«اق جالاۋ»، «قازانباي»، «ازالى كۇن» «اۋىل ايشىقتارى»، «تاعىلىم»، «جاراتىلىس» اتتى اڭگىمەلەر مەن «شوڭتوبە، شوتاي، بالداۋرەن» پوۆەستىنىڭ اۆتورى قازي داناباەۆتى ادەبي ورتا، ادەبي كوركەم شىعارمالارعا قۇمار وقىرمان ورتاسى ۇمىتپاسا كەرەك. ول ءوزىن عۇمىر بويى كەمەلدەندىرە بىلەتىن ينتەللەكتۋالداردىڭ سويىنان ەدى. زامانداستارى قازيدى سول قاسيەتى ءۇشىن قۇرمەت تۇتتى، ءتىپتى ونىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىنەن سول ءۇشىن دە ءىش جيىپ ءجۇردى. بالداۋرەن كۇندەرىمىزدەن وقىعان بالشىرىندى دۇنيەلەرى ەسىمىزدەن كەتپەيتىن ەسىل قالامگەردىڭ «فيلوسوف» اتتى اڭگىمەسىن جاريا ەتىپ وتىرمىز. الداعى كۇندەرى قاراقۇمدا وشپەستەي ءىزى قالعان قالامگەردىڭ اڭگىمەلەرىن مۇمكىندىگىمىزشە جاريا ەتەىن بولامىز.

Abai.kz

(اڭگىمە)

ەسمۇحان ايتۋلى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىن قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ، سول قۇدىرەتى كۇشتى فيلوسوفيانىڭ ارقاسىندا ايقۇشاق قاپقان اسپيرانتۋرانىڭ ءوزىن جوققا شىعارىپ، قيالى قۇمنىڭ ورتاسىنداعى اۋلىنا ورالعاندا، تورىنەن كورى جاقىن كەمپىر-شال جالعىز ۇلدىڭ جولىن جۇلدىز كۇتكەندەي توسىپ وتىر ەدى. اكەسى بايعۇستىڭ تاتار ءدامى تاقىلدانىپ-اق قالىپتى. "قولىن جىلى سۋعا مالماق" تۇگىلى، بالاسىنىڭ نە باقانعا ورمەلەيتىن، نە باقىر جامايتىن ماماندىق العانىن بىلمەي-اق، بۇل دۇنيەدەن ءجۇرىپ كەتتى. تۇراقسىز جايلاۋدان اق وتاۋىن كوشىرىپ، تۇراقتى تابانعا قايتا تىكتى. ءومىر دەگەن وسى ەندى...

اعايىن-تۋما تۇگەل جينالىپ جىلاپ-سىقتادى، مۇنىڭ دا كوڭىلى بۇزىلعانى سونشا: كوز جاسىنا يەلىك جاساۋعا دا ارەكەتتەنبەگەن. جۇرت: "بەلىنەن بەينەت كەشكەن بايعۇستىڭ، راقاتىن تىزەسىنە جەتكىزبەگەن قۋ قۇدايلاپ" داۋىس شىعارسا، بۇل جىلاۋىق جانداردىڭ ەسىك پەن توردەي قىسقا عۇمىرى ءۇشىن، ەرتەڭ اكەسى جۇرگەن قاسقا جولمەن كوشكەن كەرۋەندەي قىر اسارىن ويلاپ بورداي ۇگىتىلگەنى-اي! تۇپتەپ كەلگەندە، بارىنىكى ءبىر قايعى. جاستىڭ ءتۇرى دە، ءتۇسى دە جوق، سوسىن جىگى ءبىلىنسىن بە؟

ادام اياعى سۋىپ، ابىر-سابىر باسىلعان-دى. "وي مەن دەنە ۇزدىكسىز قيمىل-قوزعالىستا بولۋى" ءۇشىن قىزىل ديپلومدى گازەتكە وراي سالىپ، ەسمۇحان مەكتەپ ديرەكتورىنا كەلگەن.

- اي، باسىڭدا مي جوق! - قولدا وسكەن بالا عوي، يرەلەڭدەگەن ارىق كىسى وزىمسىنگەندىكتەن ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى. - باسىڭدا مي جوق بولسا، ەكى اياققا زور كەلەدى. مىنا قىزىل ديپلومدى قۇمعا كومۋگە اكەلدىڭ بە دەيمىن، سەن. جەر كۇندى ەمەس، كۇن جەردى اينالادى دەپ قارسى داۋ ايتساڭ دا، اتاعىن الىپ، اقشاسىن جەپ، الماتىدا جۇرە بەرەتىن بالاسىڭ... ايداي الەمدى اقىلمەن اينالساڭ دا ەندى ماعان پەندەسىڭ...

