اۋعان جەرiنەن قازاقتىڭ سايىن دالاسى ارقىلى كارi قۇرلىققا جول تارتاتىن زاڭسىز ەسiرتكi ساۋداسى ەلiمiزدەگi ناششاقورلار سانىنىڭ كۇرت ارتۋىنا اكەپ سوقتى. سوراقىسى سول، ەسiرتكi ساتۋمەن اينالىساتىنداردىڭ قىلمىسىن بۇركەمەلەيتiن شەنەۋنiكتەر بار. كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ساناسىن ەسiرتكiمەن ۋلاعانداردى زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتۋعا ءماسiموۆ قۇلشىنىپ وتىر. ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ ءۇشiن نازارباەۆتىڭ ارنايى رۇحساتى كەرەك ەكەن.

اۋعان جەرiنەن قازاقتىڭ سايىن دالاسى ارقىلى كارi قۇرلىققا جول تارتاتىن زاڭسىز ەسiرتكi ساۋداسى ەلiمiزدەگi ناششاقورلار سانىنىڭ كۇرت ارتۋىنا اكەپ سوقتى. سوراقىسى سول، ەسiرتكi ساتۋمەن اينالىساتىنداردىڭ قىلمىسىن بۇركەمەلەيتiن شەنەۋنiكتەر بار. كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ساناسىن ەسiرتكiمەن ۋلاعانداردى زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتۋعا ءماسiموۆ قۇلشىنىپ وتىر. ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ ءۇشiن نازارباەۆتىڭ ارنايى رۇحساتى كەرەك ەكەن.
ۇكiمەتتiك وتىرىستا قر Iشكi iستەر مينيسترi سەرiك بايماعامبەتوۆ “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى 2009-2011 جج. ارنالعان ەسiرتكiگە اۋەستiك جانە ەسiرتكi بيزنەسiنە قارسى كۇرەس باعدارلاماسىنىڭ” جوباسىن ۇسىندى. جوباعا كەتەتiن شىعىن 39 ملرد. 714 ملن. تەڭگە كولەمiندە. ەسiرتكiمەن كۇرەس بارىسىندا iشكi قوردىڭ ەسەبiنەن 2 ايماقارالىق ارنايى باسقارۋ توبىن، ياعني، شىمكەنتتەن - “وڭتۇستiك”، ال قاراعاندىدان “ورتالىق” توبىن قۇرۋ كوزدەلiپ وتىر. نەگiزگiسi, قر مينيسترلiك جانىنداعى ەسiرتكi بيزنەسi مەن ەسiرتكi اينالىمىنا قارسى كۇرەس كوميتەتiنiڭ جۇمىسىن نىعايتۋ. بايماعامبەتوۆتiڭ ايتۋىنشا، باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ەلدەگi ەسرتكiگە قاتىستى احۋال كۇرت وزگەرمەك. جاعىمدى جاققا قاراي، ارينە. مىسالى، اتالعان باعدارلاما قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بiرلەسە قيمىلداۋىنىڭ ارقاسىندا زاڭسىز ەسiرتكi كولەمiن 15-20 پايىزعا دەيiن ازايتۋعا جانە جىلدىق كورسەتكiشتi 30-50 پايىزعا دەيiن كوتەرۋگە مۇمكiندiك بەرەدi. بۇل ەل iشiندەگi ەسiرتكiگە بايلانىستى ۋشىققان جاعدايدى شەشiپ، سونداي-اق، قازاقستان اۋماعى ارقىلى اۋعانستاننان ەۋروپانىڭ وزگە ەلدەرiنە تاسىمالداناتىن ەسiرتكi كولەمiن قىسقارتۋعا سەپ.
