تابىستى ۇلتتىق ساياسات

كوپتەگەن ورىستار ءسوز ايتپاي كەلىسە كەتەتىن قازاقستان ۇكىمەتى «ساۋاتتى ۇلتتىق ساياسات جۇرگىزۋدە» دەگەن پىكىر بار. ونىڭ كۋاسى — ۇلتتىق نەگىزدەگى ايقاي-شۋلى كونفليكتىلەردىڭ ورىن الماۋى.

جەرگىلىكتى تۇرعىندار 1992 جىلعى وۆەچي كليۋچتەگى ۇلتارالىق كونفليكتىنى عانا ەسكە الادى. ونىڭ ۇستىنە قازاقتار ورىستارمەن ەمەس، شەشەندەرمەن ىلىگىسىپ قالدى. «شەشەندەر قازاقتاردى ءولتىرىپ، باستارىن كەسىپ الدى، قازاقتار تۇرە كوتەرىلىپ،  شەشەندەردىڭ جاندارىن جاھنامعا كەتىرە باستادى. ناتيجەسىندە اقساقالدار باس قوسىپ كەلىسىمگە كەلدى»، دەپ — ەسىنە الادى  بيزنەسمەن چيليكين.

ءىلىنىسۋدىڭ ناتيجەسىندە ۋست-كامەنوگورسكىدە ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس جاساۋ مەن تۇرلىنشە كوركەمونەرپازداردىڭ باسىن قوساتىن  دوستىق ءۇيى قۇرىلدى (قازىر بۇنداي مەكەمەلەر بۇكىل قازاقستاندا بار). مەن قىركۇيەكتىڭ اياعىندا بولعانىمدا وندا «بەلوۆودەنىڭ» 12-ءشى فەستيۆالى ءوتىپ، وعان رەسەي 7 جانە باسقادا قازاقستاننىڭ قالالارىنان ۇجىمدار قاتىستى.

دوستىق ءۇيى ونىڭ ديرەكتورى تولەۋبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، سونىمەن بىرگە، تۇرمىستىق پروبلەمالاردى دا شەشەدى، مىسالعا، ءتۇرلى ۇلتتان تۇراتىن كورشىلەر اراسىندا كيكىلجىڭ ورىنا الاتىن بولسا. «كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كۇيرەۋىنەن كەيىن بىزدە قىلمىستىق سوزگە كەلىسۋشىلىكتەر دە ورىن الا باستادى، سوندىقتان دا، وزەكتى ماسەلەلەردى شەشەتىن ورگان قۇرۋدى ءجون كوردىك. اقساقالدار كەڭەسى بارلىق ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارىپ، ءىس كۇردەلى بولا تۇسسە، وبلىس اكىمىنە تىكەلەي كىرە الادى»، — دەپ اڭگىمەلەيدى ديرەكتور.

ونىڭ ايتۋىنشا، وتە ۋشىققان كونفليكتىلەر مۇلدەم جوق. «مەنىڭ ءيتىم ۇنەمى كورشىنىڭ قانشىعىنا جۇگىرەم دەپ ونىڭ قورشاۋىن قيراتىپ تاستاپ وتىرادى. ال، وسىنى الدەبىرەۋ ۇلتتىق نىشانداعى كونفليكتىنىڭ تاريحى دەپ داليتا الادى»، — دەپ كۇلىمسىرەيدى قازاق.

«وت بولىپ لاۋلاعان كونفليكتىنى سەزىنىپ تۇرعان جوقپىن. ويتكەنى، ول ءوزىن اڭعارتار ەدى عوي. مىسالعا، قازاقتار ۇرانداتىپ، ارۋاق شاقىرىپ اتويلايدى نەمەسە ورىستار ءوز كارىنە مىنەدى، بىراق بۇندايدىڭ بىردە-ءبىرى جوق. بۇل جەردە مۇلگىگەن تىنىشتىق»، — دەپ، پايىمدايدى، ماسكەۋدەن ءىس-ساپارمەن كەلگەن زولوتارەۆ.

دوستىق ۇيىندە جىل سايىن ورىس ءتىلى بويىنشا كونفەرەنتسيا، سلاۆيان جازۋى كۇنى وتكىزىلىپ تۇرادى، ءارى 16 تىلدە وقىتاتىن «ۆوزروجدەنيە»  مەكتەبى اشىلعان. دوستىق ۇيىندە بارلىعى 103 ەتنومادەني بىرلەستىك بار.

ساياساتكەر دۋبنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا سوڭعى كەزدە بىرقاتار «قىزعىلىقتى شارالار» ءوتىپتى: مىسالعا، ەلدىڭ ءتۇرلى جوعارى وقۋ ورىندارىندا بىرنەشە تولەرانتتىق كافەدراسى قۇرىلىپتى. «جاس ۇرپاققا „بحاي-بحاي“ يدەياسىن جەتكىزۋ ماقساتى ويدا قالاتىن دۇنيە»، — دەيدى دۋبنوۆ. دەپۋتات كاريموۆ قىرىم وقيعاسىنان كەيىن «وبلىس باسشىسى [جەرگىلىكتى ۇكىمەتكە]، تولەرانتتى بولۋعا جانە دە ارتىق كەتۋ بولماۋى ءۇشىن تىلگە باسا كوڭىل قويۋ كەرەكتىگىن جاريالادى» دەپ مويىندايدى.

* * *

ۋست-كامەنوگورسكىدە ءبىر قاراعاندا قازاقتار مەن ورىستار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس مامىرجاي سەكىلدى. قازاقتار بۇنى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمەن بايلانىستىرىپ تۇسىندىرەدى. ء«بىزدىڭ ءدىلىمىز سولاي، تاسپەن اتقاندى اسپەن اتۋىمىز كەرەك، داستارحان جايىپ قوناق ەتۋىمىز كەرەك»، — دەيدى دوستىق ۇيىندىك تولەۋبەكوۆ ء(دال وسى ءسوزدى بابالارىمىز وزگە ۇلتقا باسىڭدى جارىپ، كوزىڭدى شىعارىپ جاتسا دا، جاتىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بول دەۋ ءۇشىن شىعارماعان شىعار؟ بۇل باسقا ۇلتپەن بايلانىستا قولدانۋعا بولمايتىن ءسوز عوي ءتايىرى!؟ تاسپەن اتقان قارىنداستى، اسپەن ات دەگەن اسىل ءسوزدى وزگە ۇلتقا كوكىرەگىڭدى باسسا دا، تورگە شىعارا بەر دەپ تاپسىرلەۋ بوداندىق كەزگە جاراسسا دا، ەگەمەندىك كەزەڭگە كەلە قويماس توبەڭنەن جورتقىر تولەۋبەكتىڭ نەمەرەسى جەرگە قاراتتىڭ-اۋ!؟ جالپى، تاۋەلسىز ەل بولعاندىقتان ءبىز قوناقجايمىز دەپ دالاڭداعان ءجون ەمەس...). «كەڭەس داۋىرىندە قازاق دالاسىنا جەر اۋعاندار كەلگەن شاقتا ەشقايسى اشتان ولگەن جوق. مىسالعا، بىزگە „حالىق جاۋلارى“ كەلگەن كەزدە اۋىل بالالارى تاس لاقتىردى دەپ ايتادى. ال، كەيىننەن ونىڭ – قۇرت ەكەندىگى انىقتالعان. قۇرت دەگەنىمىز — ەش بۇزىلمايتىن تۇز قوسىلعان كەپتىرىلگەن ءسۇت ءونىمى. شىن مانىسىندە، اجەلەرى نەمەرەلەرىنە سوتتالعاندارعا قۇرت بەرىڭدەر دەپتى، ال، ونىڭ نە ەكەندىگىن ايداۋىلدار بىلمەپتى»، — دەپ اقجارقىن كۇلكىمەن اڭگىمەلەدى تولەۋبەكوۆ.

