Qazirgi kezde dýniye-mýlikti, aqshany zandastyru turaly kóp әngime aityluda. Shyndap kelgende, qarapayym halyq atalghan sharanyng ne ýshin ótkiziletinin bile bermeydi. Ol ýshin jýieli týsindiru júmystaryn jýrgizgen jón. Birde BAQ-tardaghy aqparattar aghynyn qarap otyryp: «Baylardyng shetelde tyqqan 12 milliard dollary zandastyrylady» degen habardy kózim shaldy. Shynynda da solay ma?

Áriyne, búl birinshiden, bizding Ýkimetting boljamy. Premier-Ministrding orynbasary – Qarjy ministri Baqyt Súltanov aghamyz elge «oralatyn» aqsha men mýlikting qúny shamamen 2,2 trillion tengeni nemese 12 milliard AQSh dollaryn qúraytynyna boljam jasaghan. «Keletin aqsha búdan az da, kóp te boluy mýmkin. Isting nәtiyjeli boluy bizding júmysymyzgha baylanysty» dedi ol.

«Oralatyn» dep aityp otyrghanymyz, búl raqymshylyq sharasynyng offshorlyq aimaqtardaghy jәne basqa da jerlerdegi aqshany qamtityny belgili. Óitkeni, auqatty qazaqstandyqtardyng barlyghy aqshasyn elimizden tys jerlerge shygharatyny ashyq aitylyp jýr. Mәselen, Bas prokuror Asqat Dauylbaev songhy jyldary Qazaqstannan 140 milliard dollargha juyq qarajat shetelderge ketkenin mәlimdedi.

Endigi mәsele sol qarajattyng elimizge «oraluynda». Búl jerde eki nәrseni eske ústaghan jón. Birinshiden, otansýigishtik sezim. Ózining tughan eline jany ashityn azamattar aqshasy men mýlkin Qazaqstannyng iygiligine júmsaydy. Yaghni, bireuge baryp: «Sen patriot bol! Sheteldegi aqshandy, mýlkindi Qazaqstangha aparyp zandastyr!» dep búiryq bere almaymyz. Kerisinshe, búl jerde erikti týrdegi patriottyq sezim ról oinauy tiyis. Kezinde ózining elining arqasynda belgili bir dәuletke qoly jetken azamattar jaqsylap oilanghany jón. Qyruar qarajatty basqa elderding mýddesinen góri, óz elinning iygiligine júmsau – әri imandylyq, әri izgilik ekeni dausyz.  

Este ústaytyn ekinshi jaghday – qauipsizdik. Qazirgi әlem ala-qúla. Sayasat ta san qúbylyp túr. Osynday almaghayyp kezende kәsip istep, aqshasyn tiynnan qúraghan әrbir kәsipker ózining de, aqshasynyng da amandyghyn oilaydy. Aqsha da túraqty qoghamda «ómir sýrui» tiyis. Osy túrghydan alghanda, Qazaqstan óz azamattaryna ýlken mýmkindik berip otyr. Sayasy túraqtylyq pen últaralyq tatulyq saltanat qúrghan bizding qogham biznes ashugha, investisiya salugha óte qolayly. Mysalgha, kezinde Gruziyagha, Ukrainagha jәne t.b. elderge aqsha salghan kóptegen otandastarymyz qazir barmaghyn shaynauda. Olar sayasy túraqsyzdyq jaylaghan elderge salghan milliondarynyng qayda ketkenin bilmey dal boluda. Áriyne, osynday kelensizdikterge dushar bolmau ýshin, aqsha men dýniye-mýlkin Qazaqstangha әkelip, zandastyrghandar útady.

Onymen qosa, raqymshylyq sharasy birqatar jenildikter beredi. Solardyng biri – jariya etilgen aqsha men mýlik salyq salu maqsatynda tabys retinde tanylmaydy jәne tiyisinshe jeke tabys salyghy salynbaydy. Jariya etu subektileri birqatar baptar boyynsha qylmystyq jәne әkimshilik jauapkershilikten bosatylady. Jәne Ýkimet «oralghan» aqshagha eshkimning tiyispeytinine kepildik beredi. Memleket búl raqymshylyq sharasy elimizding ekonomikasyna qosymsha qarajat pen mýlik tartu maqsatynda jýrgiziletinin ashyq aituda.

Osy jerde zandastyrugha jatpaytyn jaghdaylardyng da baryn úmytpayyq. Zandyq qújatta ap-anyq etip jazylghanday, jekelegen qylmystyq is-qimyldardyng nәtiyjesinde alynghan dýniye-mýlik, aqsha zandastyrylmaydy. Jekelegen qylmystargha: belgili bir adamnyng jeke basyna, konstitusiyalyq jәne basqa da qúqyqtary men bostandyqtaryna qarsy jasalghan qylmystar, memleketting konstitusiyalyq qúrylymy men qauipsizdigine qarsy qylmystar, sonday-aq, sybaylas jemqorlyq jәne basqa da qúqyq búzushylyqtar, memlekettik qyzmet mýddesine qayshy keletin is-qimyldar jatady.

Ámirlan Álimjan

Abai.kz