الەم ەلدەرىندە ۇلت يەسى - ۇلت زيالىلارى سانالادى. ولار ءوز ۇلتىنىڭ ۇلاعاتتىرى مەن ۇستانىمدارىن ساقتاۋشى، ءبىر شاڭىراق استىندا وت جاعىپ، قازان اسىپ، ۇلتقا باس كوز بولاتىن، ءجون سىلتەيتىن ۇلت اريستوكراتياسى دەپ تانىلادى. بىراق، ءبىزدىڭ بيلىكتەگى ەليتالارىمىزدىڭ دەنى اعىلشىن اريستوكراتتارى سياقتى جوعارعى سوسلوۆيەدەن شىققان لوردتار ەمەس، كەشەگى انكەتالارىنا تەگىمىز قاراتابان جۇمىسشى، شارۋا، جۇمىسشى-شارۋادان شىققان ينتەلليگەنت دەپ تولتىرعانداردىڭ ۇرپاقتارى.   كىم ءبىلسىن، مۇمكىن سودان بولار،  عىلىم مەن زاماناۋي تەحنولوگيالاردى  شالا مەڭگەرگەن،  زاڭ اتاۋلىدان اينالىپ وتكىش اشقاراق اتانىپ، قارا حالىقتان قارا ءۇزىپ كەتىپ جاتىرعانى. كەشەگى ءسوتسياليزمنىڭ بيلىك كرەسلولارىندا شاپان كيىپ شالقايعانى بار،  وقۋىن وقىپ عالىم اتانعانى بار، ماداق پەن اتاق العانى بار  دەگەندەي، ەسكى بەت ەستيارلارىمىز  ساياسي شىرعالاڭدار مەن پارا الۋ، جەمقورلىق سياقتى  ارەكەتتەردىڭ الدىن الار، ەل تۇزەر ەستىلىك تانىتۋى كەرەك ەدى.. اقىلعا شاقىراتىن امال تابۋعا ءتيىس اقساقالدارىمىز «جوعالسا سىرعام جوعالدى، قۇلاعىمنىڭ تەسىگى ورنىندا» دەپ شۇكىرشىلىك قىلاتىن  كارى قىزداي بيلىككە جالتاقتايدى...قوعامداعى بىلىق-شىلىقتى بەتكە ايتىپ، بيىك مىنبەلەردەن سويلەپ جۇرگەن زيالىلارىمىز بىرەن-ساران. قايتا ۇلتىن توناپ، بايىعاندار قاتارىندا قازديىپ تۇرعاندارى كوبىرەك. توبەسىنە كوتەرەر كيەسى مەن ەلىنە قامقور يەسىن ىزدەگەن جۇرتىمىزعا يە بولار ۇلت يەلەرىنىڭ  قالىپتاسۋىنىڭ وسىلايشا كەشەۋىلدەپ جاتىرعانى وكىنىشتى..