بىراق، ساتۋشى سەرگەيدىڭ ايتۋىنشا، بۇل يديلليا شىن مانىسىندە قۇر ساعىم. «ەگەر دە الدەبىر گازەتكە ورىس ارداگەر تۋرالى شىعارۋ كەرەك بولسا، ولار ساۋساقپەن سانارلىق بولسا دا، قازاق ارداگەردى ىزدەۋگە ماجبۇرلەيدى»، — دەيدى سەرگەي. — ەگەردە الدەنە ورىستىكى بولسا. ونىڭ قاسىندا مىندەتتى تۇردە قازاقتىكى تۇرۋى ءتيىس. مىسالى، بالالار حورىندا ۆانيا كورولەۆ جەكە داۋىستا ءان ايتاتىن بولسا، نەگە ول عانا دەگەن ساۋال تۋىندايدى؟ ەگەردە ول داۆلەتپەن بىرگە ءان سالسا، ءلاپپاي، ءتىپتى اقشا ۇستەپ بەرەدى».

شىندىعىندا: ۋست-كامەنوگورسكىدەگى ساياباقتاردىڭ بىرىندە وركەستردىڭ ويناۋىن ەستۋگە تۋرا كەلدى، ونىڭ قۇرامىندا بىرنەشە قازاق قانا بولدى (ساندىق اراسالماعى 85%-تە 15%-تە ورىستىڭ پايداسىنا). وركەستر نەگىزىنەن ەسكى ورىس جانە كەڭەستىك اندەردى ورىندادى، بىراق تۇراقتى تۇردە ءانشى قازاق ايەلى شىعىپ مەملەكەتتىك تىلدە ءان شىرقادى.

قازاقستاننىڭ ۇلت ساياساتىنداعى از-كەم كىدىرىستەر جايىندا تانىسىمەن ەرتىس جاعاسىندا وتىرعان زەينەتكەر اركادي پەتروۆيچ جەتەڭە جەتكىزىپ مىنانداي اڭگىمە ايتادى: «بۇرىندارى ولاردىڭ ءبارى كوليا، ميشا جانە ۆانيا بولعان ەدى، ولاردى قۇداي باسقا سالماسىن قازاقشا اتامايتىن دا ەدىك، ال، قازىر بارلىعى حان، ءجال*پ. قازىر قازاق پەن ورىس اراسىندا نەكە جوق، بۇرىن سيرەكتەۋ بولسا دا كەزىگەتىن. بىزدە ءبارى دە تىپ-تىنىش. بىراق تا، ولار وزدەرىن ەلدىڭ ەگەسى سانايدى، ايت ايتپا ناتسيوناليزم (قازاق ۇلتشىلدىعى) ەسىك قاعىپ، تورگە وزدى».

جەرگىلىكتى ستۋدەنت قىزداردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ قازاقپەن ەشقاشاندا كەزىكپەيتىنىن، ۋست-كامەنوگورسكىدە ومىرىندە تەك ەكى-ءۇش رەت ارالاس جۇپتى عانا كەزىكتىرگەنىن ايتتى. ونىڭ ۇستىنە، ۋست-كامەنوگورسكىنىڭ ورتالىعىنداعى كوپىردىڭ استىندا ۇلكەن ارىپپەن «جانەل + لەشا = ♥» دەپ جازىلىپتى، دەمەك، ناعىز ماحابباتقا بار جەردە ەش نارسەنىڭ كەدەرگى كەلتىرمەيتىنى ناق.

* * *

قازاقستان قىرىمنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنا ۇركە قاراپ، بىردەن جىكشىلدىك تۋرالى باپ بويىنشا باس ەركىنەن ايىرىلۋدىڭ مەرەزىمىن ۇلعايتتى. ونىڭ ۇستىنە، «ۆكونتاكتىدەگى» ەكى توپتى جاپتى، ال وندا شىعىس جانە سولتۇستىك قازاقستاننان شىققاندار جانە رەسەيدىڭ ۇلتشىل پاتريوتتارى ءوزارا ارالاساتىن ەدى دەپ اڭگىمەلەيدى زەرتتەۋشى دۋبنوۆ.

