موڭعوليانىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ موڭعوليانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى تاراتقان حابارعا قاراساق، اقپان ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرى ۋۆس، حوۆد، زاۆحان، حوۆسگول، گوۆ-التاي، ارحانگاي، ءتوۆ سەكىلدى ايماقتاردىڭ كوپ جەرلەرىندە اۋا تەمپەراتۋراسى -50 گرادۋسقا دەيىن سۋىتىپ، جارتى مەترگە دەيىن قالىڭ قار تۇسكەن. قازىرگى جاعدايمەن 2.3 ميلليون باستى مال شىعىنى بار. بۇنداي اسا سۋىق، قار كوپ تۇسكەن قىستى موڭعوليا تۇرعىندارى باستارىنان كەشپەگەلى تالاي زامان بولعان. وتكەن جىلعى ساناق بويىنشا موڭعوليادا 45 ميلليون مال باسى سانالعان بولاتىن.

موڭعوليانىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ موڭعوليانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى تاراتقان حابارعا قاراساق، اقپان ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرى ۋۆس، حوۆد، زاۆحان، حوۆسگول، گوۆ-التاي، ارحانگاي، ءتوۆ سەكىلدى ايماقتاردىڭ كوپ جەرلەرىندە اۋا تەمپەراتۋراسى -50 گرادۋسقا دەيىن سۋىتىپ، جارتى مەترگە دەيىن قالىڭ قار تۇسكەن. قازىرگى جاعدايمەن 2.3 ميلليون باستى مال شىعىنى بار. بۇنداي اسا سۋىق، قار كوپ تۇسكەن قىستى موڭعوليا تۇرعىندارى باستارىنان كەشپەگەلى تالاي زامان بولعان. وتكەن جىلعى ساناق بويىنشا موڭعوليادا 45 ميلليون مال باسى سانالعان بولاتىن.

ءوزىمىزدىڭ قانداستار تۇراتىن بايان-ولگي (باي-ولكە) ايماعى دا قىستىڭ قيىندىعىن باسىنان كەشىپ جاتقان وسى «توتەنشە جاعدايلى» ايماقتار تىزىمىنە ەنىپتى. موڭعوليا ۇكىمەتى حالىقارالىق قاۋىمداستىققا جانە ءوزىنىڭ كورشىلەس مەملەكەتتەرىنە قايىرىلىپ، قىستىڭ اسا قيىندىعىنان بولعان «جۇت» جاعدايىنان شىعۋعا قول ۇشىن بەرۋلەرىن وتىنگەن. وسى كۇندەرى موڭعولياعا رەسەي جانە قىتاي ەلدەرى عانا «گۋمانيتارلىق» كومەك كورسەتىپ جاتىر. قىتاي ۇكىمەتى 10 ميلليون ءيۋاننىڭ اقشالاي كومەگىن كورسەتكەن بولسا، رەسەي ۇكىمەتى 34 ۆاگونعا تيەلگەن مالدىڭ ءشوبى، ازىق-تۇلىك، جىلى كيىم، ءدارى-دارمەك كومەگىن بەرىپتى. تاياۋدا موڭعول ءباسپاسوزى سول ەلدىڭ دەموكراتيالىق پارتياسى اتىنان شىققان پرەزيدەنتى ەلبەگدورجىنىڭ قىتايدان ءبىر توپ كاسىپكەرلەردى باسقارىپ كەلگەن جۋرۋت دەگەن موڭعول ازاماتتى قابىلداعانىن،  جۋرۋت مىرزا قىس قيىندىعىن كورىپ جاتقان موڭعول ۇكىمەتىنە 100 مىڭ اقش دوللارىن جانە 50 اۆتوماشينا كولىگىن، ال پرەزيدەنتتىڭ وزىنە 3 تىكۇشاق سىيلاعاندىعىن جازىپتى. ال اقش-تا، ەۋروپا ەلدەرىندە، جاپونيا، كورەيا سەكىلدى ەلدەردە جۇمىس ىستەيتىن، ءبىلىم الىپ جاتقان موڭعولدار جەكە-جەكە نەمەسە ۇيىمداسىپ ءوز ايماق، سۇمىن-اۋىلدارىنا قارجىلاي كومەك كورسەتىپ  باستاعانىن موڭعوليانىڭ مەرزىمدى ءباسپاسوزى كۇنى سايىن جازۋدا.