الەم ەلدەرىندە ۇلت يەسى - ۇلت زيالىلارى سانالادى. ولار ءوز ۇلتىنىڭ ۇلاعاتتىرى مەن ۇستانىمدارىن ساقتاۋشى، ءبىر شاڭىراق استىندا وت جاعىپ، قازان اسىپ، ۇلتقا باس كوز بولاتىن، ءجون سىلتەيتىن ۇلت اريستوكراتياسى دەپ تانىلادى. بىراق، ءبىزدىڭ بيلىكتەگى ەليتالارىمىزدىڭ دەنى اعىلشىن اريستوكراتتارى سياقتى جوعارعى سوسلوۆيەدەن شىققان لوردتار ەمەس، كەشەگى انكەتالارىنا تەگىمىز قاراتابان جۇمىسشى، شارۋا، جۇمىسشى-شارۋادان شىققان ينتەلليگەنت دەپ تولتىرعانداردىڭ ۇرپاقتارى.   كىم ءبىلسىن، مۇمكىن سودان بولار،  عىلىم مەن زاماناۋي تەحنولوگيالاردى  شالا مەڭگەرگەن،  زاڭ اتاۋلىدان اينالىپ وتكىش اشقاراق اتانىپ، قارا حالىقتان قارا ءۇزىپ كەتىپ جاتىرعانى. كەشەگى ءسوتسياليزمنىڭ بيلىك كرەسلولارىندا شاپان كيىپ شالقايعانى بار،  وقۋىن وقىپ عالىم اتانعانى بار، ماداق پەن اتاق العانى بار  دەگەندەي، ەسكى بەت ەستيارلارىمىز  ساياسي شىرعالاڭدار مەن پارا الۋ، جەمقورلىق سياقتى  ارەكەتتەردىڭ الدىن الار، ەل تۇزەر ەستىلىك تانىتۋى كەرەك ەدى.. اقىلعا شاقىراتىن امال تابۋعا ءتيىس اقساقالدارىمىز «جوعالسا سىرعام جوعالدى، قۇلاعىمنىڭ تەسىگى ورنىندا» دەپ شۇكىرشىلىك قىلاتىن  كارى قىزداي بيلىككە جالتاقتايدى...قوعامداعى بىلىق-شىلىقتى بەتكە ايتىپ، بيىك مىنبەلەردەن سويلەپ جۇرگەن زيالىلارىمىز بىرەن-ساران. قايتا ۇلتىن توناپ، بايىعاندار قاتارىندا قازديىپ تۇرعاندارى كوبىرەك. توبەسىنە كوتەرەر كيەسى مەن ەلىنە قامقور يەسىن ىزدەگەن جۇرتىمىزعا يە بولار ۇلت يەلەرىنىڭ  قالىپتاسۋىنىڭ وسىلايشا كەشەۋىلدەپ جاتىرعانى وكىنىشتى..

جاقسىسىنا جاناسا الماي، جامانىنان جەري الماي جۇرگەن جۇرتىنا كەزىندە ابايدىڭ سەۋىپ كەتكەن داندەرىن   بۇرشىك جارعىزىپ، بۇگىنگى ۇرپاعىنا تۋرا جول سىلتەي الاتىن اقىل يەسىنە  ءزارۋ بولىپ وتىرعانىمىز انىق.... اباي جوقتا الىپ سانالىپ جۇرگەن  زيالىلارىمىز بەن بيلىكتەگى ازاماتتارىمىزدا  اسىپ-تاسىپ جاتپاسا دا، ورتاشا بولسا دا وي بولۋ كەرەك ەدى. ولار قازاقتىڭ ەجەلگى ەڭسەلى بويىن كورسەتىپ، قىزىعىن بوتەن كورگەن بايلىعىمىزدى كورىنگەننىڭ قۇلقىنىنا جىبەرمەي، وزىمىزگە پۇل قىلۋى كەرەك ەدى. ءوز جەرى مەن بايلىعىن جاپپاي ساۋداعا شىعارىپ، سىرت جۇرتقا كۇلكى بولعان داراقى ەسەرلىگىمىزدەن ارىلىپ،  وز تورىمىزگە ءوزىمىز كوسىلۋىمىز كەرەك ەدى. ابايعا تارتىپ جومارتتىق جاسايتىن جەردە جومارتتىق جاساپ، سىرتتان كەلگەنى بار، ىشتەن شىققان شۇبارلارىمىز بار دەگەندەي، وبىر سۇعاناقتارعا بەرگىشتىك جاساماۋىمىز كەرەك ەدى. وتىرىك پەن تويىمسىزدىققا قارسى ىشتەن تىنا بەرمەي، ايتارىمىزدى ابايشا ايتىپ، ابايشا ماسقارالاۋ  كەرەك ەدى. شىندىقتى ۇمار-جۇمار تىعا سالعان قاپشىقتىڭ ءتۇبى تەسىلۋ كەرەك ەدى. شەتەل اسقان قارجى مەن تۇرا قاشقان قىلمىسكەرلەردىڭ جولىن تاۋىپ قولعا تۇسىرەتىندەي ازىراق بولسا دا  سەس بولۋ كەرەك ەدى. ول سەسىڭنەن توڭىرەكتەپ جۇرگەن جۇرگەن جولبيكەلەر سەسكەنۋ كەرەك ەدى. شەتتەن كەلگەن تۇلكىبۇلاڭ كاسىپكەرلەرگە ءتورىمىزدى بەرىپ ەركىنسىتپەي، مومىن  ەلدىڭ توبەسىنە شىعارمايتىنداي ءوز تاسىن وزىنە اتىپ،  وكپەلەتىپ الامىز دەپ بۇعا بەرمەي، ءتوس كەرۋ  كەرەك ەدى. ءسويتىپ، از دا بولسا مىنا بىزدە دە ەس بارلىعىن سەزدىرۋ كەرەك ەدى.

