كەزىندە ساۋدانى وركەندەتەتىن جارناما ەدى. قازىر بىزدەگى ساۋدانىڭ قوزعاۋشى كۇشى - قىزعانىش. «باسقانى دا، ونىڭ ىشىندە پروگرەcتى دە دامىتاتىن سول ما؟» - دەپ قالام. بىزدە ءبارى ساۋداعا قويىلعان. ار مەن ۇيات تا....

كەزىندە ساۋدانى وركەندەتەتىن جارناما ەدى. قازىر بىزدەگى ساۋدانىڭ قوزعاۋشى كۇشى - قىزعانىش. «باسقانى دا، ونىڭ ىشىندە پروگرەcتى دە دامىتاتىن سول ما؟» - دەپ قالام. بىزدە ءبارى ساۋداعا قويىلعان. ار مەن ۇيات تا....

قىزعانىشسىز قازاق - كەنجە قالعان قازاق. نونسەنس.  ول ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرە المايدى. ءومىرىنىڭ وزەگى - ءىشىن تىرناپ،  تىنىم بەرمەيتىن قىزىل يت. كورشىنىڭ قاقپاسى ءسال بيىك بولسا، ونىمەن تەڭەسكەنشە تىنىم تاپپايتىن ولەرمەندىك.
قىزعانىشتىڭ بىرنەشە ساتىسى بار. العاشقىسى - نەمقۇرايدى قىزعانىش. ول تابيعاتىنان  جالقاۋ قازاقتى قيمىلداۋعا يتەرمەلەيدى. ەڭ قۇرىعاندا، شامىنا تيگەن نارسەگە ەلىكتەيدى، ۇقساپ باعادى. بىرەۋ تۇقىمى سيرەك يت ۇستاسا، قازاق  ودان اسىپ ءتۇسۋ ءۇشىن كوز كورىپ،  قۇلاق ەستىمەگەن ءبىر توبەتتى ەسىگىنىڭ الدىنا ابالاتىپ بايلاپ قويادى. ك ءورشىسى قىمبات كولىككە وتىرسا، ەرتەڭىندە بازارعا جۇگىرىپ، ودان دا قىمباتىراعىن الادى. ادامنىڭ قورى  ەمەستىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن «سەنەن كەم سوقسامعا....» باسادى. نەمقۇرايدى قىزعانىش سالدەن كەيىن بەلسەندىسىمەن الماسادى. تىنىم تاپتىرمايدى. ءتۇرلى ويلار كەلە باستايدى كاللاڭا. قاراپايىم يدەيالاردان باستاپ،  قيال-عاجايىپ، كۇردەلى تولعانىستار مازا بەرمەيدى.
تۇرمىستىق دەڭگەيدە ءسال قاراپايىمداۋ. تەلەديداردى مىسال ەتە سويلەسەك، تۇيتكىل تارقاپ سالا بەرەدى. ويتكەنى تەلەۆيزيا - ءومىر ايناسى.  قيسىق اينا تۇرسا دا، كوزىڭدى سىعىرايتا ءۇڭىلىپ، بىردەڭە بايقاۋعا بولادى.
مىسالى،  «كازاقستان» تەلەارناسىندا  «ەكى جۇلدىز»  دەگەن كەرەمەت باعدارلاما پايدا بولدى. كەرەمەت دەيتىنىم، كوپ اقشا شاشىلعانى كورىنىپ تۇر. شاماسى، بۇگىنگى تەلەۆيزيانىڭ كوتەرىلگەن ەڭ بيىك شىڭى وسى حابار بولسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، جۇرگىزۋشىلەر دە: «ەڭ كەرەمەت...ەڭ عالامات...» دەۋدەن تالماۋدا.
جاڭىلماسام، بۇل جوبا  شۆەد اعايىنداردان باستاۋ العان. كوپ ەلدەردى دۇبىرلەتىپ وتكەن باعدارلامانىڭ بىزگە جەتكەندەگى سىقپىتى - قازىرگى كورىپ جۇرگەنىمىز.  
