تاراز قالاسىنداعى دوستىق الاڭىنا بايدىبەك بابامىزدىڭ ەسكەرتكىشى قويىل¬عان. وسى ەسكەرتكىشتىڭ قارسى ال¬دىن¬دا وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋ¬زەيى بار. ول قۇرىلعالى ونىڭ قابىرعاسىنا تالايلار كەلىپ، تالايلار كەتكەن شىعار، بىراق مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا تاريح كوشىنەن تام-تۇمداپ جادىگەر جيناعان وسى قارا¬شا¬ڭىراققا ەر باۋكەڭ ات باسىن ءجيى بۇرىپ تۇرعان ەكەن. ونى وسىنداعى باۋكەڭنىڭ بولاشاققا اماناتتاعان مۇرالارى دالەلدەيدى. كوزىمە اۋەلى شىنى جاشىك ىشىندەگى حالىق باتىرىنىڭ ماۋزەرى وتتاي باسىلدى. ويتكەنى كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءتالىم-تاربيەسىمەن وسكەن ۇرپاقتار بالالىق شاعىندا ماۋزەر ۇستاعان قىزىل كومانديرلەرگە ەلىكتەپ وسكەنى جاسىرىن ەمەس.
عىلىمي قىزمەتكەردەن ءوتىنىپ، باۋكەڭ ۇستاعان ماۋزەردى قولىما الدىم. وقشانتايى تۇراتىن جەرىنە "ماۋزەر پولكوۆنيكا باۋىرجانا مومىش-ۋلى" دەپ جازىلىپتى. قاشان جازىلعانى، كىم جازدىرعانى كورسەتىلمەگەن. ويىمشا كەيىنگى جىلدارى جازىلعان سياقتى. ويتكەنى باۋكەڭنىڭ اتى-ءجونىن ورىستىلدىلەر ەرتەرەكتە "باۋردجان مومىش-ۋلى" دەپ جازاتىن. ماۋزەردە ودان كەيىن ء"WAFFEABRىK MAUSER D.R. P. U.A.P" دەگەن تاڭبا مەن 5901 دەگەن سان كورسەتىلگەن. سوڭعىسى ماۋزەردىڭ ءنومىرى.

تاراز قالاسىنداعى دوستىق الاڭىنا بايدىبەك بابامىزدىڭ ەسكەرتكىشى قويىل¬عان. وسى ەسكەرتكىشتىڭ قارسى ال¬دىن¬دا وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋ¬زەيى بار. ول قۇرىلعالى ونىڭ قابىرعاسىنا تالايلار كەلىپ، تالايلار كەتكەن شىعار، بىراق مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا تاريح كوشىنەن تام-تۇمداپ جادىگەر جيناعان وسى قارا¬شا¬ڭىراققا ەر باۋكەڭ ات باسىن ءجيى بۇرىپ تۇرعان ەكەن. ونى وسىنداعى باۋكەڭنىڭ بولاشاققا اماناتتاعان مۇرالارى دالەلدەيدى. كوزىمە اۋەلى شىنى جاشىك ىشىندەگى حالىق باتىرىنىڭ ماۋزەرى وتتاي باسىلدى. ويتكەنى كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءتالىم-تاربيەسىمەن وسكەن ۇرپاقتار بالالىق شاعىندا ماۋزەر ۇستاعان قىزىل كومانديرلەرگە ەلىكتەپ وسكەنى جاسىرىن ەمەس.
عىلىمي قىزمەتكەردەن ءوتىنىپ، باۋكەڭ ۇستاعان ماۋزەردى قولىما الدىم. وقشانتايى تۇراتىن جەرىنە "ماۋزەر پولكوۆنيكا باۋىرجانا مومىش-ۋلى" دەپ جازىلىپتى. قاشان جازىلعانى، كىم جازدىرعانى كورسەتىلمەگەن. ويىمشا كەيىنگى جىلدارى جازىلعان سياقتى. ويتكەنى باۋكەڭنىڭ اتى-ءجونىن ورىستىلدىلەر ەرتەرەكتە "باۋردجان مومىش-ۋلى" دەپ جازاتىن. ماۋزەردە ودان كەيىن ء"WAFFEABRىK MAUSER D.R. P. U.A.P" دەگەن تاڭبا مەن 5901 دەگەن سان كورسەتىلگەن. سوڭعىسى ماۋزەردىڭ ءنومىرى.