"سونشالىقتى ۇعىنىقتى، اۋىل اسپانىنداعى تىرشىلىك فيلوسوفياسى، بىراق قانداي مولدىرەپ تۇر. نە دەگەن عاجاپ! قاراقۇمنىڭ قاسىرەتىنەن پاكتىك، قۋلىعىنان دا تازالىق تاباسىڭ!" - وقتىن-وقتىن كوزىن كولەگەيلەگەن كوك شۋلان شاشتى ساۋساعىمەن تاراقتاي قايىرعان ۇستازىنىڭ ءار ءسوزىن وي زەردەسىنەن وتكىزىپ، سالماقتاعان جىگىت كۇلىم قاعادى.

- قاراعىم، - دەدى سالدەن سوڭ ديرەكتور جىلعالانىپ اققان قار سۋىنداي جيناقى ۇنمەن. - مەن وسى جاسىمدا ءبىرازدى كوردىم. ايتەۋىر، از عانا ومىردە رەنجىمەي ءوتسىنشى دەپ پەنسياعا شىعارىندا سماننىڭ بايبىشەسىنە ءان-مۋزىكاعا قوسىپ، دەنە تاربيەسىن دە بەردىم... قالانىڭ قاق ورتاسىندا ماشيناسى كولدەنەڭ جاتقان كوك تاسقا سوعىلىپ، پراۆوسىز قالعان تالقىبايعا دا قيدىق ەڭبەكتى. بالا-شاعاسى جۇدەمەسىنشى قۇرعىردىڭ... تىربانىپ كورىپ ەدى، تىرشىلىگى جامان ەمەس. قوش دەڭىز. ال جەتى قات جەردىڭ استىنداعىنى وقىپ تاۋىسقان ساعان نە داۋا! بىراق ءوز ىنتىزارىڭ - ماتيماتيكا ما، الدە ادەبيەت پە؟ قاي سالاعا باعىتتارىمدى بىلمەي دالمىن. شىركىن، پيلوسوپيا وسى عوي!.. وتىراسىڭ...

ءبىراز كەڭەسكەن سوڭ ەڭ لايىقتىسى ينتەرناتتىڭ تاربيەشىلىگى دەپ ماقۇلداستى.

سەگىز جىلدىق مەكتەپ ءۇشىن كەسىپ-پىشىلگەن ينتەرنات كولەمى مەن بالا سانى جاعىنان دوڭگەلەنىپ تۇرسا دا، جۇمىس ءتۇرى قيلى-قيلى كوپ ەكەن. كۇن سايىن سان-ساپالاق وقيعا. كولدەنەڭ كوك اتتىعا مىنگەسىپ، اۋلىنا قاشىپ كەتكەن ءار وقۋشى ءۇشىن ساندالاتىنىن ايتسايشى. ءوزارا شەكىسكەن ەكى بالاعا تورەلىك ايتۋدان قيىنى جانە جوق. جارداي جاراتىلىسىنىڭ قاي جەرىنەن جۋاستىعى باتتيىپ كورىنەتىنىن، مۇعالىم دەپ شايتانى سەسكەنسەيشى، ەكى يىعىنان جۇلىپ جەۋگە بار. بىراق، بۇل رەنجىمەيدى، قاباق تا شىتپايدى، ەرىنبەيدى، جالىقپايدى. اپتا سايىن اۋىل ورتالىعىنداعى مونشاعا باستاپ باراتىن دا ءوزى. مونشا دەگەن دابىرايعان اتى دا، زاتى - بۇلار كىرگەن بولمەدە بۇرق-سارق قايناعان قارا قازان. ەكىنشى تاي قازاندا مۇزى قالقىعان سالقىن سۋ. ارالارىندا قايسىسىنا قۇلاپ كەتەر دەپ قولمەن قالقالاپ، ەبەدەيسىز دەنەسى ورتتەي قىزارعان ەسمۇحان. بالا جارىقتىق تاربيەشىنىڭ قىزىل ديپلومى مەن فيلوسوفياسىن قايتسىن; قان جىلىم سۋدى ۇرعىلاپ بۇعان دا شاشادى، تاس توبەسىنە دە توڭكەرەدى، جىن ويناعانداي الاساپىرانىن شىعارىپ بارا جاتقاندارى. سوندا دا ەشقايسىسىنا ءزار شاشىپ، اشۋ شاقىرۋدى بىلگەن ەمەس. ءبىر توبىن تىرناداي تىزبەكتەپ اپارادى دا، بالاپاندارىن شۇبىرتقان اتا قورازداي قوقيىپ، ەكىنشىسىن ەرتىپ كەيىن قايتادى. ەر بالالار  قازاندىعى ۇياداي تار مونشاعا ءۇش كەزەك شومىلسا، لەگەنىن جان باۋىرلاي باسقان ەسمۇحان تاڭ ازاننان قارا كەشكە دەيىن سوندا وتىرادى دەگەن ءسوز. توزىمدىلىك پەداگوگتار ءۇشىن بۇلجىماس زاڭدىلىق دەپ تۇسىنەتىن جىگىتتى شىن ساستىرعان - ءبىرىنشى كلاسس وقۋشىلارى. ءبىر كۇن كامپيت دەسە، ەكىنشى كۇنى وتكىزگەنى بارداي پەشەنەي سۇراپ قىڭقىلدايدى. ۇنەمى كۇمىس تيىنداردى شىلدىراتا بەرۋگە شاماسى بار ما؟ جوق بولعاسىن، ءبىر كەزدە ءبىلىم بەرگەن ۇستازى عوي، سالىپ ۇرىپ ديرەكتوردان شىققان. اۋتاڭداعان جىگىتتى ءالى كۇن بالاعا ەسەپتەپ، اڭعالدىعىنا ەپتەپ سۇيىسپەنشىلىگى دە جوق ەمەس، مەكتەپ باسشىسى جايباراقات كۇلىمسىرەپ وتىرعان. ەسمۇحان توبەسىنەن تۇسكەندەي توڭق-توڭق ەتتى.

