قازىرگى كەزدە دۇنيە-مۇلىكتى، اقشانى زاڭداستىرۋ تۋرالى كوپ اڭگىمە ايتىلۋدا. شىنداپ كەلگەندە، قاراپايىم حالىق اتالعان شارانىڭ نە ءۇشىن وتكىزىلەتىنىن بىلە بەرمەيدى. ول ءۇشىن جۇيەلى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ءجون. بىردە باق-تارداعى اقپاراتتار اعىنىن قاراپ وتىرىپ: «بايلاردىڭ شەتەلدە تىققان 12 ميلليارد دوللارى زاڭداستىرىلادى» دەگەن حاباردى كوزىم شالدى. شىنىندا دا سولاي ما؟

ارينە، بۇل بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ بولجامى. پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى – قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ اعامىز ەلگە «ورالاتىن» اقشا مەن مۇلىكتىڭ قۇنى شامامەن 2,2 تريلليون تەڭگەنى نەمەسە 12 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرايتىنىنا بولجام جاساعان. «كەلەتىن اقشا بۇدان از دا، كوپ تە بولۋى مۇمكىن. ءىستىڭ ناتيجەلى بولۋى ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا بايلانىستى» دەدى ول.

«ورالاتىن» دەپ ايتىپ وتىرعانىمىز، بۇل راقىمشىلىق شاراسىنىڭ وففشورلىق ايماقتارداعى جانە باسقا دا جەرلەردەگى اقشانى قامتيتىنى بەلگىلى. ويتكەنى، اۋقاتتى قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىعى اقشاسىن ەلىمىزدەن تىس جەرلەرگە شىعاراتىنى اشىق ايتىلىپ ءجۇر. ماسەلەن، باس پروكۋرور اسقات داۋىلباەۆ سوڭعى جىلدارى قازاقستاننان 140 ميلليارد دوللارعا جۋىق قاراجات شەتەلدەرگە كەتكەنىن مالىمدەدى.

ەندىگى ماسەلە سول قاراجاتتىڭ ەلىمىزگە «ورالۋىندا». بۇل جەردە ەكى نارسەنى ەسكە ۇستاعان ءجون. بىرىنشىدەن، وتانسۇيگىشتىك سەزىم. ءوزىنىڭ تۋعان ەلىنە جانى اشيتىن ازاماتتار اقشاسى مەن مۇلكىن قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جۇمسايدى. ياعني، بىرەۋگە بارىپ: «سەن پاتريوت بول! شەتەلدەگى اقشاڭدى، مۇلكىڭدى قازاقستانعا اپارىپ زاڭداستىر!» دەپ بۇيرىق بەرە المايمىز. كەرىسىنشە، بۇل جەردە ەرىكتى تۇردەگى پاتريوتتىق سەزىم ءرول ويناۋى ءتيىس. كەزىندە ءوزىنىڭ ەلىنىڭ ارقاسىندا بەلگىلى ءبىر داۋلەتكە قولى جەتكەن ازاماتتار جاقسىلاپ ويلانعانى ءجون. قىرۋار قاراجاتتى باسقا ەلدەردىڭ مۇددەسىنەن گورى، ءوز ەلىڭنىڭ يگىلىگىنە جۇمساۋ – ءارى يماندىلىق، ءارى ىزگىلىك ەكەنى داۋسىز.  

ەستە ۇستايتىن ەكىنشى جاعداي – قاۋىپسىزدىك. قازىرگى الەم الا-قۇلا. ساياسات تا سان قۇبىلىپ تۇر. وسىنداي الماعايىپ كەزەڭدە كاسىپ ىستەپ، اقشاسىن تيىننان قۇراعان ءاربىر كاسىپكەر ءوزىنىڭ دە، اقشاسىنىڭ دا اماندىعىن ويلايدى. اقشا دا تۇراقتى قوعامدا ء«ومىر ءسۇرۋى» ءتيىس. وسى تۇرعىدان العاندا، قازاقستان ءوز ازاماتتارىنا ۇلكەن مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ساياسي تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق تاتۋلىق سالتانات قۇرعان ءبىزدىڭ قوعام بيزنەس اشۋعا، ينۆەستيتسيا سالۋعا وتە قولايلى. مىسالعا، كەزىندە گرۋزياعا، ۋكرايناعا جانە ت.ب. ەلدەرگە اقشا سالعان كوپتەگەن وتانداستارىمىز قازىر بارماعىن شايناۋدا. ولار ساياسي تۇراقسىزدىق جايلاعان ەلدەرگە سالعان ميلليوندارىنىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەي دال بولۋدا. ارينە، وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە دۋشار بولماۋ ءۇشىن، اقشا مەن دۇنيە-مۇلكىن قازاقستانعا اكەلىپ، زاڭداستىرعاندار ۇتادى.

ونىمەن قوسا، راقىمشىلىق شاراسى بىرقاتار جەڭىلدىكتەر بەرەدى. سولاردىڭ ءبىرى – جاريا ەتىلگەن اقشا مەن مۇلىك سالىق سالۋ ماقساتىندا تابىس رەتىندە تانىلمايدى جانە تيىسىنشە جەكە تابىس سالىعى سالىنبايدى. جاريا ەتۋ سۋبەكتىلەرى بىرقاتار باپتار بويىنشا قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلادى. جانە ۇكىمەت «ورالعان» اقشاعا ەشكىمنىڭ تيىسپەيتىنىنە كەپىلدىك بەرەدى. مەملەكەت بۇل راقىمشىلىق شاراسى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا قوسىمشا قاراجات پەن مۇلىك تارتۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەتىنىن اشىق ايتۋدا.

وسى جەردە زاڭداستىرۋعا جاتپايتىن جاعدايلاردىڭ دا بارىن ۇمىتپايىق. زاڭدىق قۇجاتتا اپ-انىق ەتىپ جازىلعانداي، جەكەلەگەن قىلمىستىق ءىس-قيمىلداردىڭ ناتيجەسىندە الىنعان دۇنيە-مۇلىك، اقشا زاڭداستىرىلمايدى. جەكەلەگەن قىلمىستارعا: بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ جەكە باسىنا، كونستيتۋتسيالىق جانە باسقا دا قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا قارسى جاسالعان قىلمىستار، مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قارسى قىلمىستار، سونداي-اق، سىبايلاس جەمقورلىق جانە باسقا دا قۇقىق بۇزۋشىلىقتار، مەملەكەتتىك قىزمەت مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن ءىس-قيمىلدار جاتادى.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz