سارسەنبى. مامىردىڭ 27 كۇنى ەكونوميكالىق قىلمىستارمەن جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ وكىلى مۇرات جۇمانباي قارجى پوليتسياسىنىڭ قاقپانىن قاپقانداردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. ال جۇمانباي جاريا ەتكەن سالاقۇلاش تىزىمگە قاراپ وتىرىپ قازاقستاننىڭ كوررۋپتسياسىز ءومىر سۇرە المايتىن حالگە جەتكەنىن انىق اڭعاراسىز. ۇلىق مەكەمەلەردەن باستالعان ۇرلىق-قارلىق ۇساق-تۇيەك كەڭسەلەردىڭ مايدا-شۇيدە ماماندارىنىنىڭ دا مانسابىنا اينالىپتى. جۇمانباي تىزگەن مالىمەتتەردە مىسالى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ارىس قالاسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى تۇرسىمبەكوۆ دەيتىن ازامات ا. ەسىمدى بىرەۋدىڭ ءۇش بالاسىنا تەزدەتىپ تۋ تۋرالى كاۋىلىك جاساپ بەرۋ ءۇشىن 15 مىڭ تەڭگە پارە الىپ جاتقان جەرىندە ۇستالىپتى.
جەمقورلىق قازىر جەر تاڭدامايتىن بولدى عوي. بۇرىن جەڭ ۇشىنان جالعاسۋدىڭ وتانى شىمكەنت دەپ شىرىلدايتىندار ەندى نە دەر ەكەن. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى پەتروپاۆلسكنىڭ قالالىق اكىمشىلىگىندەگى مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى مادەنيەت ءۇيى ديرەكتورىنان قىزمەت بابىن پايدالانىپ 80 مىڭ تەڭگە كولەمىندە «سىياقى» الۋ بارىسىندا تۇتقىندالعان. وسى ارادا مىنا ءبىر جايتقا نازار اۋدارىڭىز. سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستىڭ بۇرىنعى سوڭعى ناتيجەسىندە قۇرىققا ىلىككەندەردىڭ دەنى اكىمشىلىكتىڭ كوپكە الىمجەتتىك جاساۋعا مۇمكىندىگى زور شەنەۋنىكتەرى مەن ءىرى كومپانيالاردىڭ قىزمەتكەرلەرى بولسا، ەندى مىنە، مادەنيەت سالاسىنداعىلار دا قارجى پوليتسياسىنىڭ نازارىن اۋدارا باستاپتى. كوررۋپتسياعا قارسى مايدان اشىلعالى ءبارىمىزدى مەزى ەتكەن ءبىر ماتەل بار ەدى عوي: «بالىق باسىنان ءشىريدى» دەگەن. مادەنيەت سالاسىنداعىلار دا باسىنان ءشىرىپ جاتقان كورىنەدى. قازتاگ-تىڭ «abai. كz» سايتىنا بەرگەن اقپاراتىنا سۇيەنسەك، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ ىلگەرىدەگى باسشىسى ەردەن قاجىبەك قارجى پوليتسياسىنىڭ تاراپىنان ىزدەۋدە جۇرگەنگە ۇقسايدى. اتالعان اقپارات كوزى تاراتقان دەرەكتى جولما جول كەلتىرەيىك.          
ەكونوميكالىق قىلمىستارمەن جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى اگەنتتىك مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى ەردەن قاجىبەككە قىزمەت بابىن تەرىس ماقساتتا پايدالانعانى ءۇشىن ايىپ تاقتى، دەپ حابارلادى قارجى پوليتسياسىنىڭ رەسمي وكىلى مۇرات جۇمانباي.
«مام تىلدەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى 2007 جىلدىڭ تامىزىندا ماتىندەردى قازاقشا-اعىلشىنشا-ورىسشا ونلاين اۋدارماشىنى قۇرۋ بويىنشا ورىندالماعان جۇمىستاردىڭ اكتىسىنە قول قويىپ، جەتكىزۋشىنىڭ قىزمەتتەرىنە 10 پايىز تولەم جاساعان»، - دەدى ول سارسەنبى كۇنى بريفينگتە.
قارجى پوليتسياسىنىڭ وكىلى مەملەكەتكە كەلتىرىلگەن شىعىننىڭ الدىن الا سوماسى 65 ملن تەڭگەنى قۇرايتىنىن جەتكىزدى. ايىپتالۋشى ىزدەۋگە جاريالاندى جانە قازىرگى ۋاقىتتا ىزدەستىرۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
«20 مينيسترلىكتىڭ، ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ جانە 12 مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ اقپاراتى بويىنشا ءۇش ءتىلدى اۋدارماشى جۇمىس ىستەمەيدى جانە پايدالانىلمايدى»، - دەپ ءمالىم ەتتى م.جۇمانباي.