- اعاي، ءسىز وسى ماتەرياليسسىز بە، الدە يدەاليسسىز بە؟

"مىنانى بىردەڭە قاققان با؟" دەگەندەي شۇڭىرەك كوزى ۇڭىرەيە تەسىلىپ تۇردى دا كۇلىپ جىبەردى.

- ءاي، ساندالماي، شارۋاڭدى ايت!

- جو-وق! شارۋام سوسىن... اۋەلى ماعان ماتەرياليست، نە يدەاليست ەكەنىڭىزدى مويىنداڭىز... - بالا مەسەلىن قايتارا الماسا دا، جىگىتتىڭ كەي-كەيدە كەجەگەسى كەيىن تارتاتىنى، جونباي مىنەزى سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي كورىنىپ تۇر. قاسارىسسا قان الار قازىر. ديرەكتور العاشقىدا ۇلكەندىك جاساپ: "داباي، قايقاي" دەمەكشى ەدى، تاعى دا ويلاندى. كوڭىلى ءا دەگەننەن "ماتەرياليسكە" شاپقان، ونىڭ ەكىنشى اتى "دۇنيەقوڭىزدىق" شىعار دەپ تايساقتادى. قىپىل قاققان كۇيى "يدەالنىي جىگىتتەر" جايلى ەسىنە تۇسىرگەن، كوبىسى قىلمىسكەرلەر. ويدا جوقتا ونە بويىن قۋالاي جۇگىرگەن كۇدىك باسىنا شاپتى. سوسىن سىبىرلاپ قانا:

- نەمەنە، ەسمۇحانجان، جوعارىدان سونداي قاعاز بار ما؟ - دەدى. مىنا ءبىر تاس ەمەن ەكەن، باعاناعى ءسوزىن قايتالاپ تاپجىلماي وتىر. فيلوسوف ديرەكتوردىڭ، ديرەكتور فيلوسوفتىڭ ويىنا بويلاماي اڭ-تاڭ. ء"وزىم وسىرگەن تەكەشىك" دەگەن ۇستازدىڭ شاكىرتىنە دەگەن وكپەسى قارا قازانداي. ءبىراز تولعانعاسىن تاۋەكەلگە بۋل بۋىپ:

- پەنسيا جاسىنا كەلگەن ادامنان نەسىن سۇرايسىڭ، قاراعىم، ەپتەپ ەكەۋىنەن دە قۇر الاقان ەمەسپىز ەندى، - دەپ تاربيەشىنىڭ جۇزىنە سىناي قارادى.

"نە دەگەن ادالدىق!" - ءوڭى الابۇرتقان ەسمۇحان شابىتتانا سويلەدى.

- مىنا دۇنيەدە، ءتىپتى يەسىز گالاكتيكادا كۇنىنە قىرۋار جاڭالىق. ويتكەنى ايداي الەمنىڭ ۇستىندەگى قىلت ەتكەن تىرشىلىككە دەيىن ىلگەرى قاراي دامۋدا. تابانىڭنىڭ استىنداعى قارا توپىراققا قاراڭىزشى، ەرتەڭ سو كۇيىندە كورەر مە ەكەنسىز. كۇزدىڭ شۋاعى، كوكتىڭ بۇلتى كۇن ساناپ قىرىق قۇبىلادى. ەلىمىزدە قانشاما وقيعالار. ال ەندى ينتەرناتتىڭ تاماعى نەگە وزگەرمەيدى؟.. وسىدان ون جىل بۇرىنعى ماكارون مەن كۇرىش... ءبارى دە ۋاقىتقا قاراما-قايشى... كامپيت، پەشەنەي دەگەندى ايايسىز با؟..

اڭگىمە ەشكىمنىڭ نۇسقاۋىنسىز جىگىتتىڭ ءوز كوكىرەگىنەن شىققانىن ەندى-ەندى سەزگەن ديرەكتور مۇنداي قۋانباس. قۋانسا دا، كارىن قاباعىنا ءتۇيىپ، ال كەپ ۇرىسسىن. ءتىپتى قاتتى-قاتتى زەكىدى.

- اي، باسىڭدا مي جوق. سولاي دەپ بىردەن ايتساڭ نەڭ كەتەدى، پاتشاعار! قوي، سەن پيلوسوپيانى. ونداي كىتاپتاردىڭ مەندە ءجۇزى بار، كەرەك بولسا. ءما، قارا!.. - "ەڭبەكشىلەرگە اقى تولەۋ ءتارتىبى" اتتى بروشيۋرانى الدىنا شيىرىپ تاستادى. - وقى. ساۋاتىڭدى اش! دۇنيەدەگى جالعىز بىلگىش سەنبىسىڭ؟ زارەم ۇشىپ كەتكەنىنشى، تابان استىنان جىك شىققانعا. بالالارعا كامپيت بەرەتىندەي ينتەرنات كۋرورت پا ەكەن؟ كۇيدىرەدى عوي، اي دەي مە، اسپان دەي مە؟ سەنىڭ مىندەتىڭ زاۆحوزدىق ەمەس قوي، قاراعىم-اۋ، بالاعا تاربيە بەرۋ. ەسىرتسەڭ نە دەمەيدى، ولار بۇگىن - تۇيەگە، ەرتەڭ - سامولەتكە ءمىنىپ ايعا ۇشۋعا بار. ۇشاسىڭ با؟ پيلوسوپياڭنىڭ قۇدىرەتى كەلسە، اپارىپ سال سول جاققا. اتاڭا مىڭ دا ءبىر راحمەت ايتايىن. و، نەسى!

باسشىنىڭ الدىنان بەتى قايتىپ شىقسا دا، تىنىمسىز قىزمەتىنە نارازىلىعى بولعان جوق ەسمۇحاننىڭ. عارىش كەۋدەسىنەن كوز سالعاندا ينتەرنات بالالارىنىڭ ەركەلىگى، تەنتەكتىگى، ويناپ-كۇلگەنى - ءبارى دە اكۆاريۋم ىشىندەگى بالىقتاردىڭ ورىسىندەي شەكتەۋلى. رەنجيتىن ءبىر شارۋاسى بار: قيالداۋعا مۇرسا جوق، ۋاقىت تىعىز. اسىرەسە جۇمىس قىس ايلارىندا قاناسىنان اسىپ توگىلەدى. ءۇي مەن ينتەرناتتىڭ اراسىندا قاردى قاشىر-قاشىر باسىپ ءجۇرىپ: "اياعىمنىڭ استىندا سىقىرلاق جاتقان قار ەمەس، قىڭسىلاپ جاتقان ۋاقىت-اۋ", - دەپ كۇيزەلەدى. كۇمىس كۇندەردى ايدالاعا ۋىستاپ شاشقان اۋىلداعى بوستەكەي ءجۇرىستى بوزبالالارعا رازى ەمەس.

قويشى، اقپان ايىن دا كەۋلەپ، كەۋدە تۇسىنا جەتكەن كەز. "كەلىن اكەل" دەپ قۇلاعىنىڭ قۇرت ەتىن جەيتىن شەشەسى بۇكەڭدەپ ءجۇرىپ، ءبىر اققۇمان كەشكى شايىن الدىنا قويا بەرگەن، ەسىكتەن اپىر-توپىر ينتەرناتتىڭ ەكى وقۋشىسى كىرىپ كەلدى.

- اعاي، مىرزاەۆ اۋىرىپ جاتىر.

- اۋىرعانى نەسى، جاڭا عانا قۇلىنداي ويناپ ءجۇر ەدى عوي. بىرەۋ-مىرەۋ ۇرعاننان، قۇلاعاننان ساۋ ما ءوزى؟

- ساۋ!

- ساۋ بولسا نەگە اۋىرادى؟

- بىلمەيمىز. - تاڭىرقاعانداي يىقتارىن كوتەرىپ مىڭگىر-مىڭگىر ەتەدى.

- كەشكى تاماقتىڭ ۇستىندە ۇزبەن نانىن تۇك قويماي تۇگەسكەن، بوتقاعا قاقالىپ-شاشالىپ جىلادى دا، شايناعاندارىن قايتا تاستادى.

بۇعان تەزىرەك ءتۇتىن تۇتەتىپ، نەمەرە سۇيگىزۋدىڭ ورنىنا، تىلەگى جۇرتقا اۋىپ، كۇندىز-ءتۇنى ءۇي كورمەيتىن ۇلىنا كۇيىنگەن كەمپىر شالا ءبۇلىندى.

- و-و، قىلتاماق كەلگىر، سەنىڭ باسىڭدى جۇتۋ ءۇشىن ادەيى ىشپەي جاتقان شىعار. بۇ قاعىندى كەلگىرلەر قارا سۋىڭدى اۋزىڭا اپارماي بوسقىنعا ۇشىراتادى، بوسقىنعا. و  زاماندا بۇ زامان ءبىرىن جەپ، ەكىنشىسىن قۇسقان نە بالە. تاماعىنا تاس كەتتى دەيسىڭ بە، ادام قۇساپ اسىڭدى ىشسەيشى. - كەمپىر سويدەدى دە كەمسەڭدەپ كەتتى. - وسىلاي، وسىلاي ەندى جۇرە بەر سوقايىپ. قازىر سۇيرەپ تاستاساڭ دا ءبارىبىر مەنى، ەرتەڭ ولەمىن... ولەمىن ال!..

نە ءوزى، نە جاقىنى سىرقاتتانىپ، تاۋقىمەت تارتپاعان جىگىت كۇيزەلىسىن ارەڭ كوتەرىپ، اۋىرسىنا تۇرەگەلدى بۇل جولى. اۋىز ۇيدەگى اياق كيىمىنە ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ ءجۇرىپ، قايتا تاپتىشتەيدى.

- اۋىردى، ءا!

- اۋىردى. ماڭدايىنان تەر بۇرشاقتاپ، اۋزىن اشا بەرەدى.

- ءاي، دۇرىستاپ سويلەسەڭدەرشى!.. اۋزىن اشقاندا ايتاتىنى بار ما ءوزىنىڭ؟

- جوق، سويلەمەيدى. "مۇرنىم" دەپ سوزىپ جىلايدى. - شابارماننىڭ بىرەۋى جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى. - ناڭكى اپاي قويماعاسىن "مىنا سورلىعا دەم جەتپەي جاتىر، تەزدەتىپ تاربيەشىنى شاقىر" دەگەن.

- ويپىرماي، الدىمەن دوعدىرعا جۇگىرمەدىڭدەر مە؟ - ەسمۇحان مۇنى ومىراۋى ايقارا اشىلعان پالتوسىن قۋسىرىنىپ جاتىپ مىڭگىرلەدى.

جۇلدىزى جامىراعان قىسقى تۇندە اۋىل شەتىندەگى تاپەلتەك ۇيدەن شىعىپ، ەكى بالامەن اسىعىس ادىمداعان تاربيەشى ءوزى ويىلاتىن جىلاۋىق قاردى قارشىلداتا باسادى. بۇل جولى تابان استىنان يت ءۇرىپ، ات اۋىزدىعىن شايناپ جاتقانداي، دەمدەرى بۇرقىراعان كۇيى باقان باسىنداعى شام جارىعىن قۋالاپ ەكپىندەپ كەلەدى. كوز الدىندا بەلگىسىز دەرتتىڭ قۇرىعىنا ىلىگىپ، كۇيرەي قۇلاعان - مىرزاەۆ! مىنەزى تۇيىق، وقۋ توقسانى بىتپەي ساباقتان ەرتەرەك قاشىپ، كەش قايتاتىن قي تابان شارۋانىڭ بالاسى. اتا-اناسىن ءالى كۇنگە كورگەن ەمەس، وزىنەن ءبىر-ەكى جاس قانا ۇلكەن اپاسىن بىلەتىن. جۇتاڭداۋ كيىنەدى، ساباققا دا زەيىنى ورتاشا وقۋشىلار. بىراق مىرزاەۆتىڭ تاماققا دەگەن ىقىلاسى ەلدەن ەرەكشە. دەنەسىنىڭ قوراشتىعىنا قاراماستان قوسىمشا سىباعا سۇراپ، اسقا دا، اسحاناعا دا كوڭىلى تولمايتىننىڭ ءبىرى. وسى مىنەزىنەن بە، جولداستارى "جەم شەلەك" اتاعان. قوماعاي وقۋشىنى تالاي مارتە قارسى وتىرعىزىپ، ۇلى ادامداردىڭ تاماققا دەگەن شەكتەن تىس تابەتىن تەجەي بىلگەنىن ۇلگى ەتىپ تە كورگەن. اتاقتى فيلوسوف اريستوتەلدىڭ ءوزى قانادان اسپاس ءۇشىن اعاش تاباعىنىڭ اينالاسىن كەمىرىپ، اقىر سوڭىندا مىسىقتىڭ شۇڭگىل ىدىسىنداي عانا كولەمدى مىسە تۇتقان. "اشتىقتا ەمەس، ماسەلە قاناعاتتا" دەگەن دانىشپاننىڭ قاعيداسىن جانىن سالىپ ءتۇسىندىردى-اۋ. تۇسىنسە دە "وسىلار مەنى ءتۇبى اشتان قاتىرار" دەگەن مىرزاەۆتىڭ ءىش پىكىرى بار ما، قىسقى كانيكۋلدا اۋلىنان جارتى قاپ ارقالاپ كەلدى. ءىشى تولى - تابا نان. ەندى اسحانادا كوپ قىڭقىلدامايدى، تاماقتان كەتكەن ەسەسىن قاتىپ-سەمگەن ناننان الادى. ەلدە جوق ءۇردىس. ەسمۇحان ءبىراز باس قاتىرىپ، بۇل ادەت ءبىتىم-بولمىسىنا وتباسىنان ۇيالاعان دەگەن ويدا.