كوپىرمە كوبىك ءسوزدى كوبەيتىپ جىبەرۋگە ماماندانىپ العان  اعايىندارىمىزدا  قوعامنىڭ قىشىعان جەرىن ءدال باسىپ، اياۋسىز اشكەرەلەيتىن ابايدىڭ دانالىعى جەتپەي جاتىر. بىردە سىناپ، بىردە ماقتاپ، بيلىك اۋلاسىنا ۇنەمى تاس لاقتىرا بەرمەگەن بۇحار جىراۋ مەن تولە بيلەردىڭ  تورەلىك ارەكەتىنە بارا الماي وتىر. كوپشىلىگى، ابايشا ايتقاندا، قۇلقى مەن قۇلقىن قامى ءۇشىن ءبىر پايداما جاراتامىن دەپ قۇتتىلار مەن سۇتتىلەرگە سەرىك بولۋدا. ال باي-ماناپتارىمىز قۋلىقپەن، قىلمىستى جولمەن تاپقان بايلىعىنىڭ اشىلىپ قالماۋى ءۇشىن ەرىكسىز بيلىكتەگىلەرگە تالتايىپ ەمىزىپ ءجۇر. ارام امالعا ەپتىلەر ارام تىرشىلىكتىڭ فورمۋلاسىن جاساپ الىپ، ار-ۇياتتى باسى اۋعان جاققا قاڭعىتىپ جىبەردى. «ەل بيلەۋدەگى قاتەلىكتەر مەن اقىماقتىق كەمشىلىككە سانالمايدى»، - دەگەن ناپولەون   ۇستانىمىن ۇستاپ وتىرعانداي  قالىپ تانىتىپ وتىرمىز. .

ەجەلگى گرەك قالاسىنىڭ بيلەۋشىلەرىنىڭ ءبىرى پيفاگوردان «سەن كىمسىڭ» دەپ سۇراعاندا: «...ءومىر دەگەن وليمپيادالىق ويىندار سياقتى. بىرەۋلەر وعان جارىسۋعا كەلەدى، ەكىنشىلەرى -  ساۋدا جاساۋعا، كەلەسىلەرى وزعانداردى كورۋگە كەلەدى. كادىمگى ومىردە بىرەۋلەر - جاعىمپاز اتاق قۇمار، بىرەۋلەر - جەمقور، اشكوز بولىپ تۋادى. وسىلاردىڭ اراسىندا اقيقاتتى ايتىپ ءومىر سۇرەتىن، كوپ ادامداردىڭ ويىنا كەلمەگەندى ايتىپ، وزگەلەردى تاڭداندىراتىن ادامدار بولادى. مەن سونداي ادامدار توبىنا جاتاتىن اداممىن»، - دەگەن ەكەن.   قازاقتىڭ ۇرانىنا اينالعان - ابايدىڭ كەمەڭگەرلىگى  وسىنى ايعاقتاي تۇسەدى..  اباي دا ءوز زامانىندا و.بالزاك ايتقانداي «ءساندى كيىم ىلىنەتىن ىلگىشتەر سياقتى ادامدار اراسىنان ويلى ادامدار ىزدەدى». ارادا ءبىر عاسىر وتسە دە اباي ارمانداعان ويلى جانداردى بۇگىندە دە كوكجيەكتەن ىزدەپ، كوز تالدىرىپ ءجۇرمىز.