نازارباەۆ قازاق ۇلتشىلدارىن دا تىزگىندەۋگە تىرىستى. بىرىنشىدەن، بۇدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن پرەزيدەنت كۇتپەگەن جەردەن ەۋرازيالىق وداقتان شىعامىن دەپ رەسەيگە سەس كورسەتتى. «رۋسسكي ميرلىق» پلاحوتينشە، بۇل دەمارش «تەك قانا ىشكى ەمەس، سىرتقى بوي كورسەتۋگە پايدالانىلىنىپ وتىر، سەبەبى ۇلتشىلداردى سابىرعا كەلتىرۋ ءۇشىن. ويتكەنى، قازاقتار – ءور جاندار، ءارى كەڭەس وداعىنىڭ قايتالانۋىن قالامايدى».

ەكىنشىدەن، نازارباەۆ «جاعدايدى وتقا ماي قۇيىپ قوزدىرۋدى توقتاتۋدى سۇراۋ ءۇشىن» جالپاق جۇرت الدىنا شىعىپ سويلەدى دەپ ايتادى دۋبنوۆ. «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسىن قاتتى كۇشكە سالىپ جىبەرۋگە بولمايدى، ايتپەسە، ۋكرايناداعىداي بولىپ شىعا كەلەدى. بۇعان ءبارى قۇلاق استى»، — دەپ ەسەپتەيدى ساياساتكەر.

كاريموۆتىڭ ايتۋىنشا، «ۇلتتىق نىشان-بەلگىگە قاتىسسىز ءوز مۇددەڭدى قورعاي بىلۋگە سەپتەسەتىن تەتىكتەر بار». «بىزگە ءتورتىنشى دارەجەلى وبىر ىسىگىمەن كۇرەسۋدىڭ قاجەتى قانشا، ەگەردە ونى قالاڭ بەرگەن ساتتە-اق انىقتاي الاتىن بولساق؟ — دەپ پايىمدايدى ءماسليحات دەپۋتاتى. — بىزدە الدىن الا اي سايىن ادامداردى نە تولعاندىراتىنى جايىندا ايماق پەن اۋداندارداعى قىزىپ تۇرعان دۇنيەلەردىڭ رەيتينگىسىن قۇراستىراتىن  ينستيتۋتتار جەتىپ ارتىلادى جانە وسىنىڭ بارلىعى وبلىس باسشىسىنىڭ موينىنا جۇكتەلەدى».

ازىرشە نازارباەۆ يسلام راديكاليزمىن اۋىزدىقتاپ وتىر. ۋست-كامەنوگورسكىدە ءۇش مەشىت (ونىڭ ەكەۋى ءوز قىزمەتىن وتكەرۋدە) جانە جەتى پراۆوسلاۆتىق شىركەۋ بار. قالا ورتاسىنداعى ازانشىنىڭ داۋىسى الدەبىر ماروككوداعى سياقتى كەڭەستىك بەس قاباتتى ۇيلەردەن اسىپ، ء بىرشاما سيۋررەاليستىك اسەر تۋعىزادى. بىراقتا مەنىڭ ورىس سۇحباتتاستارىم بۇعان ەشقانداي قاباق شىتپايدى. ء«دىني سەنىم-نانىم بويىنشا ەشكىم قىسىم كورمەيدى. پاسحا مەن روجدەستۆودا قالا اكىمى شىركەۋلەرگە كىرىپ، دىنشىلدەرگە قۇلىق تانىتادى»، — دەپ ماقتايدى بيلىكتى ورىس-قازاق اتامانى چمۋتوۆ.

تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىك كەپىلى

ۋست-كامەنوگورسكىنىڭ ورىستارى تاپ وسى الماسپايتىن قازاق پرەزيدەنتى نازارباەۆپەن تىنىش بۇگىنگى مەن ەرتەڭگى جارقىن بولاشاقتى بايلانىستىرادى. قازاقستاننىڭ ورىس تۇرعىندارى نازارباەۆتى قولداپ، ءارى ول ءۇشىن سايلاۋلاردا داۋىس بەرەدى (ۋكراينادا يانۋكوۆيچتىڭ كەزىندە ءداپ وسىلاي بولعان ەدى). 2010-دا نازارباەۆ ءۇشىن  سلاۆيان ۇيىمدارى ميلليون قول جينادى دەپ اڭگىمەلەيدى بۇرىنعى دەپۋتات ليۋبيموۆ.

ءپلاحوتيننىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى باستى كەلىسپەۋشىلىك ورىس ءتىلدى «شالا-قازاق» جانە  «اۋىلدان شىعىپ، ورىستىق پەن ەۋروپالىققا ۇركە قارايتىن» «ناعىز-قازاقتار» اراسىندا بولىپ جاتىر. «ازىرشە بيلىك باسىندا شالا-قازاقتار وتىر، بىراق كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر، نازارباەۆ ونى ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. ەگەر باسقا بىرەۋ كەلەتىن بولسا، وندا تۋرا دونباستاعىداي بولادى. قالاي ول بيلىكتەن كەتەدى، سولاي بارلىعى ءبىر-بىرىمەن ايقاسا كەتەدى. ءترايباليزمنىڭ اتى ترايباليزم، بىزدە ول شەشەك اتۋدا»، — دەيدى سەنىمدىلىكپەن «لادتىق» ناۆوزوۆ.

ساتۋشى سەرگەيدىڭ پىكىرىنشە قازىردىڭ وزىندە شەنەۋىنىكتەر نازارباەۆتىڭ ورىستار مەن ونىڭ ءتىلىن قۇرمەتتەڭدەر دەگەن تالابىنا پىسىقىرىپ تا قارمايدى. «قازاق ۇلتشىلدارى باسىن كوتەردى، ويتكەنى، نازارباەۆ السىرەي تۇسۋدە»، — دەيدى كامىلدىلىكپەن سەرگەي. «كەز كەلگەن سايلاۋدا بارلىق كانديداتتار ورىستاردىڭ بارى مەن جوعىن قاپەرگە دە المايدى، بىزگە ەشبىر ۋادەدە بەرمەيدى، مىنە، سوندىقتان ءبىز نازارباەۆقا داۋىس بەرەمىز»، — دەپ اڭگىمەلەيدى پلاحوتين.

بىراق تا دەپۋتات كاريموۆ نازارباەۆسىز قازاقستاننىڭ بولاشاعى تۋرالى قويعان ساۋالىمىزعا جاۋاپ رەتىندە كۇلەدى دە قويادى. «ادامدارمەن ارالاسۋ مۇمكىندىگىنىڭ بارلىعى جانە بولىپ جاتقان ءۇردىستى ءبىلۋىم، ءبارى ءوز جونىمەن بولاتىنىنا باستاپ اكەلەدى»، — دەپ تۇتىعا جاۋاپ بەردى ول. كاريموۆتىڭ ايتۋىنشا، «ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىكتەرىنە ىقپال ەتەتىن تەتىكتەر» قۇرىلىپ، سايلانعان بيلىكتىڭ ءرولى ارتادى. «ەلباسى ءبىر ادامعا قاراپ قالمايتىن ىقپالدى ينستيتۋتتاردى قۇرۋعا كۇش-جىگەرىن سارپ ەتۋدە. باسىندا [كۇن تارتىبىندەگى]  ماسەلەلەردى جىلدام شەشۋ ءۇشىن قاتال باسقارۋ كەرەك بولدى، ەندى، ادامداردىڭ ىقپال ەتۋى قاجەت»، — دەپ اڭگىمەلەيدى كاريموۆ.

نازارباەۆ قازاقستاندا مىقتى اۆتوريتارلىق بيلىك ورناتتى — جانەدە وسىسىمەن ول ۋكراينادان قاتتى بولەكتەنەدى. 2011 جىلى جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلار كوتەرىلىسىن اراسكەر (سپەتسناز) اۆتوماتپەن جاۋساتىپ سالدى. «ارنايى قىزمەتتىڭ جۇمىس ىستەگەنى جاقسى، بىراق تا، كۇشپەن باسىپ-جانشۋ قازاقستاننىڭ ۇستانعان ساياساتى بولىپ تابىلمايدى»، — دەپ ءسوزىن مورلەگەن كاريموۆ، جاڭاوزەندى اۋىزعا العاندا جورتا جوتكىرىنەدى. ونىڭ ۇستىنە، جەرگىلىكتى ورىستار كەز كەلگەن ورىس باس كوتەرۋى دە تاپ جاڭاوزەندەگىدەي باسىپ جانشىلاتىنا سەنىمدى.

قازاقستانداعى كەز كەلگەن ورىس ۇيىمدارى دا وپپوزيتسيا سياقتى كوپتەن قالپاقتىڭ استىندا. «بىزدە „لادقا“ ءالى كۇنگە دەيىن تىيىم سالماعانى، ۇكىمەتكە ورىستاردىڭ اۋانىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءارى دەموكراتيانى كوز قىلۋ ءۇشىن كەرەك بولعانىندا»، — دەيدى «رۋسسكي ميرلىق» پلاحوتين. ناۆوزوۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە: «لادتىڭ» جارعىسىندا ۇيىمنىڭ ساياساتپەن اينالىسۋى جازىلسا دا، ونى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرىلمەي وتىر.

ونىڭ ۇستىنە، «لادتىڭ» ءوزى ۋست-كامەنوگورسكى اۋقىمىنداعى ەڭ زور قۇرىلىم دەپ اتاۋعا تۇرارلىق. جەرگىلىكتى ءبولىمنىڭ بەلسەندىلەرى— 150–200 ادام. كوپتەگەن جاندار بەيرەسمي كومەكتەسەدى; «ەگەر ساباق بەرەتىن ۇستازدى ءوز ورگانىمىزعا سايلايتىن بولساق، وعان قىزمەت ىستەتپەيدى»، — دەپ ناقتىلايدى ناۆوزوۆ.

 «كونتينەنت-سيبير» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى يگور سەۆەريانين قازاقستاننان ءۇش جىل بۇرىن كەتكەن بولاتىن. بۇل جەردە ول جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن ءىس-ارەكەتى زاڭسىز دەپ تابىلعان «العا» وپپوزيتسيالىق پارتياسىنا مۇشەتىن. «بارشا ۇلتتىق ۇيىمدار ۇقك (كنب ۇازاقستاندىق فسب — ەسكر. „مەدۋزا“) ءجىتى قاداعالاۋىندا. وپپوزيتسيا تولىق تاس-تالقان ەتىلگەن»، — دەپ اڭگىمەلەيدى ول.

شىعىس قازاقستان وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى اندرەي ۆورونين نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز قازاقستانداعى ءاۆتوريتاريزمدى بايقاماپتى. «سىزدەر، ليبەرالدار، لۋكاشەنكو، نازارباەۆ جانە ءپۋتيندى ءبىر ارباعا جەگۋگە دايار تۇراسىزدار. بىراق بۇل جەردە ەشبىر اۆتوريتارلىق رەجيم جوق، بىزدە، مىسالعا، ساياسي تۇتقىن بولعان ەمەس»، — دەيدى ول. تۇرمەدە وتىرعان «العا»  پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى  ۆلاديمير كوزلوۆ جايىندا ونىڭ حابارى جوق سەكىلدى. «نەگە پرەزيدەنتتى ءتورت جىلدا ءبىر اۋىستىرىپ وتىرۋ كەرەك، ەگەر ول اقىلدى ادام بولىپ، ەلدى دۇرىستى دا تۇراقتىلىقپەن باسقارسا؟» — نازارباەۆتىڭ كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋىنىڭ (ەندى ول پرەزيدەنتىككە قانشا رەت تۇسكىسى كەلسە سونشا رەت تۇسەدى) دەموكراتيالىعىنا قاتىستى قويعان ساۋالىما سۇراق قويۋمەن جاۋاپ قايىردى.

ءۆورونيننىڭ ايتۋىنشا، ۋست-كامەنوگورسكىدەگى دراما تەاترىنداعى جالعىز ترۋپپا بىرقالىپتى تىرشىلىك كەشۋدە. 2000 جىلى قازاق ترۋپپاسى ومىرگە كەلدى، ورىستارعا قىسىم كورسەتىلىپ جاتقان جوق. «25 جىل ىشىندە قازاقستاندا بىردە-ءبىر ورىس تەاترى ءوز ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتقان جوق. ءبىزدىڭ ورىس ترۋپپاسىندا، مىسالعا، قازاق تاقىرىبىنا بىردە ءبىر سپەكتاكل جوق، ەشكىمدە ونى قويىڭدار دەپ ماجبۇرلەمەيدى»، — دەيدى ۆورونين. ول ءوز تەاترىنىڭ «پروۆينتسيالدىق رەسەيلىكتەردەن كەم تۇسپەيتىندىگىنە» سەنىمدى، ءارى، لوبندەگى تەاتر فەستيۆالىنەن العان ماراپاسىن ماعان كورسەتتى. «وسى جىلى ءبىز ول جاقتان ەڭ ۇزدىك ەر ادام ءرولى، ەڭ ۇزدىك  كوستيۋم مەن ەڭ ۇزدىك ەپيزودتىق ءرول جۇلدەسىن اكەلدىك. جەرگىلىكتى بيلىك وسى ساپارىمىزعا 15 مىڭ دوللار بەردى»، — دەپ ماقتاندى رەجيسسەر.

وسى ۋاقىتتا ۋست-كامەنوگورسكىدە قازاق ترۋپپاسى ءۇشىن جاڭادان ايدىك عيمارات سالىنىپ جاتىر. ۆورونين ورىس تەاترىنىڭ ساحاناسىز قالاتىنىن، ويتكەنى،  «كەيبىر شەنەۋىنىكتەردى ەكەۋىن بىردەي ۇستاۋدى اۋىر تيەدى دەپ سانايتىنىن» جوققا شىعارمايدى.

ساياساتكەر دۋبنوۆشا، نازارباەۆتىڭ بيلىكتى وزگەگەك بەرۋى كەزىندە پروبلەمالاردىڭ تۋىنداۋى دا مۇمكىن، بىراق تا، تۇتاستاي العاندا، پرەزيدەنت ء«بارىن ءوز الاقانىندا ۇستاپ وتىر». «ول ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى جاي عانا كلاندار مەن ءوز وتباسىسىنىڭ مۇددەلەرىن كۇيىتتەۋ ەمەس، ۇلتتىڭ اكەسى جانە تۋىندىگەرى بولىپ قالۋ. نازارباەۆ كونستيتۋتسيادا ەلباسى (ۇلت كوشباسشىسى; بۇل جەردە ءسوز شىن مانىسىندە رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۋراسىندا بولىپ وتىر — ەسكەرت. „مەدۋزا“) رەتىندە جازىلىپ قالدى»، — دەيدى دۋبنوۆ.

ء«بىز ازىرشە بەيتاراپپىز اتتىكى، ازىرشە نازارباەۆ، ءبىز ەشقايدا كەتپەيمىز تايدىكى، ال، ەگەردە ارى قاراي سااكاشۆيليدەي [بۇرىنعى گۇرجىستان پرەزيدەنتىندەي] الدەبىرەۋ  بولسا، وندا ءبىز بىردەن رەسەيگە اۋا كوشەمىز. ازىرشە نازارباەۆ ساۋاتتى ساياسات جۇرگىزىپ كەلەدى، ول حالىق ءۇشىن»، — دەدى بويىن جيناقتاپ زەينەتكەر اركادي. «ول [نازارباەۆ] بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى. ەگەر ول كەتسە، ونىڭ ورىنىن ۇلتشىل ەلەمەنتتەر يمەندەنىپ الاتىن بولسا، سول كەزدە وتە جامان بولادى. بۇل جەردە ولار ءۇنسىز وتىر، ونىڭ سەبەبى، ءبىزدىڭ ايبىندى ورگاندار ولارمەن كۇرەسۋدە»، — دەپ سانايدى كازاك چمۋتوۆ.

ورگاندار، شىندىعىندا، ايبىندى ىستەر اتقارۋدا: مەنىڭ ءبىر سۇحباتتاسىما سول كۇنى كەشكە ءبىز قالاي جولعىستىق سولاي ۇقك قوڭىراۋ شالىپتى. تىڭشىلىقپەن تىڭ تىڭداۋدان ورىس ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى قورقادى، سوندىقتان، ءبىز ولارمەن دوستىق ءۇيىنىڭ بولمەلەرىندە ەمەس، ساياباقتاعى ورىندىقتا وتىرىپ اڭگىمە دۇكەن قۇردىق.

Abai.kz