سەرىكباي قاجى وراز،

نايب ءمۇفتي، «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ باس يمامى

اسا قامقور ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!

ءيسى مۇسىلمان بالاسىنىڭ ەڭ ۇلىق مەرەكەسىنە ايدان امان، جىلدان ەسەن جەتكىزگەن اللا تاعالاعا سانسىز شۇكىرلەر بولسىن. تاتۋلىق پەن ىنتاماقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالقىمىز بيىل دا مەرەيلى مەرەكەنى قۋانىشپەن قارسى الۋدا. ۇلتتار مەن ۇلىستاردى بىرلىك پەن بەرەكەگە باستاعان اسىل ءدىنىمىزدىڭ جاناشىرى ەلباسى قۇربان ايتتىڭ قۇرمەتىنە بۇل كۇندى رەسمي تۇردە اتاپ وتۋگە پارمەن بەرىپ، ايتۋلى مەيرام جىل سايىن حالىقتىق مەرەكەگە اينالدى. اللاعا شۇكىر، تىنىشتىق ورناعان قوعامدا وسىلايشا ءدىن دە وركەندەيدى.

قۇرباندىق – ۇلكەن تاريح، ۇلىق عيبادات. ول سوناۋ يبراھيم (ع.س.) پايعامبار زامانىنان باستاۋ الادى. قۇربان شالۋ – پايعامبارلار اتاسى سانالعان ءيبراھيمنىڭ (ع.س.) سۇننەتى. مۇحاممەد ۇمبەتىنە دە قۇرباندىق ءداستۇر مۇرا بولىپ جەتتى. سەبەبى ادام (ع.س.) اتادان باستاپ، اللا ەلشىسى مۇحاممەدكە (س.ع.س.) دەيىن بارلىق پايعامبارلار ءدىنى حانيف، ياعني ءبىر اللاعا قۇلشىلىق ءدىنى بولدى. ءاز پايعامبارىمىز (س.ع.س.) بۇل تۋرالى:

«پايعامبارلار انالارى بولەك، بىراق اكەسى ءبىر باۋىرلار سەكىلدى», – دەپ ەلشى-پايعامبارلار ءدىنى (اقيداسى، سەنىمى) ءبىر، ال شاريعاتى زامانىنا ساي وزگەشە بولعاندىعىن جەتكىزگەن. سول سەبەپتى ءيبراھيمنىڭ (ع.س.) سۇننەتى بىزگە دە جات ەمەس. شىن مانىندە، يبراھيم (ع.س.) پايعامبارعا بىزدەر، مۇسىلماندار جاقىنىراقپىز. قاسيەتتى قۇران كارىمدە:

«اقيقاتىندا، ادامداردان يبراھيمگە ساي، ەڭ جاقىنى – وعان ەرگەندەر ءارى وسى پايعامبار (مۇحاممەد) جانە يماندىلار (مۇسىلماندار). ال، اللا – يماندىلاردىڭ قامقورشىسى»، – دەپ باياندالعان ء(الي يمران سۇرەسى، 68-ايات).

جان ءمان ءتان تازالىعىنىڭ ۇيلەسىمى

ءزۇلحيدجا ايىنىڭ 9-ى – اراپا. بۇل كۇندى قاجىلار اراپا جازىعىندا كۇن باتقانشا قۇلشىلىق ەتۋمەن جانە دۇعا-تىلەك جاساۋمەن وتكىزەدى. ال، قاجىلىققا شىقپاعان مۇسىلماندارعا اراپا كۇنى ورازا تۇتۋى – سۇننەت. ءابۋ قاتادا (ر.ا.):

«اراپا كۇنىنىڭ ورازاسى وتكەن جانە كەلەر جىلداردىڭ كۇنالارىنا كافارات بولادى...» – دەپ ريۋايات ەتكەن.

بۇل حاديستەن اراپا ورازاسى وتكەن جىل جاسالعان قاتە-كەمشىلىكتەردىڭ كەشىرىلۋىنە سەبەپشى بولاتىنىن ايقىن اڭعارامىز. سونىمەن قاتار، اۋىز بەكىتكەن پەندە مەن ونىڭ كەلەر جىلدىڭ قاتە-كەمشىلىكتەرى اراسىندا توسقاۋىل بولادى دەگەندى بىلدىرەدى. بارا بين ازيب (ر.ا.):

«بۇل كۇنى ءبىز ەڭ اۋەلى ناماز وقۋدان باستايمىز. سوسىن (ۇيگە) قايتىپ، قۇرباندىق شالامىز. كىمدە-كىم وسىلاي ەتسە، ءبىزدىڭ سۇننەتىمىزگە ساي امال ەتكەنى. ال، كىمدە-كىم (نامازدان) الدىن قۇرباندىق شالسا، ول بالا-شاعاسىنا ارناپ سويعان مال ەتى بولىپ، قۇلشىلىققا (قۇرباندىققا) جاتپايدى», – دەگەن ريۋايات جەتكىزگەن.

