قازاقتىڭ «سۋ اياعى قۇردىم» دەگەن ءسوزى بەكەر ايتىلماسا كەرەك. نەگىزىنەن سۋدىڭ اياعىندا وتىرعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ سۋعا دەگەن سۇرانىسىن شىنداپ سەزىنەتىن كەزى دە جاقىنداپ قالعانداي. عالىمدار ەلىمىزدەگى سۋى مول وزەننىڭ ءبىرى ىلەنىڭ سۋى ازايىپ بارا جاتقانىن ايتىپ دابىل قاعۋدا. ىلەدە سۋ ازايعان سايىن قاپشاعاي كولىنىڭ اۋماعى دا كىشىرەيە باستاعان. سۋ ماماندارى قاپشاعايدىڭ سۋى قاشىپ، جاعاجايدان 600 مەترگە الىستاپ كەتكەنىن مالىمدەپ وتىر.

 بۇگىنگى كۇنى قاپشاعاي قالاسىندا 56 مىڭ حالىق بار. ۇكىمەتتىڭ ەسەبىنشە قاپشاعاي حالىقارالىق تۋريزم جانە قارجىلىق ورتالىققا اينالۋى ءتيىس بولاتىن. ەگەر كولدىڭ سۋى جىلدان-جىلعا تارتىلا تۇسسە،  بۇل كەشەندى جوسپاردىڭ ورىندالۋى دا نەعايبىل. ودان بولەك، ەلىمىزدە جىلىنا 40-50 مىڭ توننا بالىق اۋلانسا، سونىڭ 1 مىڭ تونناعا جۋىعى قاپشاعايدان وندىرىلەدى ەكەن. سۋ ازايعان ءوڭىردىڭ وتى دا ازايىپ، بالىعى جوعالادى. ولاي بولسا، ۇزىندىعى 110, ەنى 25 شاقىرىمعا جۋىق كولدى مەكەندەيتىن وتىزعا تارتا ءتۇرى بار كوپ بالىق قالاي كۇن كورمەك؟

عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە ءدال قازىر قاپشاعاي كولىندەگى سۋدىڭ دەڭگەيى 476,74 مەتردى قۇرايدى، ال مۇنداعى قاۋىپتى دەڭگەيدىڭ شەگى 479 مەتر ەكەنىن ەسكەرسەك، قاپشاعايدىڭ قۇرىپ كەتۋى قۇدايى كورشىمىزدىڭ قولىندا تۇرعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.   جەتىسۋدىڭ ەڭ سۋى مول وزەنى ىلەنىڭ سۋى ازايسا، ايگىلى بالقاش كولىنىڭ دە باسىنان باعى تايماق. سەبەبى، بۇگىندە بالقاشقا قۇياتىن سۋ كوزدەرىنىڭ 80 پايىزدايى ىلەگە تيەسىلى. بالقاش كولىنە ىلە وزەنى ارقىلى جىلىنا 10-12 ملرد. تەكشە مەتر سۋ جەتكىزىلمەسە، ول دا ارالدىڭ كەبىن كيۋى مۇمكىن.

كەزىندە ءىلياس جانسۇگىروۆ جىرلاعان جەتىسۋدىڭ جەتى وزەنى بۇرىنعىداي بالقاشقا «وي باۋىرىمداپ» جوڭكىلمەيدى. قاراتال، اقسۋ، لەپسى وزەندەرى سۋارمالى جەرلەردىڭ وزىنەن اسا ارتىلماي وتىرسا، اياكوز، بيەن، سارقانت، باسقان سەكىلدى وزەندەردىڭ اياعى كولگە جەتپەي قۇرىپ كەتەتىنى نەشە جىلدان بەرى ءمالىم. وسىنىڭ ءوزى-اق بىزدەگى سۋ كوزدەرىنىڭ ازايىپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى. ەلىمىزدىڭ سۋ ماسەلەسىن قايتا قاراستىرىپ، سۋعا مەملەكەتتىك ساياسات ۇستاناتىن كەز جەتتى.

قازاقستانداعى ەڭ سۋى مول ەكى وزەن ەرتىس پەن ىلەنىڭ ورە باسى كورشىلەس قىتاي ەلىندە جاتىر. الايدا، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋىن بولىسۋدە حالىقارالىق زاڭدىلىق ساقتالماي وتىر. اسپان استى ەلى ەگىس القاپتارىن جانتالاسا كوبەيتىپ، ەكى وزەننىڭ باسىن بايلاپ، سۋىن بۇرىپ الۋ ساياساتىن جۇزەگە اسىرىپ ۇلگەرگەن. ىلەنىڭ مول سۋىنا بوگەۋ سالعان قىتاي قازىردىڭ وزىندە 3,5 تەكشە شاقىرىم سۋ كوزىن الىپ قالىپ وتىر. ۇزىن اققان ەرتىس وزەنىنىڭ باسىنداعى جاعداي دا ءماز ەمەس. دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، قىتاي تاراپى 2020 جىلعا قاراي «ەرتىس-قاراماي» كانالى ارقىلى قىتاي جاعى بۇل كانالعا 2,5 تەكشە شاقىرىم، ودان كەيىنگى جىلداردا 4 تەكشە شاقىرىم سۋ الۋدى جوسپارلاپ وتىر.

قىتاي مەملەكەتى شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونومياسى ورنالاسقان ايماققا ەگىس القاپتارىن ۇلعايتىپ، قازاقستانعا كەلەتىن وزەندەردىڭ باسىن بايلاپ، مول سۋدى قامتىپ قالۋ ساياساتىن ۇستانۋدا.  ماسەلەن، 2015 جىلدارى ايماقتاعى سۋارمالى القاپتاردىڭ كولەمى 6 ميلليون گەكتارعا دەيىن ۇلعايادى دەگەن دەرەك تە بار. سۋ ماماندارى بەيجىڭنىڭ وسىناۋ سۋ ساياساتىنداعى  ۇزاق مەرزىمدى جوسپارى  ىسكە اسىپ كەتەتىن بولسا،  ەلىمىزدىڭ سۋدان قاتتى تارشىلىق كورۋ قاۋپى باسىم ەكەنىن ايتادى.

ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ سۋ قورى تاۋسىلۋعا جاقىن ەكەن. سۋ شارۋاشىلىعى ماماندارىنىڭ ەسەبىنشە سوڭعى جىلدارى 126 تەكشە شاقىرىم سۋ رەسۋرستارىنىڭ كولەمى ازايىپ، 100 تەكشە شاقىرىمدى قۇراپ،  26 تەكشە شاقىرىم سۋ كوزدەرى قۇردىمعا كەتكەنى انىقتالۋدا. سەبەبى، ەسەپتە تۇرعان 100 تەكشە شاقىرىم سۋ قورىنىڭ 44 تەكشە شاقىرىمىن وسى سىرتتان كەلەتىن وزەن سۋلارى تولتىرادى.

باۋىرجان سابىربەكوۆ. 

اباي.kz