«قايدان جانە نە سەبەپتى پايدا بولدى؟» دەيسىز عوي.   «كورشىدەگى مەندە نەگە جوقتىڭ!» بۋى - ءبىزدى الىپ بارا جاتقان. باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟  رۇقساتىن ساتىپ الىپ، كەرەك ادامداردى جالدا دا، سايراي بەر.  بىراق «دايىن اسقا تىك قاسىق بولۋ» قولىمىزدان كەلمەدى. مازمۇنى، ءمان-ماعىناسى  جوق.  قىرۋار قارجى قۇيىپ جىلتىراتىپ قويعان «ىدىستىڭ» ىشىندەگىسى ءىرىپ كەتىپتى.
بىردە وسى دۋماندى كوزىم شالىپ قالىپ، كۇلىپ جىبەردىم. ۇلتتىق تۆ داميمىن دەپ دالاقتاپ ءجۇرىپ، جاڭا جانرعا ۇرىنىپتى. باعدارلاما پارودياعا نەگىزدەلگەندەي اسەر قالدىرادى. شىعارماشىلىق توپتىڭ بارىن سالعانىنا قاراماستان، دۋمان «ءدامسىز» بولعاندىقتان، دورەكى قولمەن جاسالعان دۇمبىلەز پارودياعا كوبىرەك ۇقسايدى. ادىلقازىلىقتا وتىرعان اجەپتەۋىر ازاماتتاردىڭ ابىرويى دا قۇتقارا الماۋدا. «جۇلدىزدى» جۇپتىڭ ءالاۋلايىن تىڭداپ بولعان سوڭ، ابايلاپ سىناپ، اقىرىن ايتىپ، ازاپقا تۇسەتىن - سولار. جانىڭ اشيدى.
ءدال وسىنداي وقيعا بۇرىن دا بولعان. مەن قىزعانىشتان تۋىنداعان بەيشارا تىرلىكتى ايتىپ وتىرمىن. وسىدان كوپ جىل بۇرىن، رەسەيلىك  تەلەارنالارىڭ بىرىندە حريۋشا مەن باربوس سىندى «تارتىمدى» كەيىپكەرلەر پايدا بولىپ ەدى. سودان ەكى اي وتپەي جاتىپ، ولاردىڭ قازاقى نۇسقاسى شىقتى. «ۇلتتىعىمىزدى ۇلىقتاۋدىڭ جولى» دەپ، قوي مەن تەكەنى «جاپسىردىق»  تەلەديدارعا.  «سالپاڭ قۇلاقتى، كۇجىلدەك، سيرەك ءجۇندى». سول زامانداعى  كوركەمدىك كەڭەستىڭ ءبىر مۇشەسى حاباردىڭ العاشقى سانىن كورە سالا، ءدال وسىلاي مىنەگەن  ەدى.  ءبىزدىڭ  العاشقى «قوس جۇلدىزدىڭ»  ەكرانعا شىعۋى وسىلايشا «قاتتى» سىنالعان. «وتكىر» پىكىر ەلەنىپ، شۇعىل تۇردە قوشقار مەن تەكەنى  بالالاردىڭ داۋسىمەن دىبىستادىق.  بۇل حاباردى تاماشالاعان بۇلدىرشىندەردىڭ قانداي ءتۇس كورگەنىن قازبالاماي-اق قويايىن، اڭگىمە باسقادا.      
ەلىكتەۋ، كوشىرمە بولۋ قانىمىزعا ءسىڭىپ كەتىپتى. ءبارىمىز «بىرەۋگە ۇقساۋدى ارماندايمىز». ورىستا «ناشا راشا» دەيتىن، رەسەيدە  جۇرگەن ورتالىق ازيانىڭ  ءمۇساپىر-مىسكىندەرىن مازاقتايتىن باعدارلاما اشىلدى. شۇعىل تۇردە قازاقتىڭ ءوزىن قورلايتىن «ناشا كازاشانى» شىعاردىق. «كومەدي كلابتى» كورە سالا، سىقاقشى كلۋبتارىن قاپتاتتىق. ءبارى سىلدىر سۋ، «جاي كلابتار». رەسەي ارنالارىنداعى قالجىڭنىڭ دا كەيدە قىرسىز بولاتىنى بار. «ءبىرىنشى كانالدان» دا «سارعىش» رەڭ بايقالادى سوڭعى جىلدارى. الايدا قانشا ناشار دەسەك تە، سىناۋعا بولادى. ويتكەنى ولاردىڭ يۋمورىندا نەگىز بار. ال بىزدەگى - بوس ءسوز. دەمەك،  سىنايتىن دا تۇك جوق. كوبىك سىندى.... كولەمى ۇلكەن، سالماعى جوق. بىلايشا ۇقسايدى. تۋرا سول دەكوراتسيالار، سول ستيل. ەركىن ءسوز، جۇگەنسىز قىلجاق... جىرتىڭداعان جاستار، زوردىڭ كۇشىمەن  ىرجيعان ەزۋلەر. 
