«Núr Otan» partiyasy ortalyq apparatynyng ghimaratynda «Núr Otan» partiyasynyng «Qazaqstan. 2017 maqsattary. Últtyq is-qimyl jospary» saylaualdy túghyrnamasynyng «Halyq birligi» baghyty boyynsha saraptama tobynyng kezekti otyrysy 9-qazan kýni ótken bolatyn.  Otyrysta qazaq tilining rettelgen terminologiyalyq qoryn qúru, sonday-aq 2014 jylghy 4 aqpanda QR Premier-Ministrining tóraghalyghymen ótken Memlekettik til sayasatyn odan әri jetildiru jónindegi komissiyanyng birinshi otyrysynda berilgen tapsyrmalardyng oryndalu barysy mәseleleri talqygha salyndy. Otyrysqa «Halyq birligi» baghyty boyynsha saraptama tobynyng mýsheleri, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisinin, mәslihattardyng deputattary, memlekettik organdardyn, azamattyq qoghamnyng ókilderi, sarapshylar, BAQ ókilderi jәne basqalar jiyngha qatysty. 

 QR Parlamenti Mәjilisining deputaty, «Halyq birligi» baghyty boyynsha saraptama tobynyng basshysy, partiyalyq tәlimger Serik Seydumanov elimizdegi tildik ahual jóninde birshama mәselelerdi atap ótti. Sonday-aq otyrys barysynda kýn tәrtibi boyynsha bayandamalar tyndaldy. «Qazaq tili terminderining rettelgen terminologiyalyq qoryn qúru turaly» QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Tilderdi damytu jәne qoghamdyq-sayasy júmys komiyteti tóraghasynyng orynbasary Serik Sәlemov terminologiya salasyn, til mәdeniyetin damytu, jetildiruding manyzdylyghyn, zannama salasy, ghylym, jana tehnologiyalar jәne basqa salalardaghy terminderdi retteu mәselelerining kýttirmeytinin, sonyng ishinde QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi janynan arnayy Terminologiya institutyn ashu qajettiligin algha tartty. Qazaqstan Respublikasy ýkimetining janyndaghy Respublikalyq terminologiya komissiyasynyng mýshesi, «Qazaqstan Respublikasynyng Zang shygharu instituty» memlekettik mekemesining jetekshi ghylymy qyzmetkeri Mәdy Ayymbetovting jәne A. Baytúrsynúly atyndaghy Til bilimi instituty terminologiya bólimining basshysy Bauyrjan Jonkeshovting qazirgi qazaq terminologiyasynyng ózekti mәseleleri, sonyng ishinde terminologiyany retteuding ekstralingvistikalyq mәseleler jónindegi bayandamalary arnayy Terminologiyalyq institutty ashu ýshin sheshim qabyldaudyng manyzdylyghyn arttyryp jiberdi.

Til bilimi instituty Terminologiya bólimining mengerushisi Bauyrjan Jonkeshov «Qazaq terminologiyasyn retteuding ekstralingvistikalyq faktorlary» atty bayandamasynda til bilimi salasyna jatatatyn terminologiya ghylymyn qoghamda bolyp jatqan qúbylystardan bólip qarastyrugha bolmaytynyn, terminderding de elding sayasy kózqarasymen baghyttas jýiede damitynyn nemese toqyraugha úshyraytynyn atap ótedi. Osy uaqytqa deyin qabyldanghan terminderding útymdy jәne útylghan tústaryn saraptay kele B.Jonkeshov óz bayandamasynda: «Terminologiyanyng teoriyalyq mәselesimen Bilim jәne ghylym ministrligine qarasty A.Baytúrsynúly atyndaghy Til bilimi instituty ainalyssa, praktikalyq mәselesimen, yaghny salalyq sózdikterdi shygharu, әrtýrli issharalar ótkizu júmystarymen Mәdeniyet jәne sport ministrligining Tilderdi damytu jәne qoghamdyq-sayasy júmys komiyteti ainalysady. Tilimizdegi terminderdi rettep alu ýshin eng aldymen teoriya men praktikany bir jerge toghystyryp aluymyz qajet. Búl keltirilgen dәlelimiz Memleketimizge osy eki baghytty úshtastyratyn mekemening qajet bolyp otyrghandyghynyng kórsetkishi bola alady» - deydi. Sonymen qatar, QR tilderdi damytu men qoldanudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynda «qazaq tilinin rettelgenterminologiyalyq qorynyng ýlesi (2014 jylgha qaray – 20%, 2017 jylgha qaray – 60%, 2020 jylgha qaray – 100%)» degen mindet qoyylghanyn algha tarta otyryp, terminderdi normalau, jýieleu, birizdendiru, retteu, standarttau siyaqty prosesterding jәne ekstralingvistikalyq faktorlardy bir jaqty qylyp almayynsha, memlekettik tildegi terminderdi rettep ala almaytyndyghymyzdy eskertedi.
Osylaysha mәselening mәnisin ashyp alghan bayandamashy terminderdi rettep otyratyn, kópshilik tútynuyna úsynylatyn terminderdi (jekelegen terminder bolsyn, sózdik týrinde bolsyn) sýzgiden ótkizip, saraptap otyratyn Institut qúru kerektigin algha tartady. «Institut tikeley Mәdeniyet jәne sport ministrligine qarasty mekeme bolghandyghy dúrys. Búl institut terminologiyanyng teoriyalyq jәne praktikalyq mәselelerimen ainalysady. Jogharyda aityp ketkenimizdey osy eki baghytty (teoriya men praktikany) qatar alyp jýru arqyly ghana belgili bir nәtiyjege jetuge bolady» - deydi bayandamashy Bauyrjan Jonkeshov.
Jalpy, «Núr Otan» partiyasynyng «Qazaqstan. 2017 maqsattary. Últtyq is-qimyl jospary» saylaualdy túghyrnamasynyng «Halyq birligi» baghyty boyynsha saraptama tobynyng kezekti otyrysynyng qorytyndysy boyynsha, arnayy terminologiya institutyn ashu, ony respublikalyq budjetten qarjylandyru, normativtik qúqyqtyq qamtamasyz etu boyynsha pysyqtalghan úsynystar engizu jәne elimizding aumaghynda shygharylatyn barlyq sózdikterding arnayy Terminologiyalyq institutta saraptamadan ótuin mindetteudi zandastyrudyng mýmkindikterin qarastyryp, tolyghymen iske asyru mәselesi algha qoyyldy. Búl mәselege halyq ne deydi eken?

Dinmúhamed Ayazbekov

mtdi.kz saytynyng bas redaktory

Abai.kz