بۇلار ينتەرناتتىڭ بەسىنشى بولمەسىنە ەنگەندە، جىپ-جىلتىر تەمىر سىرىقشانى ناۋقاستىڭ مۇرنىنا قايتا-قايتا جۇگىرتكەن اۋىلداعى فەلدشەر قىز وسىندا وتىر. ايتقانداي-اق، مىرزاەۆتا ءسۇدىن جوق. دارىگەر ءالى دە و جەر، بۇ جەرىن قولمەن شارلاپ:

- ازاندا اۋداننان سانيتارلىق سامولەت شاقىرامىز. پوليپپ بولۋ كەرەك. باسقاشا جاعدايدا مۇرنىنا وپەراتسيا جاسايدى، - دەپ جينالا باستادى. وپەراتسيانىڭ ءمانىسىن قاسىنداعى كوزى بۇلاۋداي اپاسى جاقسى ۇعىندى ما، يىعى سەلكىلدەپ ەگىل-تەگىلى شىقسىن. ءبىر-بىرىنە جانى اشىپ جىلاعان بالالاردى قالاي جۇباتۋدىڭ رەتىن تاپپاي تاربيەشى دە ساستى. مۇرنى بىتكەن مىرزاەۆ ەمەس، قۇددى ءوزى سياقتى، قۇلاقشىنىنىڭ استىنان ساۋلاعان تەر سورعالاپ، يەگىمەن جورعالايدى.

...اۋىل سىرتىنداعى اەرودروم باسىندا قاقىرادان سوقپالاپ سالعان ەكى بولمەلى مۇزداي ءۇي بار. تاڭ الاگەۋىمنەن ەسمۇحان مەن مىرزاەۆ وسىندا. سانيتارلىق سامولەتتىڭ كەلەر ۋاقىتى بەيمالىم، ۇزاق كۇتۋىڭ مۇمكىن. سۋىق شالماسقا ناۋقاستىڭ اۋزى-مۇرنىن جىلى شارقاتپەن باستىرا بايلاعان تاربيەشىنىڭ ءوزى ەدى، ونىسى - كورەر كوزگە وعاشىراق. مىرزاەۆتىڭ باسىنىڭ ورامى بەلىنە جەتەقابا. مىنە-سالا ۇشاتىن بۇگىن جولاۋشىلاردىڭ دا ارنايى مارشرۋتى جوق، اۋدانعا جەتكەنشە اساۋ تايداي موڭكيتىن "ان-2" كۇن ارا عانا قاتىنايدى. ءبىراز وتىردى.

- مۇرنىڭدى تارتىپ كورشى، - دەيدى كەزدەيسوقتىق دەگەن ۇلى ۇعىمعا ارقا سۇيەگەن ەسمۇحان تىنىس جولى اشىلىپ كەتەر دەگەن ەسەك دامەمەن.

مىرزاەۆ شىنىمەن-اق تارتاتىن بولسا كەرەك، ماڭداي تەرىسى جيىرىلىپ، كىرجيە تۇيىندەلىپ تۇرادى دا، قوس قاباقتىڭ اراسىمەن لىقسىپ تومەن قۇلايدى. ءبارىن قالت جىبەرمەي باقىلاعان بۇل، ءومىر ءۇشىن كۇرەسكەن شاكىرتىنىڭ جىگەرىنە ءدان ريزا. قاس قىلعانداي مۇرنىندا پىس ەتكەن سىبىس جوق، تىم-تىرىس.

اياز قۇرساۋلاعان ەسىك شاقۇر-شۇقىر اشىلعاندا جالت قاراسقان، تابالدىرىقتان سۋىق اۋانى سۇيرەتىپ فەرمانىڭ بايىرعى ۆەتتەحنيگى كەلەدى. ۇزىن قونىشتى ەتىگىنىڭ قارىن قاققىشتاپ تا جاتىر، سويلەپ تە جاتىر.