وزدىگىنەن ەشتەڭە ويلاپ تابا المايتىنىمىز وسىدان بايقالادى. ەرەكشە وي، قازىرگىشە ايتقاندا، كرەاتيۆ جەتىسپەيدى. «تاماشادان»  باسقا ماقتانارلىق تۇگىمىز جوق. وعان دا پىكىر ايتپاي، تەك ەسكە الىپ قويعانىمىز ءجون بولار.
بۇل تاقىرىپتى نەگە قوزعادىم؟  سول حابارلاردى جاساپ جۇرگەندەرگە: «باۋىرلارىم، ويىندارىڭ وسىلىپ بارادى، ەل كورىپ وتىر عوي، قويساڭدارشى.  ۇرلاساڭدار دا، ۇيالمايتىنداي ەتىپ جاساساڭدارشى»، - دەپ تىكە ايتۋعا بولار ەدى. بىراق قاجەتى قانشا؟ بىرىنشىدەن، ەشكىم ءسوزىڭدى ەلەمەيدى. ەكىنشىدەن، ولاردىڭ ەش كىناسى جوق. ەتتەرى ءولىپ كەتكەندىكتەن، تىرلىگىنىڭ كۇلكىلى ەكەنىن ۇعا قويمايدى. ءتىپتى «تۇككە تۇرمايتىندى ءسوز ەتىپ قايتەسىڭ» دەپ ءوزىمدى  كەلەمەجدەۋلەرى مۇمكىن. ۇشىنشىدەن، شىعارماشىلىق توپقا «يدەيانى»  كاسىبي ماماندار شايناپ بەرىپ وتىر. ءوزىنىڭ دەڭگەيىنە سەنىمدى بولعاندىقتان، ولار  جۇمىسىنىڭ تىم ساپاسىز ەكەنىنە ەشقاشان سەنبەيدى. «توبىر نە بەرسەڭ دە، جەي بەرەدى» دەگەن ۇستانىمنان اداسقان ەمەس. رەيتينگ تۋرالى جەلىككەن ءسوزدى قانات ەتىپ، قياعا «سامعاتا» بەرمەك كورەرمەننىڭ ساناسىن. بار بىلگەنى وسى. وسى تۇستا ەشكىممەن پىكىر تالاستىرىپ، قىزىل كەڭىردەك بولۋدى قالامايتىنىمدى ايتا كەتەيىن. مەن تەلەديدار ارقىلى ءومىر جەلىسىن ايقىنداپ قانا وتىرمىن.  ونىڭ ۇستىنە، دەپۋتاتى، ءبيشىسى، زىلتەمىرشىسى بار شۋىلداعان «ءانشى»، تىم كوپ-اق. ماقسات - ەل كوزىنە كورىنۋ.  ەكراننان تۇسپەيتىن، تانىمال تۇلعا بولۋ. مۇنداي ماقسات قۋعاندار، كۇي بۋعان  ساڭىراۋقۇر سىندى، ەشتەڭەنى ەستىمەيدى. ولار بوتەننىڭ پالەنبايىنشى كوشىرمەسى ەكەندەرىن قاپەرگە المايدى، قىسىلمايدى دا. بىرەۋدىڭ جالعان جەتىستىگىنىڭ  سۇرلەۋىنە ءتۇسىپ كەتكەنىن دە تۇسىنگىسى كەلمەيدى. شىنايى دۇنيەنىڭ  شاراسىز كوشىرمەسى. فانەرا،  دىبىس جاڭعىرتاتىن جاساندى اعاش.  قاسىرەتى سول - ەكرانداعى توننالاعان، تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەنى حالىقتىڭ جيرەنبەي قابىلداي باستاۋى. ەندىگى جەردە ونى جەڭۋىمىز مۇمكىن ەمەس شىعار. بۇزىلعان استان كوك ءدامىن كەتىرە المايسىڭ.