سوعىس جىلدارىندا قىلىشىنان كەيىن جانسەرىگىنە اينالعان (پورتسيگار، قاعاز-قالام، ت. ب. ايتپاعاندا) ماۋزەردى ەر باۋكەڭ جامبىل وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنە 1967 جىلى تاپسىرىپتى. بۇل كەزدە اعامىز 57 جاستا. باتىردىڭ قۇندى مۇراسىن قابىلداپ العان اناتولي پاۆلوۆيچ پوپوۆ دەگەن مۋزەيدىڭ سول كەزدەگى عىلىمي قىزمەتكەرى: ء"6/Vىىى-67 گ. پولۋچيل ا. پ. پوپوۆ. ماۋزەر - يمەننىە ورۋجيە گۆاردي پولكوۆنيكا پانفيلوۆسكوي دۆيزي باۋىرجانا مومىشۋلى. (ۆ فۋتليارە)" دەپ، مۋزەيدىڭ 1965 جىلى 18 ماۋسىمىندا اشىلعان قابىلداۋ كىتابىنا 2662 نومىرمەن تىركەپتى.
مايدانگەر-جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ "اقيقات پەن اڭىز" اتتى رومان-ديالوگىنان دا باۋكەڭنىڭ ماۋزەرى تۋرالى دەرەك پەن دايەككە كەز بولعانىم بار-دى. مۇنداعى ماۋزەردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، بەلگىلەرىن قاعازعا ءتۇرتىپ العاننان كەيىن دەرەۋ جۇمىس بولمەمە كەلىپ رومان-ديالوگتاعى الگى بەتتەردى ىزدەيىن. بەلگىلەپ قويعان ەكەم، بىردەن تاپتىم. رومان-ديالوگتان ءۇزىندى:
"اۆتور. ودان كەيىن 1943 جىلى تالعار پولكىنىڭ قۇرىلعانىنا ەكى جىل تولعانىن اتاپ وتىپسىزدەر عوي، باۋكە. وندا سىزگە قارۋلاس دوستارىڭىز 173825-ءنومىرلى ماۋزەر سىيلاعان كورىنەدى.
باۋىرجان. ونى كىم ايتتى ساعان؟ نومەرىن قايدان بىلەسىڭ؟
اۆتور. مەنىڭ ارحيۆتەن العان ماتەريالدارىمنىڭ ىشىندە مىنانداي ءبىر دوكۋمەنت بار. رۇقسات ەتسەڭىز وقىپ بەرەيىن.
باۋىرجان. وقىعىن.
اۆتور. بۇل 19-شى گۆارديالىق اتقىشتار پولكى 1943 جىلى سىزگە بەرگەن №28 كۋالىك. وندا بىلاي دەلىنگەن.
"كۋالىك
بەرىلدى گۆارديا پولكوۆنيگى باۋىرجان مومىش¬ۇلىنا، سەبەبى 19-شى گۆارديالىق اتقىشتار پولكىنىڭ قۇرىلعانىنا ەكى جىل تولعان كۇنى وعان سىيلىققا: "تالعار پولكىنىڭ ەكى جىلدىعى كۇنى گۆارديا پولكوۆنيگى ب. مومىشۇلىنا. 19-شى گۆ. اتقىشتار پولكىنىڭ ارداگەر وفيتسەرلەرىنەن. 25.7.43 ج." دەگەن جازۋى بار 173825 نومەرلى ماۋزەر تاپسىرىلدى.
گۆ. مايورى كۋرگانسكي".
- دۇرىس پا، باۋكە؟
باۋىرجان. ءيا، د. كۋرگانسكي وسى پولكتىڭ العاش نەگىزىن قالاعان بايىرعى كومانديرلەردىڭ ءبىرى ەدى. سوعىسقا دەيىنگى ماماندىعى اگرونوم بولاتىن. بۇل جاۋجۇرەك ازامات العاشىندا روتا، باتالون كومانديرى، كەيىننەن مەندە پولك شتابىنىڭ باستىعى بولدى. ورتتەي لاۋلاپ تۇرعان وجەت كۋرگانسكيدىڭ تالاي ەرلىگىنە، ادامگەرشىلىگىنە سۇيسىنگەن ەدىم. كەيىن مەندە ول 19-شى گۆارديالىق پولكتىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالدى".
باۋكەڭ ارى قاراي كۋرگانسكيدىڭ ەرلىكپەن قازا تاپقانىن ايتىپ: "باۋىرجان، سەن باسقارعان، سەنىڭ تۋعان جەرىڭدە جاساقتالعان تالعار پولكىنىڭ اتاعىنا كىر كەلتىرمەۋگە مەن ساعان انت ەتەمىن!" دەگەن ءسوزىن ەسكە الىپ "ەسىل ەرىم-اي!" دەپ تالاي ەگىلىپ الدىم دەيدى.
سوعىس جىلدارىندا ەرلىك ۇلگىلەرى دە، ونى قايتالاۋشى جانكەشتىلەر دە كوپ بولعانى بەلگىلى. مىسالى، ماتروسوۆتىڭ، ءتالاليحيننىڭ، گاستەللونىڭ (كەيىننەن ول گاستەللونىڭ ەمەس، ونىڭ پولكتاس دوسى كاپيتان الەكساندر ماسلوۆتىڭ ەرلىگى بولىپ شىققانى انىقتالدى) ەرلىگىن جۇزدەن استام جاۋىنگەرلەر قايتالاسا دا، ال پانفيلوۆشىلاردىڭ ەرلىگىن ەشكىم قايتالاي العان جوق.
ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزگە قاتىستى ساۋالدى ءاز-اعا سۇحباتتىڭ قاعا بەرىسىندە:
- ول ماۋزەرىڭىز قايدا قازىر، باۋكە؟ - دەپ اقىرىنداپ قانا جەتكىزەدى.
- مۋزەيدە.
باۋكەڭ ساۋالدى جاقتىرماعانداي تەرىس قارايدى. باتىردىڭ جاقتىرماعانىن ءاز-اعا دا سەزەدى. "مايدانداس دوستارىن ەسىنە الىپ، جانى كۇيزەلىپ وتىرعاندا: "ول ماۋزەرىڭىز قايدا؟" دەگەنىم ورىنسىز بولدى-اۋ" دەپ ىڭعايسىزدانادى. بۇل، ارينە، ارى تازا، ادامگەرشىلىگى مول، ادام بالاسىنا قىلداي قياناتى جوق قالامگەر رەتىندەگى ءاز-اعانىڭ ءوز ويى شىعار. ال بۇگىنگى ۇرپاق جازۋشىنى سول ساتتە باۋكەڭە دۇرىس سۇ¬راق بەردى دەپ ويلايدى. نەگە؟ ويتكەنى ماۋزەر تۋرالى ءاڭ¬گىمە بولماسا، رومان-ديالوگ قانشاما قۇندى دەرەك¬تەر مەن دايەكتەردەن ايىرىلار ەدى. اسىرەسە، د.كۋر¬گانسكي ەرلىگى، تالعار پولكى جاۋىنگەرلەرىنىڭ جاۋ¬جۇ¬رەكتىگى بۇگىنگى ۇرپاققا جەتەر مە ەدى، جەتپەس پە ەدى؟..
باۋكەڭنىڭ جامبىل وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنا ءجيى باس سۇعاتىنىنىڭ بەلگىسى - ونىڭ ءار جىلدارى سىيعا تارتقان كىتاپتارى. 1956 جىلى كالينين قالاسىنداعى كىتاپ باسپاسىنان جارىق كورگەن "ناشا سەميا" اتتى ەڭبەگىن 1964 جىلى مۇقاباسىنىڭ بەتىنە "دجامبۋلسكومۋ وبلاستنومۋ مۋزەيۋ. ب.مومىش-ۋلى" دەپ قول قويىپ ۇسىنىپتى. ول كەزدەگى ساياساتتى دا، باسپالاردى دا قازىرگى كەزبەن سالىستىرۋعا بولمايدى. كىتاپتىڭ ىشكى بەتىنە "وت يزداتەلستۆو" دەپتى دە "كنيگا باۋردجانا مومىش-ۋلى "ناشا سەميا" ناپيسانا اۆتوروم نا رۋسسكوم يازىكە. رازۋمەەتسيا، چتو ودين ۋجە ەتوت فاكت پوكازىۆاەت ۆىسوكي ۋروۆەن كۋلتۋرنوگو رازۆيتيا كازاحسكوگو نارودا، بەزگراموتنوست كوتوروگو دو ۆەليكوي وكتيابرسكوي سوتسياليستيچەسكوي رەۆوليۋتسي سوستوۆليالا 90%" دەپ، ارى قاراي "تەرمەلەپتى".
ەكىنشى سىيلىعى - الەكساندار بەكتىڭ اتاقتى كىتابىنىڭ اۋدارماسى. ول ماسكەۋدىڭ شەتەل تىلدەرى ادەبيەتى باسپاسىنان جارىق كورىپتى. باۋكەڭ بۇل كىتاپتىڭ مۇقاباسىنا دا ۇيرەنشىكتى قولىن قويىپ، "65 گ." دەپ كورسەتىپتى. ءۇشىنشى سىيلاعان كىتابى -  "گەنەرال پانفيلوۆتىڭ" ەكىنشى باسىلىمى. "قازاقستان" باسپاسى. الماتى-1966. مۋزەيگە تاپسىرعان كۇنى - ء28/Vىى-67 جىل.
دەگەنمەن، كوڭىلدە ءبىر وكىنىش تابى قالعانداي. ونىڭ سىرى - "اقيقات پەن اڭىز" رومان-ديالوگىندا ايتىلعان باتىر ماۋزەرىنىڭ ءنومىرى جامبىل وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنا سىيعا تارتىلعان ماۋزەرمەن ءدال كەلمەۋىندە بولىپ تۇر. سوندا قارۋلاس دوستارى مەن گۆارديا مايورى كۋرگانسكي 1943 جىلى سىيلاعان 173825-ءنومىرلى ماۋزەر قايدا؟ باۋكەڭ "مۋزەيدە" دەگەندە، قاي مۋزەيدى ايتتى؟ الماتى قالاسىنداعى مۋزەي مە، الدە باسقا وڭىرلەردەگى مۋزەيلەر مە؟ ءاز-اعا باتىر ماۋزەرى جايلى دەرەكتى قاي ارحيۆتەن تاپتى؟ الدە باتىردىڭ ەكى ماۋزەرى بولعان با؟ ساۋال كوپ.
جول مۇراتى - جەتۋ. جۋرناليست جۇمىسىنىڭ تابىستى بولۋى دا جولعا ءجيى شىعۋىنا بايلانىستى. ونىڭ ۇستىنە قازاقتىڭ "جۇرگەنگە جورگەم ىلىنەدى" دەگەنى بار. جەڭىستىڭ 65 جىلدىعىنا بايلانىستى كۇندەلىكتى قىم-قۋىت تىرلىكتەن باسقا تاعى ءبىر جاۋاپتى تاپسىرما توبە كورسەتكەندەي. نەسى بار، ء"بىر جوقتى ءبىر جوق تابادى" دەگەن، كوپ ۇزاماي باتىردىڭ 173825 ءنومىرلى ماۋزەرىنىڭ دە دەرەگى تابىلىپ قالار.

كوسەمالى ساتتىبايۇلى.
«ەتجەڭدى» ەگەمەن»، 28 ءساۋىر 2010 جىل