- ويپىرماي، الىكسالام، بالا! قىرسىق شالعاندا، قالاعا قاراي قۇس تا ۇشپاي قالعانىن كورمەيسىڭ بە؟ وركەنىڭ وسكىرلەر، سەندەر سامولەت شاقىردى دەگەندى ەستىپ، ۇيدەن تۇرا شاپقانىم. ءۋھى!.. وكپەم ءوشتى عوي! ىلەسە كەتەيىن... اۋىرعان قايسىلارىڭ ەدى؟ ە-ە، سەن كىم بولدىڭ؟ - مىرزاەۆقا تەسىلىپ ءبىراز كىدىردى. - اۋزى-باسىڭا نە جاۋ تيگەن؟

ەسمۇحان بالانى مازالاماسقا ءمان-جايدى ءتۇيىرىن تۇسىرمەي تۇسىندىرگەن، ۆەتتەحنيك ۇدەپ بارادى.

- شىراق-اي-اۋ، قايدان بىلەيىن! ءاي، حا-حا-حا! تۇيمەدەي مۇرنىڭ ءۇشىن ءۇي اۋماعىنداي سامولەت الدىرماقسىڭ، ءا! مەنىڭ سو قالاڭدا قىرۋار شارۋام بار ال. ايتسام، مىناداي مۇرىننىڭ جۇزىنە تاتيدى...

- اعا، باسىڭ اۋىرسىن، باشپايىڭ جارالانسىن، قينالاتىن ادام بالاسىنىڭ ءبىر جانى ەمەس پە؟ - ءتوزىمى تاۋسىلعان ەسمۇحان تۋرا شابۋىلعا كوشتى. - ءوزىڭىزدىڭ قاي مۇشەڭىزدى كىشكەنتاي، ءارى كەرەكسىز دەپ كەسىپ تاستار ەدىڭىز؟ سالىستىرمالى تۇردە بولسا دا، سانالى تىرشىلىك يەسى ءبىز عوي. ءوز شارۋامىزدى وزگەنىڭ قاسىرەتىنەن ارتىق ساناۋ - ءارى كەمسىتۋشىلىك، ءارى باسقانى باقىتسىزدىق سورىنا يتەرىپ تاستاعانمەن تەڭ. كارل ماركستىڭ "ەكونوميكالىق-فيلوسوفيالىق قولجازبالارى" اتتى ەڭبەگىن بىلەسىز عوي. سونداعى "كيەلى شاڭىراقتا" باقىتسىزدىق تۋرالى نە دەپ ەدى؟

- ويباي، قاراعىم، نە ايتىپ كەتتىڭ؟! عافۋ ەت! عافۋ ەتىڭىز... - ۆەتتەحنيك قىزاراقتاعان فيلوسوفتىڭ جۇزىنە كۇدىكپەن قاراپ، سوزىنەن سەكەم العان. - مۇنىڭ سامولەتىنىڭ ماعان پايداسى تيمەسە، زيانى بار ما؟ كىرپىگى تۇسسە دە كەلىپ تۇرسىن ال! سامولەت دەگەن ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانىم ەمەس، كەلىپ تۇرسىن!.. ايتپاقشى، اۋىرعان كىمنىڭ جۇراعاتىنان ەدى؟ ءيا، سول ەكەن عوي! ءوزى قايسىسىنان ەكەن؟ كەيىنگى شەشەسى قۇرساق كوتەرمەدى دەپ ەستىدىم، جاڭىلماسام. سولاي-سولاي!.. قاي جىلى اكەڭمەن قويدىڭ ورىسىندە جولىقتىم. ول ءيتىڭ مەنىمەن تۇيەدەي قۇرداس. اتىمنان ءشوت-ءشوت اۋدارىپ تاستامادى كوسە نەمە. بيىل ما توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى دەگەن، ىشكەن-جەگەنىن ءوزى تاستاپ كەلەتىندەي مە، ايتەۋىر؟ ءبارى، ءبارى ويىن، اينالايىن، مۇرنىڭنىڭ دا اماندىعى جاقسى...

ۆەتتەحنيكتىڭ سوزىنە ماعىناسىز كوزبەن تەسىلە قاراپ، قاباعىندا رەنىش-قۋانىشتىڭ رەڭى بايقالماعان وقۋشىنى ىشتەي اياسا دا، ءبىر جاعىنان قۋاندى تاربيەشى. بالا جانىن جاراقاتتايتىن شاقپا ءتىل كىشكەنە جۇرەككە جەتپەسە دەپ تىلەگەن، جەتپەگەن ءتارىزدى. ءوزى كەز كەلگەن ساتسىزدىكتىڭ باستاۋى ۇلكەن رۋحاني جەتىسپەۋشىلىكتەن تۋاتىنىن تۇسپالداعانىنا ءدان ريزا. شەشەسى دۇنيە سالىپ، اكەسى توسەك تارتقان سال اۋرۋ بولسا، مۇنان مىرزاەۆ ءۇشىن كەم قايعى ما؟ ياعني بالعىن كەۋدەنى كەرنەگەن قاسىرەتتى تاپ باسىپ تانىماعان كىنا وزىمدە، جالاڭ فيلوسوفيامدا دەپ ءتۇيدى. كۇندەلىكتى قاراپايىم بۇرىلىس-قيىلىستا دۇرىس جول تابۋعا دا ومىردەگى ناقتىلىق قاجەت. "كارل ماركس تە بىرجاقتى گۋمانيست ەمەس قوي، ماتەرياليستىك تۇرعىدان قاراعان".

