«نۇر وتان» پارتياسى ورتالىق اپپاراتىنىڭ عيماراتىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ «قازاقستان. 2017 ماقساتتارى. ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى» سايلاۋالدى تۇعىرناماسىنىڭ «حالىق بىرلىگى» باعىتى بويىنشا ساراپتاما توبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى 9-قازان كۇنى وتكەن بولاتىن.  وتىرىستا قازاق ءتىلىنىڭ رەتتەلگەن تەرمينولوگيالىق قورىن قۇرۋ، سونداي-اق 2014 جىلعى 4 اقپاندا قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ توراعالىعىمەن وتكەن مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا بەرىلگەن تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋ بارىسى ماسەلەلەرى تالقىعا سالىندى. وتىرىسقا «حالىق بىرلىگى» باعىتى بويىنشا ساراپتاما توبىنىڭ مۇشەلەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ، ءماسليحاتتاردىڭ دەپۋتاتتارى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى، ساراپشىلار، باق وكىلدەرى جانە باسقالار جيىنعا قاتىستى. 

 قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «حالىق بىرلىگى» باعىتى بويىنشا ساراپتاما توبىنىڭ باسشىسى، پارتيالىق تالىمگەر سەرىك سەيدۋمانوۆ ەلىمىزدەگى تىلدىك احۋال جونىندە ءبىرشاما ماسەلەلەردى اتاپ ءوتتى. سونداي-اق وتىرىس بارىسىندا كۇن ءتارتىبى بويىنشا باياندامالار تىڭدالدى. «قازاق ءتىلى تەرميندەرىنىڭ رەتتەلگەن تەرمينولوگيالىق قورىن قۇرۋ تۋرالى» قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى سەرىك سالەموۆ تەرمينولوگيا سالاسىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن، زاڭناما سالاسى، عىلىم، جاڭا تەحنولوگيالار جانە باسقا سالالارداعى تەرميندەردى رەتتەۋ ماسەلەلەرىنىڭ كۇتتىرمەيتىنىن، سونىڭ ىشىندە قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جانىنان ارنايى تەرمينولوگيا ينستيتۋتىن اشۋ قاجەتتىلىگىن العا تارتتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيا كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭ شىعارۋ ينستيتۋتى» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى ءمادي ايىمبەتوۆتىڭ جانە ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى تەرمينولوگيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى باۋىرجان جونكەشوۆتىڭ قازىرگى قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى، سونىڭ ىشىندە تەرمينولوگيانى رەتتەۋدىڭ ەكسترالينگۆيستيكالىق ماسەلەلەر جونىندەگى باياندامالارى ارنايى تەرمينولوگيالىق ينستيتۋتتى اشۋ ءۇشىن شەشىم قابىلداۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىرىپ جىبەردى.

ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى تەرمينولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى باۋىرجان جونكەشوۆ «قازاق تەرمينولوگياسىن رەتتەۋدىڭ ەكسترالينگۆيستيكالىق فاكتورلارى» اتتى بايانداماسىندا ءتىل ءبىلىمى سالاسىنا جاتاتاتىن تەرمينولوگيا عىلىمىن قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردان ءبولىپ قاراستىرۋعا بولمايتىنىن، تەرميندەردىڭ دە ەلدىڭ ساياسي كوزقاراسىمەن باعىتتاس جۇيەدە داميتىنىن نەمەسە توقىراۋعا ۇشىرايتىنىن اتاپ وتەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قابىلدانعان تەرميندەردىڭ ۇتىمدى جانە ۇتىلعان تۇستارىن ساراپتاي كەلە ب.جونكەشوۆ ءوز بايانداماسىندا: «تەرمينولوگيانىڭ تەوريالىق ماسەلەسىمەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى اينالىسسا، پراكتيكالىق ماسەلەسىمەن، ياعني سالالىق سوزدىكتەردى شىعارۋ، ءارتۇرلى ءىسشارالار وتكىزۋ جۇمىستارىمەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتى اينالىسادى. تىلىمىزدەگى تەرميندەردى رەتتەپ الۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن تەوريا مەن پراكتيكانى ءبىر جەرگە توعىستىرىپ الۋىمىز قاجەت. بۇل كەلتىرىلگەن دالەلىمىز مەملەكەتىمىزگە وسى ەكى باعىتتى ۇشتاستىراتىن مەكەمەنىڭ قاجەت بولىپ وتىرعاندىعىنىڭ كورسەتكىشى بولا الادى» - دەيدى. سونىمەن قاتار، قر تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا «قازاق تىلىنىڭ رەتتەلگەنتەرمينولوگيالىق قورىنىڭ ۇلەسى (2014 جىلعا قاراي – 20%، 2017 جىلعا قاراي – 60%، 2020 جىلعا قاراي – 100%)» دەگەن مىندەت قويىلعانىن العا تارتا وتىرىپ، تەرميندەردى نورمالاۋ، جۇيەلەۋ، بىرىزدەندىرۋ، رەتتەۋ، ستاندارتتاۋ سياقتى پروتسەستەردىڭ جانە ەكسترالينگۆيستيكالىق فاكتورلاردى ءبىر جاقتى قىلىپ المايىنشا، مەملەكەتتىك تىلدەگى تەرميندەردى رەتتەپ الا المايتىندىعىمىزدى ەسكەرتەدى.
وسىلايشا ماسەلەنىڭ ءمانىسىن اشىپ العان بايانداماشى تەرميندەردى رەتتەپ وتىراتىن، كوپشىلىك تۇتىنۋىنا ۇسىنىلاتىن تەرميندەردى (جەكەلەگەن تەرميندەر بولسىن، سوزدىك تۇرىندە بولسىن) سۇزگىدەن وتكىزىپ، ساراپتاپ وتىراتىن ينستيتۋت قۇرۋ كەرەكتىگىن العا تارتادى. «ينستيتۋت تىكەلەي مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە قاراستى مەكەمە بولعاندىعى دۇرىس. بۇل ينستيتۋت تەرمينولوگيانىڭ تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ماسەلەلەرىمەن اينالىسادى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي وسى ەكى باعىتتى (تەوريا مەن پراكتيكانى) قاتار الىپ ءجۇرۋ ارقىلى عانا بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتۋگە بولادى» - دەيدى بايانداماشى باۋىرجان جونكەشوۆ.
جالپى، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ «قازاقستان. 2017 ماقساتتارى. ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى» سايلاۋالدى تۇعىرناماسىنىڭ «حالىق بىرلىگى» باعىتى بويىنشا ساراپتاما توبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ارنايى تەرمينولوگيا ينستيتۋتىن اشۋ، ونى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ، نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا پىسىقتالعان ۇسىنىستار ەنگىزۋ جانە ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا شىعارىلاتىن بارلىق سوزدىكتەردىڭ ارنايى تەرمينولوگيالىق ينستيتۋتتا ساراپتامادان ءوتۋىن مىندەتتەۋدى زاڭداستىرۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرىپ، تولىعىمەن ىسكە اسىرۋ ماسەلەسى العا قويىلدى. بۇل ماسەلەگە حالىق نە دەيدى ەكەن؟

دىنمۇحامەد ايازبەكوۆ

mtdi.kz سايتىنىڭ باس رەداكتورى

Abai.kz