سونىمەن، ايىپتالۋشى ەردەن قاجىبەك ىزدەۋدە. ال، قارجى پوليتسياسى 65 ملن تەڭگەنى قىمقىرعانىن انىقتاعان قاجىبەك مىرزا باسقارعان كوميتەت 20 مينيسترلىكتىڭ، 12 مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ، ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ەش قايسىسىمەن جۇمىس ىستەمەپتى. قازاق ءباسپاسوزى «ءتىل جاناشىرى» دەپ دارىپتەگەن ەردەن قاجىبەكتى ەندى كىم دەيمىز؟ ەردەن قاجىبەككە ەرىپ ەلدى ارالاعان باسپاگەرلەر مەن ءباسپاسوزدىڭ باسشى-قوسشى ەندى نە دەي الادى؟ ەردەن قاجىبەكتى كەشە عانا ەسىركەگەندەر ەندى  ونى كىم دەپ مۇسىركەيدى؟ الدە ولار دا قاجىبەكپەن بىرگە قازىناعا قول سالىپ قازاق ءتىلىنىڭ بوساعادا سىعالاعان ايانىشتى حالىنە تۇكىرىپ جۇرە بەردى مە؟ بۇنداي كەپ قاشانعا جالعاسا بەرمەك؟ بۇدان كەيىن قازاقتىڭ تىلدەن وزگە شارۋاسى تەگىس تۇگەندەلگەندەي «ءتىل ءتىل» دەپ شۋلايتىندارعا قالاي سەنەمىز؟ «قازاق ءتىلىن دامىتۋ قاجەت» دەيتىن ءتاپ-ءتاۋىر باستاماعا قارسى شىعىپ، «قازاق ءتىلى دامىعان، كەمەلدەنگەن ءتىل» دەپ  ءۋاج ايتاتىندار قاجىبەكتىڭ مىنا قارەكتىنەن سوڭ قانداي وي تۇيەر ەكەن؟ ءتىل تۇيتكىلى ايقايمەن، الدە بىرەۋدى وتىرىك اسپەتتەۋمەن شەشىلمەسىنە توقتاپ، ماسەلەگە تەرەڭدەپ ءمان بەرە الار ما ەكەن؟ راس، قازاق ءتىلى كوركەمدىك بيىگىنە باياعىدا كوتەرىلگەن الەمدەگى عاجايىپ تىلدەردىڭ ءبىرى. سونداي عاجايىپ ءتىل كەڭسەلەردەگى قاساڭ ومىرمەن دە سىيىسىپ تىرلىك ەتۋگە  ءتيىس. بارىمىزگە ءمالىم، قازاقستانداعى كەڭسە ءتىلى - ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، مىنا بەتىمزبەن كەتە بەرسەك ەرتەڭ قىتاي ءتىلى بولۋى ابدەن مۇمكىن. سوندا قاجىبەكتەردىڭ قالتاسىن عانا قالىڭداتۋعا قاۋقارى جەتكەن قازاق ءتىلىنىڭ احۋالى قايدا بارىپ تىرەلمەك؟ اڭگىمە مىنادا:  ۇكىمەت ەردەن قاجىبەك باسقارعان كوميتەتكە قاراجات ءبولىپ مينيسترلىكتەر مەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە، ۇلتتىق كومپانيالاردا ءۇش تىلدە اۋدارما جاساپ، ونلاين جۇيەسىندە قىزمەت ەتەتىن ماماندار ۇستاۋدىڭ مىندەتتىلىگىن جۇكتەيدى. ەردەن قاجىبەك الگى مامانداردى ماڭايىنا جولاتپاستان اقشانى استىنا باسىپ القىمى ءىسىپ وتىرا بەرگەن. سونىڭ سالدارىنان ەلىمىزدە قانشاما ادامنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى اياققا تاپتالدى؟ قانشاما ادام ءوز تىلىندە قاجەتتى اقپارات الۋ مۇمكىندىگىنەن شەتتەلىپ پۇشايمان حال كەشتى؟ قانشاما ازامات ۇلتتىق كومپانيالارعا جۇمىسقا كىرە  الماي، جۇمىسقا تۇرۋعا جازعان ءوتىنىشى قارالماي ەڭسەسى ءتۇسىپ ەتىگىنىڭ باسىنا قاراپ قالدى؟ قانشاما تاعدىر ءبۇلىندى؟ قازاقتىڭ بويىنداعى كۇش جىگەرى، ەل ىسىنە دەگەن ىنتاسى، پارسات پايىمىن پاش ەتەتىن ءتىلى دالىزدەرى بۇلاڭىتقان كەڭسەلەرگە ەنە الماي تەككە ءراسۋا بولۋدا. وسىنىڭ ءبارىن قاپەرىڭە سالىپ تولعاساڭ «قازاق ءتىلىن دامىتۋ قاجەت دەگەن» قاعيداعا اينالىپ ۇلگەرگەن ىسكە يەك ارتاسىڭ. حالىققا، قالىڭ بۇقاراعا قىزمەت ەتەتىن مەكەمەلەرگە ءتىل بىلەتىن، ءجون بىلەتىن مامانداردى كوپتەپ ورنالاستىرماي مەملەكەتتىك دەڭگەيدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسى تولىق شەشىلمەسى كۇن وتكەن سايىن ءوزىنىڭ كۇردەلى سيپاتىن ايگىلەۋدە. بىلايىنشا ۇسىنىقتى، زيالى ازامات ەردەن قاجىبەكتىڭ وسىنىڭ ءبارىن بىلە تۇرا قالتا قامىن كۇيتتەپ كەتكەنى ارقامىزدى ايازداي قارىپ بارادى. الايدا، قارجى تاسقىنىن كەشىپ، اس تا توك داۋرەن سۇرەتىندەردىڭ سۇرلىككەن تىرلىگىنە ارالاسقان سوڭ قاجىبەكتە قاتاردان قالماۋدىڭ قامىنا كىرىسكەن سياقتى. ونىڭ ءمانىسى مىنادا. اق وردانىڭ بۇلبۇلى اتانعان ەكس مينيستر ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ كەزىندە «ەلەكتروندى كىتاپحانا اشامىن» دەپ جارياعا جار سالعان-دى. دەگەندەي-اق، 2007 جىلى مادەنيەت جانە اقپارت  مينيسترلىگى (مينيسترلىك ول ۋاقىتتا ەرتىسباەۆتىڭ قۇزرىندا بولعان) 100 ملن تەڭگە جۇمساپ، ەكى جىلدىڭ اۋقىمىندا  2 مىڭعا جۋىق كىتاپتىڭ ەلەكتورندى نۇسقاسىن جاساپ شىقتى. جالپى مينيسترلىكتىڭ الگىندەي يگىلىكتى شارۋانى اتقارۋىنا 2004 جىلدان باستاپ 600 ملن تەڭگە بولىنگەن. بىراق، «ەلەكتورندى كىتاپحاناعا سالىنعان اقشا 25-تەن باستاپ  44 ەسەگە دەيىن ارتىق جۇمسالعان» دەپ حابارلاعان بولاتىن 12 اقپاندا «قازاقستان بۇگىن» اقپارت اگەنتتىگى «ۆرەميا» اپتالىعىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ. اپتالىق شىعىننىڭ جالپى كولەمىن انىقتاۋ بارىسىندا ەلىمىزدەگى، رەسەيدەگى IT تەحنولوگيا ماماندارىنا سۇراۋ سالا كەلىپ بار جوعى 2 مىڭ دانا كىتاپتى قۇرايتىن ەلەكتورىندى كىتاپحانا اشۋ ءۇشىن 19000 دوللاردان  34900 دوللاردىڭ اينالاسىندا قارجى جۇمساۋعا بولاتىنىن انىقتاپتى.  2007 جىلعى ايىرباس باعامى بويىنشا  100 ملن تەڭگە  833 مىڭ اقش دوللارىنا تەڭ  ەدى. اناۋ 600  ملن تەڭگەنى ايتپاعاندا ەرتىسباەۆ باسقارعان مينسيترلىك 100 ملن تەڭگەدەن دە ءبىراز پايدا «ساۋىپ» قالعان سەكىلدى. قالعانى قايدا؟ تەككە ءراسۋا ەتىلگەن قاراجات قاي الپاۋىتتىڭ قالتاسىندا كەتتى؟ ەردەن قاجىبەككە قاتىستى ىزدەستىرۋ ءىسى وسىنداي ءىرى سومالاردى ناقتىلاۋ بارىسىندا قيىنداي تۇسەتىن ءتۇرى بار. ايتكەنمەندە ول ەلدەن كەتىپ قالىپتى. قايدا ءجۇر ەكەن؟..

داۋرەن قۋات، «اباي-ينفورم».