وسى كۇندەرى ءار ادام ءوزى تاڭداعان جولعا ءتۇسىپ، ءوز ماسەلەلەرىن شەشە الاتىنداي ادىستەر مەن امال تابۋ قامىندا ءجۇر. بىرەۋلەرى جاعىمپازدىقپەن، ەكىنشىلەرى جەمقورلىقپەن جان باعۋدا. ءوز اقىلىمەن ءومىر سۇرۋگە  ۇيرەنۋگە ءتيىس ۇرپاعىمىزعا دا ۇيرەتىپ  جاتىرعانىمىز ەپشىلدەردىڭ ەسەبى. «...ات بولعىڭ كەلسە تۇياق ءوسىر، ودان اسقىڭ كەلسە قۇلاق ءوسىر. ات جەم جەگەن استاۋدان سەن دە جەم جە، ەسەم كەتپەسىن دەسەڭ كوپ جە». ەرتەڭگى جەتەر بيىگىمىز بەن ۇرپاعىمىزدىڭ وسەر مۇمكىندىگىن ويلاپ جاتۋعا قول تيەتىن ەمەس. كورىنگەن كوك اتتىعا شارىقتاي ءتۇس، شالىقتاي ءتۇس دەگەندەي الاقان قىزارتىپ، قولپاشتاپ جاتاتىن اڭعالدىعىمىز جانە بار. بارىمىزدە ۇيرەگى ۇشىپ، قاز قونعان شالقار كول بولعىمىز كەلەدى. كولدى قومسىنىپ، تەڭىز بولىپ شالقىعىمىز كەلەدى. تەرەڭ بولساق دەمەيمىز، تەلەگەي بولساق دەيمىز. بىراق تومەندە تەزەك تەرىپ جۇرگەندەردىڭ كوكتە شالقي المايتىنىن ءازىر ۇعار ءتۇرىمىز بايقالاتىن ەمەس. تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان كەيىنگى العاش ەستىگەن ءسوزىمىز «ۇكىمەت ساۋىن سيىر ەمەس، اركىم ءوز كۇنىن ءوزى كورسىن» دەگەن ءسوز قۇلاعىمىز تۇبىنەن كۇندە ىزىڭدايدى دا تۇرادى. بارلىق تىرشىلىك امالدارى كوممەرتسياعا اينالىپ، ساۋدادان باسقا ەشتەڭە كۇتپە  دەگەن نارىقتىڭ قولدان جاسالعان زاڭىنا كوگەندەلىپ جالاڭبۇت الاڭعا جەتەكتەلىپ كەلگەندەي كۇي كەشىپ جاتىرعاندار جەتەرلىك.

ەلباسىمىز « اباي ۇلتىمىزدىڭ ۇرانى بولۋعا ءتيىس» دەگەن ەدى. سول ابايدىڭ ءوزى دە، كوزى دە بولۋعا ءتيىس اسىل ويلارى مەن ارمانىن ورىنداۋعا تولىق مۇمكىندىك العان تاۋەلسىزدىگىمىز بەن تابيعات مول ءپىشىپ بەرگەن جەرىمىز ، بايلىعىمىز بار.    « اباي بىرەۋگە جاعىپ، جالتاقتاعان جوق ، نە ايتسا دا كونە بەرەتىن، ىڭعايعا جىعىلعىش بولعان جوق.. قازىرگى زيالىلارىمىز ءبىلىمدى، بىراق  ابايدىڭ دانالىعى جەتىسپەيدى.»، - دەپتى، گ.بەلگەر باسپاسوزگە بەرگەن سۇبحاتىندا. كەزىندە مۇحتارمەن جورا-جولداس بولعان، ابايتانۋعا وزىندىك ۇلەس قوسقان شاكىر اقىن: - «.. سول اباي ەمەس پە، رۋحاني ازىپ-توزعانداردىڭ  تىرىلەي ماسقاراسىن شىعارعان. ادام سياقتى بىردەڭە ايتۋعا ەشتەڭە قالدىرماي، ءبارىن ءوزى ايتىپ كەتكەن. ءجۇرمىز ەندى اش تۇيەنىڭ كۇيسەگەنىندەي بىردەڭە ايتىپ»، - دەگەن ەكەن.