«جۇت جەتى اعايىندى» دەمەكشى، الدا موڭعوليانىڭ مالشىلارى ءۇشىن ەڭ قيىن دا ەڭ اۋىر مەزگىل كوكتەم ايلارى كەلە جاتىر. سۋىق جەلدى، قاتتى بوراندى كۇندەر قىستان جۇتاپ، اۋپىرىمدەپ ارەڭ شىققان مالشىلار ءۇشىن تاعى دا بەينەتتى كۇندەردى اكەلەرى انىق. جايىلىمعا ۇيرەنگەن موڭعول مالى تولدەيتىن وسى ۋاقىتتا ءشوپتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن، اۋا رايىنىڭ قيىندىعىنان تاعى قانشا ميلليون مال باسى شىعىندالارىن الدىن الا ايتۋ قيىن.

وسى موڭعولدارمەن تاريحتا بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان «اعاش ۋىقتى، كيگىز تۋىرلىقتى»  قازاق ەلىنىڭ جاقىن كورشىسى تابيعات اپاتىنا ۇشىراپ قينالعان كەزىندە وعان كومەك قولىن سوزباي وتىرعانىن ءتۇسىنۋ قيىن. ارينە سوناۋ الىستا، مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعى گايتي ەلىندە بولعان جەر سىلكىنىسى وقيعاسىنا قاتىستى الەم ەلدەرىمەن قازاقستاننىڭ دا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتكەنىن بىلەمىز. بۇنى تۇسىنەمىز.

ءوزىمىزدىڭ 150 مىڭداي قانداسىمىز ءومىر سۇرەتىن، باۋىرمال موڭعول ەلىنە قول سوزىپ، ەشبىر كومەك كورسەتپەگەنىمىز الەمدەگى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا ەندى-ەندى قوسىلامىز دەپ ۇران تاستاپ وتىرعان ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن سىن، ءبىر جاعىنان ۇلكەن ۇيات ءىس بولىپ تۇر.

موڭعولياداعى قازاقتار جەر جۇزىندە تارىداي شاشىلىپ جۇرگەن 4.5 ميلليون قازاقتىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ تاپ-تازا قازاق ءتىلىن، قازاقي سالت ءداستۇر،ادەت عۇرپىن بۇزباي ساقتاپ وتىرعان قازاقتار ەكەنىن ەلباسىمىز ن.نازارباەۆ الەم قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايلارىندا بىرنەشە رەت اتاپ ايتىپ ەدى. سول قازاق اعايىندار العاش قازاق ەلى ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە شەتەلدە جۇرگەن قازاقتار اراسىنان ەڭ العاشقىسى بولىپ اتاجۇرتقا كوشىپ كەلگەنى ءمالىم. قازاقستاننىڭ كوشى-قون كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 1991- 2008 جىلدارى ارالىعىندا موڭعوليادان قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن قازاقتار سانى 80 مىڭداي ادامعا جەتكەن. ولار بۇگىندە كوپپەن بىرگە قازاق ەلىنىڭ ۋىعىن شانشىسىپ، كەرەگەسىن جايىسىپ، قابىرعاسىن بۇتىندەۋ ىسىندە شاما شارىقتارىنشا ەڭبەك ەتۋدە.

سوڭعى دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك، موڭعوليادا ءالى 120 مىڭداي قازاق تۇرىپ جاتىر. وسى قازاقتىڭ 100 مىڭدايى باي-ولكە  ايماعىندا تۇرادى. بيىلعى شىلدە ايىندا باي-ولكە قازاق ايماعى ءوزىنىڭ قۇرىلعانىنىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ وتپەكشى.

سۋرەتتەر. www.abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ مۇراعاتتار قورىنان الىندى