ۆەتتەحنيك بالانى بار ىقىلاسىمەن قولعا الىپتى.

- شىنىڭدى ايتشى، ەشقانداي ساڭىلاۋ جوق پا؟ بۇل اعاڭ دا ءبىراز جىل ەم-دوممەن اينالىسقان. نانباساڭ، جۇزىمە تۋرا قاراشى! قارادىڭ عوي؟ ەندى بار كۇشىڭدى جيناپ ء"ولدىم" دەشى.

مىرزاەۆ ء"ولدىڭ" مەزىرەتىن جاسادى دا، ءارى قاراي تىم-تىرىس.

- انە، انە، كوردىڭ بە؟ كوزىڭ ەندى جەتتى عوي. - ۆەتتەحنيك مۇنىمەن باستەسكەن جانشا قولىن كەسكىلەپ سويلەيدى. - بۇل تۇيەدە كەزدەسەر مۇرىن قۇرتى ال!.. كەسەلىن قولمەن سىلىعانداي تالايىن بوزداتىپ قويعانبىز. قازىر بىزبەن وقىعاننىڭ كوبىسى ادام دوعدىرى. وسىنى ماسكەۋگە اپارعاندا دا قۇرت دەمەسە، مەنىڭ اتىمدى باسقاشا قوي. سولاي...

تاڭ الاگەۋىمنەن توسقان سامولەت بۋلدوزەر تەگىستەگەن الاڭقايعا سەلكىلدەپ، ءتۇس الەتىندە ارەڭ قوندى.

اۋداندىق پوليكلينيكانىڭ لور دارىگەرى ەسمۇحان قۇرالپى جاس جىگىت ەكەن، ماڭدايىنداعى جارقىلداقپەن مۇنى ءبىر-ەكى ايعىشتاپ ءوتىپ، مىرزاەۆتىڭ تاناۋىنا ءشۇيىلدى. قولىنا قىلداي پينتسەتتىڭ نەشە ءتۇرىن الىپ، تۇرتكىلەپ بەرسىن. سالدەن سوڭ مۇرىن ىشىنەن بىردەڭەنى سۋماڭ ەتكىزىپ سۋىرىپ العانى. باجايلاسا، قاعاز! ماتەماتيكا پاراعىنان جىرتىپ، ابدەن شيىرشىقتاپتى. مىرزاەۆتىڭ تۇسىنە كىرىپ-شىقپايتىن كۇردەلى تەڭدەۋگە دەيىن اپ-ايقىن. "تىنىس جولىنىڭ ءبىرى بوگەلسە، ەكىنشىسى وزدىگىنەن بىتەلەدى" دەگەن دارىگەر جىگىت ءوزىن ۇستاي الماي سەلكىلدەي باستاعاندا، تاربيەشى كەڭكىلدەي كۇلدى. مۇنىكى - مىرزاەۆتىڭ اماندىعىنا شاتتانعان قۋانىشتىڭ كۇلكىسى. ارا-اراسىندا "ايتپادىڭ با؟" دەگەندەي شاكىرتىنە قارايدى، اناۋ "ۇيالدىمدى" كوزىمەن ۇقتىرىپ، ماڭدايىنا ىركىلگەن مونشاق تەردى جەڭىمەن سۇرتكىلەيدى.

تاربيەشى مەن وقۋشى ىركەس-تىركەس تىسقا بەتتەدى. ەسمۇحاننىڭ الىستان ات سابىلتىپ جەتكەن بەينەتى لەزدە ۇمىتىلعانداي، سەرگەك. قايتا بالا بويىنا ءمىن بوپ جابىسقان قوماعايلىق پەن نەمكەتتىلىكتىڭ كىلتىن تاپقانىنا ءماز. ەندى وعان ءتارتىپ بەرىپ، اقىل ايتقاننان گورى، بۇكىل الەمنەن سەزىم جىلىلىعىن سەبەلەپ توگەر كۇنشۋاق ىزدەمەك. ويتكەنى، جەتىمدىك تۇبىرگە دە سۇرىندىرەدى، سۇرىنسە، مۇقايدى. ال بۇل ونى ءاردايىم قولتىعىنان دەمەي جۇرمەك.

كوكىرەگىندە الدەقانداي كوڭىلدىلىك. ءتاتتى ءبىر قيالعا بولەنگەن جىگىت دارياداي قالا كوشەسىمەن اۋتاڭداي باسىپ بارادى. ىزىندە - مىرزاەۆ!