وسىدان بiر ايعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن قر پرەمەرi كارiم ءماسiموۆ قازاقستانداعى مەكتەپتەردە ەسiرتكi ەمiن-ەركiن ساتىلاتىنىن، وعان تيiستi ورگانداردىڭ تىيىم سالا الماي وتىرعانىن قاتاڭ سىن تەزiنە الىپ، وقۋشىلاردىڭ ەسiرتكi قولداناتىنىن نە قولدانبايتىنىن انىقتاۋ ماقساتىندا، ارنايى تەكسەرۋ جۇمىستارىن ءماجبۇرلi تۇردە جۇرگiزۋ كەرەكتiگiن ايتقان بولاتىن. الايدا، مينيستر بايماعامبەتوۆ بۇل باستامانىڭ ناتيجەسiز بولعاندىعىن جەتكiزدi: “ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبى ەسiرتكi زاتتارىن قولدانۋىن انىقتاۋعا ماجبۇرلەۋ تيiمسiز ەكەندiگiن انىقتادى. سونىمەن قاتار بۇل ماسەلەدە قۇقىقتىق جۇيەلەۋگە قاتىستى تۇيتكiلدەر دە جوق ەمەس”.
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2008 جىلى الماتى قالاسىنداعى تەكسەرۋدەن وتكiزiلگەن 5 مىڭ جاستىڭ 0,5 پايىزىنىڭ قانىنان ەسiرتكi زاتتارى تابىلعان. Iشكi iستەر مينيسترلiگi قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلiگiمەن كەلiسە وتىرىپ، ارنايى تەكسەرۋدەن وقۋشىلاردىڭ بارلىعىن بiردەي وتكiزبەي، تەك ءتارتiبi ناشار جاسوسپiرiمدەر مەن مەكتەپتەردەگi ارنايى تiزiمگە الىنعان بالالاردى ماجبۇرلەۋگە شەشiم قابىلداعان.
قازاقستان بۇۇ-نىڭ 1961 جىلعى ەسiرتكi زاتتارى تۋرالى كونۆەنتسياسىنا جانە 1971 جىلعى جۇيكە جۇيەسiنە اسەر ەتەتiن زاتتار تۋرالى كونۆەنتسياسىنا، 1988 جىلعى ەسiرتكi زاتتارى مەن پسيحوتروپتىق زاتتاردىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس تۋرالى كونۆەنتسياسىنا قوسىلدى. سونداي-اق، ەلiمiزدە ارنايى زاڭ قابىلدانعان. وكiنiشكە قاراي، بۇگiندە اۋعان جەرiنەن قازاق دالاسى ارقىلى كارi قۇرلىققا جول تارتاتىن ەسiرتكi تاسىمالى قازاقستانداعى ناشاقورلار سانىنىڭ كۇرت ارتۋىنا اسەر ەتiپ وتىر. جاقسىلىقتان گورi جاماندىققا تەز بەيiمدەلەتiن الاڭ كوڭiل بالالاردىڭ اراسىندا دا ناشاعا دەن قويعاندار جەتەرلiك. بiلiم شاڭىراقتارىندا ەسiرتكiگە ءۇيiر بالالاردىڭ بارلىعىن بيلiك تە جاسىرمايدى. سوراقىسى سول، ەلدەگi ەسiرتكi ساۋداسىن “قىزدىرعان” شەنەۋنiكتەر بار. وتكەندە ءماسiموۆ سونداي سوراقىلىققا جول بەرگەن ءارi ەسiرتكi ساتقاندارعا قولداپ، قولپاشتاعان شەنەۋنiكتەردiڭ اتى-جوندەرiن انىقتاۋعا بiلەك سىبانا كiرiسەتiنiن مالiمدەگەن ەدi. بiراق ول ءۇشiن پرەزيدەنتتiڭ ارنايى رۇحساتى كەرەك. قوعامدى iشتەن iرiتكەن شەنەۋنiكتەردi اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ – قيىن شارۋا. اسiرەسە، قولىندا بارلار قونىشىنان باساتىن قازاقستاندا. الايدا، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ساناسىن ناشامەن ۋلاعان شەنەۋنiكتەردi انىقتاۋ – كەز كەلگەن ازاماتتىڭ پارىزى ەكەندiگi ءسوزسiز. سوندىقتان ءماسiموۆتiڭ كومانداسى ەسiرتكi تاسىمالىمەن عانا ەمەس، ەسiرتكiنi “ەسiرتكەن” iرiلi-ۇساقتى شەنەۋنiكتi اۋىزدىقتاعانى ءجون الدىمەن.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل