۋتتارىمەن تىعىز بايلانىستامىز. بۇل ەلدەردەگى جۇمىستىڭ وسىنداي تۇرلەرىمەن شۇعىلداناتىن ۇيىمدارمەن دە بايلانىستار ورنىعىپ، نىعايا تۇسۋدە.
ەگەر اقتوبەدەگى ءبىزدىڭ جوبامىز تۋرالى ناقتى ايتاتىن بولساق، ول ازىرگە ءبىرىنشى بولىپ تۇر. «سولتۇستىك ترۋۆا» ءوندىرىسى قالدىقتارىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋ بويىنشا تەحنولوگيالىق كەشەن مۇعالجار اۋدانىندا جاڭاجول سەلوسىنان 46 شاقىرىمدا ورنالاسقان.
كەشەن ءوندىرىس قالدىقتارىن قابىلداۋ مەن وڭدەۋدە نەگىزىنەن مىنالارعا ەسەپ جاسايدى: بۇرعىلاۋ شلامدارى; وڭدەلگەن بۇرعىلاۋ ەرىتىندىلەرى; مۇنايمەن لاستانعان توپىراق; قاتتى-تۇرمىستىق قالدىقتار; كاسىپورىن قىزمەتىنەن قۇرىلىمدالاتىن قالدىقتىڭ باسقا دا تۇرلەرى (ارناۋلى تەحنيكا مەن اۆتوكولىك سۇزگىلەرى مەن وڭدەلگەن مايلار، اۆتو دوڭگەلەك جابىندىلارى، سكۆاجينالاردى كۇردەلى جوندەۋ مەن سكۆاجينالاردى جەر استى جوندەۋدەن سوڭ پوليەتيلەندى پلەنكا، ت.ب.).
وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمنىڭ باستىعى مالىمدەگەندەي، كومپانيا ۇسىنىپ وتىرعان تەحنولوگيالىق كەشەندى پايدالانۋ ايماقتىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىنا قولايلى اسەر ەتەدى، ويتكەنى، ءوندىرىس قالدىقتارىن وڭدەۋ وڭدەلگەن ونىمدەردى ونەركاسىپتىك الاڭدار، اۆتوجول قۇرىلىسىندا، لاستانعان جەرلەردى وڭدەۋ مەن قۇرىلىس ماتەريالدارى وندىرىسىندە قايتالاما پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كاسىپورىن ماماندارى بۇكىل الەمدە ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا، ەكولوگيالىق جاعىنان دا جارامدى دەپ تانىلعان مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتى ميكروبيولوگيالىق وڭدەۋ ءادىسى مۇناي كومىرسۋتەگىن بيودەگراداتسيالاۋعا نەگىزدەلگەن دەپ تۇسىندىرەدى. بۇل پروتسەستەر (بيودەگراداتسيا) كومىرتەگى قوس توتىعىنىڭ، سۋدىڭ بولىنۋىمەن، بيوماسسا مەن ءىشىنارا قىشقىلدانعان بيولوگيالىق ينەرتتى جاناما ونىمدەردىڭ قۇرىلىمدالۋىمەن تۋىندايدى. مۇندا ورگانيكالىق زاتتاردىڭ تاسىمالدانۋىنىڭ تابيعي پروتسەستەرى ولاردىڭ گۋميفيكاتسيالانۋ پروتسەستەرىمەن قاتار جۇرەدى.
مينەراليزاتسيالانۋ پروتسەسىنىڭ تۇپكى ناتيجەسى ورگانيكالىق زاتتاردىڭ بىرتە-بىرتە جويىلۋى جانە بيولوگيالىق اينالىمعا قوسىلاتىن مينەرالدىق قوسىلىستاردىڭ قۇرىلىمدالۋى بولىپ تابىلادى. گۋميفيكاتسيالانۋ پروتسەسى ءونىمنىڭ ىدىراۋى - جاڭا قۇرىلىمدالعان تۇراقتى گۋمۋستى قوسىلىستا ورگانيكالىق زاتتاردىڭ كونسەرۆاتسيالانۋىمەن اياقتالادى.
بيورەمەدياتسيالاۋعا مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىمەن، ءوندىرۋ كەزىندە، قاباتقا ايداۋدا، تاسىمالداۋدا، ساقتاۋدا، جيناقتاۋدا اپاتتى قۇيۋ ناتيجەسىندە قاباتتاعى سۋمەن لاستانعان توپىراقتار، سونداي-اق «ەسكى» جانە جاڭادان قۇرىلىمدالعان مۇناي قالدىقتارى جانە بۇرعىلاۋ قوقىستارى، ونىڭ ىشىندە سكۆاجينانى يگەرۋ ونىمدەرىمەن (مۇناي ونىمدەرىمەن) لاستانعان توپىراقتار جاتادى.
توپىراقتا ءوزىن-ءوزى تازارتۋ جانە بەيىمدەلۋ مەحانيزمدەرى ارەكەت ەتەتىندىگى بەلگىلى. توپىراق بيوسفەرانىڭ بولىگى رەتىندە وندا بولاتىن ورگانيزمدەرمەن بىرگە امبەباپ فيزيكالىق، حيميالىق جانە بيولوگيالىق ادسوربەنت جانە ادامنىڭ شارۋاشىلىق قىزمەتى قالدىقتارىنىڭ بارىنشا ءار ءتۇرلى ورگانيكالىق بىرلەستىكتەرىن، ونىڭ ىشىندە مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىن بەيتاراپتاندىرۋشى بولىپ تابىلادى.
الايدا توپىراقتا مۇنايدىڭ كوپ مولشەردە بولۋى ءوزىن-ءوزى تازارتۋ مەحانيزمىن تولىعىمەن جويۋعا قابىلەتتى جانە ادامنىڭ ارالاسۋىنسىز تابيعاتتا توپىراقتى قالپىنا كەلتىرۋ ونداعان جىلدارعا سوزىلىپ كەتەر ەدى.
وسىنداي رەتتەردەن دە 2009 جىلدىڭ تامىز ايىندا «اقتوبە مۇنايگازسەرۆيس» جشس «قازاقستان ستاندارتتاۋ جانە سەرتيفيكاتتاۋ ينستيتۋتى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنى وڭتۇستىك فيليالىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «توپىراق» قايتا وڭدەۋ ونىمىنە كاسىپورىن ستاندارتىن جاسادى.
ميكروبيولوگيالىق وڭدەۋ الاڭىندا مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتى وڭدەگەننەن كەيىن الىناتىن وڭدەۋ ونىمدەرى ورگانيكالىق قۇرىلىمدارمەن بايىتىلعان توپىراق قايراڭىن بىلدىرەدى.
توپىراق قايراڭى ماگيسترالدى مۇناي ونىمدەرى ايماعىندا بۇزىلعان، بىراق لاستانباعان جەرلەردى وڭدەۋ، كەن ورىندارىندا وندىرىستىك وبەكتىلەردى كوگالداندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلا الادى. توپىراق قايراڭى سونداي-اق جولدار جابىندىسىنا، تازالاۋ پوليگوندارىن جاراقتاندىرۋ جانە قاتتى مۇناي قالدىقتارىن جەتكىزە تازارتۋ، ونى باستاپقى ورنالاسقان جەرىنە قايتارۋ ءۇشىن پايدالانىلۋى مۇمكىن.
قالدىقتاردى تومەنگى تەمپەراتۋراداعى تەرميالىق دەسوربتسيا ادىسىمەن وڭدەۋ لاستانعان توپىراقتاردى وڭدەۋ بويىنشا قوندىرعى كومەگىمەن جۇرگىزىلەدى.
تاڭداۋ لاستانعان ماتەريالدىڭ فيزيكالىق-حيميالىق ەرەكشەلىكتەرى مەن لاستاۋشى زاتتاردىڭ حيميالىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى بولادى. نەگىزىنەن بۇرعىلاۋ قوقىستارى، مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتاردان تۇراتىن قاتتى مۇناي قالدىقتارى لاستانۋ مەن توپىراق بولىكتەرى اراسىندا تۋىندايتىن بايلانىستاردىڭ جوعارى بەرىكتىگىمەن شارتتاستىرىلاتىن، ادەتتە بالشىقتار مەن سازداقتاردان تۇرادى.
بالشىقتار مەن سازداقتاردى مۇناي قالدىقتارىمەن بايىتۋ ولاردىڭ دومبىعۋىن ەلەۋلى تۇردە تومەندەتەدى، بيتۋم سىيىمدىلىعىن ازايتۋداپ بيتۋمنىڭ ادگەزيۆتىگىن جانە دىمدانۋشىلىعىن جاقسارتادى. بۇل رەتتە بيتۋملى توپىراقتىڭ تەحنولوگيالىق جانە پايدالانۋ ەرەكشەلىكتەرى جاقسارا تۇسەدى.
سۋ تەپكىش مۇناي كومىرسۋتەگىمەن قورەكتەنگەن سازدى توپىراقتار جول قۇرىلىسى ءۇشىن جارامدى قۇرىلىس ماتەريالدارىن الۋ ءۇشىن جاقسى نەگىز بولا الادى.
تەرميالىق دەسوربتسيا قوندىرعىسى پەشىندە اينالىمدى وڭدەۋدەن وتىكىزىلگەننەن كەيىن الىنعان ءونىم سۋ تەپكىش تۇيىرشەكتەلگەن ماتەريال بولىپ شىعادى. ول 2009 جىلدىڭ مامىر ايىندا «اقتوبە نگس» جشس «قازاقستان ستاندارتتاۋ جانە سەرتيفيكاتتاۋ ينستيتۋتى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنى وڭتۇستىك فيليالىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «بەيتاراپ توپىراق» قايتا وڭدەۋ ونىمىنە كاسىپورىن ستاندارتى جاساعان تالاپتارعا جاۋاپ بەرەدى جانە جول قۇرىلىسىندا نەگىز قالاۋ جانە جەر قاباتى توسەمى رەتىندە پايدالانىلا الادى.