19 بەن 20 عاسىر ءولاراسىندا ءومىر سۇرگەن ءماتجان ءبيدىڭ « كوجە قارنىم اش ەمەس، كوڭىل قارنىم ۇلىپ تۇر» دەگەنى رۋحاني قۇندىلىعىمىزعا اقاۋ تۇسە باستاعانىنا الاڭداپ، رۋحاني ولپى-سولپىلىقتىڭ اپارار تۇراعىن سەزىنگەن قىراعى ويدىڭ تۇيسىگى بولسا كەرەك. «قارىن تويعىزىپ، ءناپسىنى قاناعاتتاندىرۋدى عانا باقىتتىلىق دەپ ساناساق، وندا ەڭ باقىتتى شابىندىققا تۇسكەن بۇقا بولار ەدى»، - دەگەن ەكەن ءبىر داناگوي. ءوز اقىلىمەن ءومىر ءسۇرىپ،  رۋحاني ازىعىن ىزدەگەن ەرىكتى سانا يەسىنە اينالا الماعان ەلدىڭ بوداندىقتىڭ قامىتىن كيەتىنى بەلگىلى. بوداندىققا اياعى اقساقتار ەمەس، اقىلى اقساقتار تۇسەدى. « اياعى اقساقتار ءوزىنىڭ اقساق ەكەندىگىن تۇسىنەدى، ال اقىلى اقساقتار ساۋ اياقتىڭ اقساقتىعىن دالەلدەمەك بولادى»، - دەگەن ويشىل پاسكالدىڭ ءسوزى بار. رۋحاني دۇنيە - قىرى مەن سىرى ، جۇمباعى مەن ىشكى يىرىمدەرى مول تىلسىمدار الەمى. ول الەم - ادامداردىڭ سەنىم مەن سەزىمىن، ساياسي ساناسى مەن مادەنيەتىن، ۇلتتىق-وتانشىلدىق پەن ار-ۇيات، نامىسىن ت.ب. قاسيەتتەرىن تۇتاس قامتيدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا ءوز ورتامىزدىڭ جەتىستىگى مەن كەم-كەتىگىن، نەنىڭ شىندىق، نەنىڭ جالعان ەكەنىنە وي جۇگىرتپەۋىمىز - دۇنيە تانۋ دەڭگەيىمىزدىڭ كورىنىسى. تاسپەن المازدى ۋاقتاۋعا بولاتىنى سياقتى، ويلى جانداردى تاسىرلار جەڭىپ جاتسا، بۇل اقىلدىنى دا الجاستىرماق بولىپ جاسالىپ جاتقان ارەكەتتەر. ءوز شىعارمالارىن فرانتسۋز تىلىندە جازاتىن نەمىستىڭ ءبىر اقىنى  «ءوزىم نەمىس بولعانمەن ويىم جەر اۋدارىلعان»، - دەگەن ەكەن. سول ايتقانداي، ءوزىمىز قازاق بولعانمەن ويىمىز بەن سالتىمىز، تاپقان تايانعانىمىز  جەر اۋدارىلىپ كەتىپ جاتقانى شىندىق.

قازىرگى جاعىمسىز كورىنىستەر - ۇلتتىق مىنەز ەمەس، بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپتاردىڭ تىقپالاعان تويىمسىز قۇلىقتارىنىڭ تۋىندىسى ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى.. ساياسي ەنجارلىق، ارەكەت ەتۋگە، ويلانۋعا، قوعامدىق قۇبىلىستاردى باعالاي بىلمەۋگە يتەرمەلەيتىن بەيجايلىق مىنەز رۋقىمىزدا، ميىمىزدا قوناقتاپ قالماۋ قامىن جاساپ، تاۋەلسىزدىگىمىز سوعان قىزمەت ەتسە يگىلىك  بولار ەدى.. 

اتىراۋ وبلىسى،

قۇلسارى قالاسى.