«مۇنىڭ  بارىنە كەشىرىممەن قاراپ، وتكىنشى نارسە عوي»، - دەپ  «دانالىق» تانىتۋعا دا  بولاتىن شىعار. بىراق ويناقتاپ ءجۇرىپ، ورعا جاقىنداپ قالعانىمىزدى، دۋمانپازدىقتىڭ داۋاسىز دەرتى ۇلتتىڭ وزەگىنە دەندەپ بارا جاتقانىن  كورگەن ساتتە ونداي «كەڭدىككە» جول بەرمەيدى تۇيسىك قۇرعىر. جەتكەن جەرىمىز وسى بولعانى ما؟ ارسىزدىق قاي كەزدە ءومىرىمىزدىڭ ەرەجەسىنە اينالىپ، ۇستەمدىگىن جۇرگىزەتىن بولعان؟  قولتىعىنا نوۋتبۋك قىستىرعان، تەرميندەردى توپەلەي سويلەيتىن، سۋماقاي، «جابايى جاندار»  قاي ۋاقىتتا قوجايىن بولىپ ۇلگەرگەن؟  گارري پوتتەردىڭ بالالارىمىزدىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىنە اينالۋىنا قالايشا جول بەرىپ الدىق؟ قالاي عانا ۆان دامم  استانانىڭ  تورىنەن ءبىر-اق شىعىپ،  الدەنە تۋرالى وزىنشە وي ايتقانسىماق بولدى؟  
ءبارى - ءبىر دەرتتىڭ زالالى. تىم اسقىنىپ كەتكەن. تىرلىگى تۇسىنىكسىز جاتجۇرتتىقتارعا باس ۇرۋعا، جاعىنۋعا  دايار تۇرامىز.  وسىدان ءومىردىڭ جاڭا ءپىشىنى پايدا بولدى. جەتىستىك! بۇل نە؟ ەلدىڭ ءبارىن سورلاتىپ، سونىڭ ءۇشىن ماقتاۋ ەستىسەڭ، جەتىستىك دەگەن - سول. قۇرىق بويلامايتىن قۋلىعىڭ بولسا، مانسابىڭ بيىكتەي تۇسكەنى!  جۇلدىز بولۋ؟ شارشاعان  امەريكالىق اكتەردى قولتىعىنان سۇيەمەلدەپ، ۇزىندىعى گيننەسس كىتابىنا سۇرانىپ تۇرعان استانالىق قىزىل كىلەمنىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ وتسەڭ، قازاق كوگىندە جارقىراپ جانعانىڭ! ۋرا-ا! ال بىردە تابىنۋشى قاۋىم قاۋمالاعان ستيۆەن سيگالدىڭ  شاكەن ايمانوۆ ەسكەرتكىشىنە ءيىلىپ، گۇل شوعىن قويعانىن كوردىم. دەنەم تۇرشىكتى: قولدان جاسالعان قۋىرشاقتىڭ شىنايى دارىن يەسىنە تاعزىم ەتۋىن  سونشالىقتى اسپەتتەپ، «مىناداي ۇلى تۇلعا ءبىزدىڭ شاكەندى بىلەدى ەكەن-اۋ!» - دەگەندەي،  تەرىمىز سىلىنىپ تۇسكەنشە الاقان سوقتىق. سۇمدىق!
سىرتتان كەلگەن ءومىر ۇلگىسى كەڭىردەگىمىزدى قىسىپ تاستادى. اۋەلى كيىمىنە قىزىعىپ،  تۇتىلدىق، ودان كەيىن باسىمىزبەن جۇتىلدىق. تانىمال تەلەارنالارداعى ىزديعان جۇرگىزۋشىلەردىڭ بولمىسىنا ەلىكتەدىك. ويىمىزدى گولليۆۋد كەيىپكەرلەرى جاۋلاپ العان، قۇلاعىمىزدى باتىستىڭ داڭعازاسى تۇندىرعان.  بالالارىمىز: «ۆاۋ!» - دەپ سويلەيدى. ال SMS-تە «وك» - دەپ جاۋاپ جازامىز. تۇگىمىز قالمادى. باتىستىڭ «جاۋلاپ الامىن» دەگەن جامان نيەتىنە قالقان ەتەر ەشتەڭەمىز جوق. مادەنيەتىمىز ءۇشىن مايداندا ويسىراي جەڭىلۋىمىز وپىق جەگىزۋدە. «بىزدىكى. اتادان قالعان» دەگەن تۇسىنىكتەردەن «تازارىپ»،  ساتقىندىق جاسادىق. ال قارتتار ەسكەرتپەدى. «ساقتاپ قالايىق» دەپ، اسا القىنا دا قويعان جوق اقساقالدارىمىز. ولار ءالى كۇنگە ءوز ويىندارىمەن الەك.
«قارتتىق بوقتايدى، جاستىق جىرلايدى» دەگەن ءسوز بار. ءبىزدىڭ جاستاردىڭ  «جالعان ءارى جات داۋىسپەن» اندەتىپ جۇرگەنىن كورىپ،   زامانداعى كەرى اعىستار تۋرالى ويلاندىم. ال «وتاندىق تەلەارنا» شوكىمدەي ويىمنىڭ توبەسىندەگى  بۇلتتى كۇن سايىن قويۋلاتا تۇسۋدە.
سونىمەن، ءبىزدىڭ زاماننىڭ كەرتولعاۋى قانداي؟
بىلىك جوق. جەڭىل-جەلپى ەستىگەنىڭدى كولدەنەڭ تارتىپ، كوسەمسۋ بار. ءبىلىم جوق. جۇلىپ جيعان اقپار بار. جەتىستىك جوق. ينتەرنەت بار  (ول جالپىلاما سۇراقتاردىڭ بارلىعىنا جالپىلاما جاۋاپ تاۋىپ بەرە الادى). ءبىلىم بەرەتىن قور جوق. ديپلومنىڭ داڭعازا اتاعى بار. ەرەك ويلاۋ جوق. سانامىزدى قىسىپ قويعان قالىپتىڭ قۇلىمىز. جالقى بولا المايمىز. توپتانساق قانا باتىلمىز. ازىن-اۋلاق دۇنيەنى امانات ەتەتىن شاكىرت جوق. ەسەسىنە، بىلەگى جۋاندىعىمەن بىلگەنىن ىستەگەن اعالار بار. تۇتاستىراتىن يدەيا جوق. ۇساق -تۇيەك يدەياسىماقتاردى بۇركەمەلەنگەن قيتۇرقى ارەكەت بار. ۇلتتىق نامىس جوق.  ۇلت بولىپ قورلانۋ بار.  كەۋدەڭدى كەرگىزگەن ورلىك جوق. ونىڭ ورنىنا تۇيسىگىڭدە كەمدىك بار. شىنايى قوزعالىس، دامۋ جوق.  ەسەسىنە «بارماق باستىمەن» ەپتى قيمىلداعاننىڭ كوڭىلى توق.  بارشا حالىقتى جالپىۇلتتىق نەگىزگە ۇيىستىراتىن ساياسات جوق. جىمىسقى كۇلكى، جالعان ناۋقان (كامپانيا) جان-جاعىڭ. ناعىز تۇلعالار جوق.  الاڭداعى جيىندا اۋىز جاپپايتىندار مەن ولاردى دارىپتەپ بولمايىنشا، جانى بايىز تاپپايتىن جاعىمپازدار بار. يماندى يمامدار جوق. سونىڭ كەسىرىنە يمانسىز مىسىقتىلەۋلىلەردىڭ قاراسى مول. وسىنشا بوشالاۋىمىزعا كىنالىنى تابۋ قيىن. كەيدە بىرەۋدىڭ بەتىنە تۇكىرگىم كەلەدى. بىراق «قارسى  جەل جىنىمدى ءوز بەتىمە شاشا ما؟» - دەپ قورقامىن. 
اقىرى نە بولدى؟
اقيقات جوق، جارتىكەش شىندىق بار. ال جارتىكەش شىندىقتىڭ جارتىسى جالعاندىق ەكەنى ايتپاسام دا تۇسىنىكتى.

"جاس قازاق" گازەتى