بۇرعىلاۋ قوقىستارىن، مۇنايمەن لاستانعان توپىراقتى جانە ولاردىڭ قوسىندىلارىن تەرميالىق دەسوربتسيا ادىسىمەن وڭدەيتىن قوندىرعى ەكولوگيالىق جاعىنان جارامدى جانە قورشاعان ورتانى قايتالاپ لاستاۋ مۇمكىندىگىن بولدىرمايدى.
تەحنولوگيالىق كەشەن قۇرامىندا قاتتى مۇناي قالدىقتارىن پايدالانۋ (جاعۋ) بويىنشا قوندىرعىلار بار، ولار قاتتى تۇرمىستىق جانە ونەركاسىپتىك، ونىڭ ىشىندە مۇناي قۇرايتىن قالدىقتاردى جىلۋعا پايدالانۋ (جاعۋ) ءۇشىن بەلگىلەنگەن.
قوندىرعىدا قالدىقتاردىڭ مىناداي تۇرلەرى پايدالانىلا الادى - وڭدەلگەن سۇزگىلەر; مايلاندىرىلعان زاتتار مەن جاڭقالار; وڭدەلگەن سوربەنتتەر; قاعاز ونىمدەرى; مۇناي قۇرايتىن قالدىقتار مەن باسقا دا جانارماي ماتەريالدارى.
قالدىقتاردى پايدالانۋ بويىنشا قوندىرعى جوسپارلى مەرزىمدى پايدالانۋدا دا، سونداي-اق ءار ءتۇرلى اپاتتى جاعدايلار سالدارلارىن جويۋ پروتسەسىندە دە تابىستى قولدانىلا الادى. جانۋدىڭ جوعارى تەمپەراتۋراسى ەسەبىنەن ورتەۋ كامەراسىندا قاراپايىم كومپونەنتتەرگە دەيىن كۇردەلى ورگانيكالىق قوسىلىستاردى تولىق ىدىراتۋ جۇرەدى. مۇندا قوندىرعىدا ءىس جۇزىندە قالدىقتاردىڭ تولىق جانۋى بولاتىن شىعىپ جاتقان گازداعى لاستاۋشى زاتتار قۇرامى تومەنگى دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزىلەدى. كۇل تۇرىندەگى قالدىق قوقىستاردىڭ قۇرامىنا قاتىستى قوقىستاردىڭ شىعۋ ماسساسىنان 3-5 پايىز قۇرايدى.
- ءبىزدىڭ جشس شەشۋى ءتيىس پروبلەمالاردان تىس تۇرعان وقىرمانعا ماتەريال اۋىر جانە كىسى تۇسىنبەيتىن بولۋى مۇمكىن،- دەيدى نيكولاي لۋتسۋك،- بىراق تاقىرىپ وتە ەلەۋلى جانە جاۋاپتىلىقپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى.
«سنپس-اقتوبەمۇنايگاز» اق سەكىلدى پەرسپەكتيۆاعا جۇمىس ىستەيتىن مۇنايگاز كومپانيالارى ءبىزدى تۇسىنەدى جانە ءبىزدىڭ كومپانيا ۇجىمىنىڭ كۇش-جىگەرىن باعالايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
ءبىز ءوزىمىزدى قورشاعان ورتانىڭ تازا بولىپ، جاقسارا ءتۇسۋى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز دەپ ءوزىمىزدىڭ ارىپتەستەرىمىزدى جانە مۇنايلى ءوڭىردىڭ تۇرعىندارىن سەندىرە الامىز.
بىزدەرگە الەۋمەتتىك جاۋاپتى قىزمەتكەرلەر رەتىندە جۇمىسىمىزداعى باستى باعىت قازاقستاننىڭ الەمدەگى نەعۇرلىم باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ بويىنشا ستراتەگياسى جانە 2004-2015 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى كونتسەپتسياسىندا مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتەر بولىپ تابىلادى.
بۇل ەكى ومىرلىك ماڭىزدى جانە نەگىز قالايتىن قۇجاتتار حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدىلىعىن ايقىن بىلدىرەدى.
رەسپۋبليكاداعى قولايسىز ەكولوگيالىق جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، ەكولوگيالىق مەنەدجمەنت جۇيەسىن ەنگىزۋ وزەكتى عانا ەمەس، سونداي-اق مەيلىنشە قاجەت تە. ويتكەنى، بۇل شارالار اقتوبە جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىندا عانا ەمەس، سونداي-اق بۇكىل قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دا ەكولوگيالىق مىندەتتەردى شەشۋدە ەكولوگيالىق مەنەدجمەنت جۇيەسىن دامىتۋ مەن قولدانۋعا باعىتتالعان. ەلباسىمىز ايتقانداي، ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز: «تابيعاتتى ساقتاپ، ءوز ەلىمىز بەن كۇللى ادامزاتتىڭوركەندەۋىن قاماتاماسىز ەتۋ».
نۇرمۇحانبەت دياروۆ.
«اقتوبە» گازەتى، 5 قاراشا 2009 جىل