دەمەك، قۇربان ايتتى، ياعني مەرەكە كۇنىن ەڭ اۋەلى ايت نامازىن وقۋمەن باستايمىز. ايت نامازىن وقۋ پايعامبارىمىز (س.ع.س.) مادينا قالاسىنا كوشىپ بارعان جىلى ءۋاجىپ ەتىلگەن. اللا ەلشىسىنىڭ (س.ع.س.) كومەكشىسى اناستان (ر.ا.) مىناداي ريۋايات جەتكىزىلگەن: «پايعامبار ماديناعا كەلگەندە قالا تۇرعىندارىنىڭ ويىن-ساۋىق قۇراتىن ەكى كۇنى بولاتىن. پايعامبار (س.ع.س.): «بۇل قانداي كۇندەر؟» – دەپ سۇراعاندا، مادينالىقتار: ء«بىز جاھيليەت (ناداندىق) داۋىرىندە بۇل كۇندەرى ويىن-ساۋىق قۇراتىنبىز»، – دەپ جاۋاپ بەردى. بۇعان اللا ەلشىسى (س.ع.س.): «راسىندا اللا وسى ەكى كۇندى، بۇلاردان دا قايىرلى (جاقسى) قۇرباندىق جانە ورازا (ايت) كۇندەرىمەن اۋىستىردى»، –دەگەن.

فاكيھ بين ساد (ر.ا.): «اللا ەلشىسى (س.ع.س.) ورازا، قۇربان ايت جانە اراپا كۇندەرى عۇسىل قۇيىناتىن»، – دەسە، ال حاسان بين ءالي (ر.ا.): «بىزگە اللا ەلشىسى (س.ع.س.) ايت كۇنى ەڭ جاقسى ءيىسسۋدى سەبۋدى بۇيىرعان ەدى»، – دەيدى. بۇل حاديستەر كۇللى مۇسىلماندى ايت كۇندەرى جان مەن ءتان تازالىعىنىڭ ۇيلەسىمدى بولۋىنا ۇندەيدى. ويتكەنى، بۇل – مەرەكە كۇنى. مەيرامنىڭ نىشانى سەزىلىپ  تۇرۋى ءتيىس.

ادام قۇرباندىقتى ءوز قولىمەن باۋىزداعانى ابزال. ويتكەنى، بۇل – قۇلشىلىق امال. سوندىقتان قۇرباندىق عيباداتىن كىسى ءوزى ورىنداعانى جاقسى.

جابير (ر.ا.) مىناداي ريۋايات جەتكىزگەن: «مەن قۇربان ايت كۇنى پايعامبارمەن (س.ع.س.) بىرگە بولدىم. ول كىسى (قۇربان ايت) قۇتپاسىن ايتىپ بولعان سوڭ، مىنبەردەن ءتۇستى. ونىڭ الدىنا ءبىر قوشقار اكەلىندى. پايعامبار مالدى ءوز قولىمەن باۋىزداپ: «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار! بۇل مەنىڭ جانە مەنىڭ ۇمبەتىمنەن قۇرباندىق ەتە الماعانداردىڭ اتىنان»، – دەپ قۇربان شالدى».

مال باۋىزداي الماعان جاعدايدا قاساپشىنىڭ جانىندا تۇرىپ، ءوز كوزىمەن كورگەنى دۇرىس. سەبەبى، پايعامبارىمىز (س.ع.س.) قىزى فاتيماعا (ر.ا.):

«قۇرباندىعىڭا كۋا بول. ويتكەنى، قۇرباندىقتىڭ ەڭ العاش تامعان قانىمەن بارلىق قاتە-كەمشىلىك كەشىرىلەدى»، – دەگەن ەكەن.

قۇرباندىققا تۇيە، سيىر جانە قوي (ەشكى دە) جارايدى. بۇدان باسقا مال تۇرلەرى قۇرباندىققا جارايتىندىعى جايلى پايعامبارىمىزدان (س.ع.س.) جانە ساحابالاردان (ر.ا.) جەتكەن حابار جوق. قۇرباندىققا جارايتىن مالدىڭ سيپاتى جايلى بارا بين ازيب (ر.ا.): «اللا ەلشىسى (س.ع.س.) ءبىزدىڭ ارامىزدا تۇرىپ:

ء«تورت نارسە قۇرباندىققا جارامايدى: سوقىرلىعى انىق ءمالىم سوقىر مال، اۋرۋ ەكەنى انىق كورىنىپ تۇرعان مال، اقساق-توقساق مال جانە جىلىك مايى تىم از ارىق مال»، – دەگەن ەكەن.

قۇربان ايت – مال سويۋ ناۋقانى ەمەس

ايت كۇندەرى مۇسىلمان بالاسى جۇرتپەن بىرگەن قۇرباندىق شالىپ، ساۋاپ الۋعا نيەت ەتىپ جاتادى. قازان اسىپ، مەرەكەلىك داستارحان جايىپ، ايتتىق بەرگىسى كەلەدى. الايدا، مال بازاردا قۇرباندىققا شالىناتىن تۇلىك ءتۇرىنىڭ باعاسى قىمباتتاپ كەتەتىن جاعداي ءجيى كەزدەسەدى.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلى قۇربان ايت قارساڭىندا حالىقتى قۇتتىقتاۋىندا بارلىق وتانداستىرىمىزدى مەرەيلى مەرەكە كۇنى يگى امالدار مەن ساۋاپتى شارالارعا اتسالىسۋعا شاقىردى. ءبىز دە ءوز تاراپىمىزدان قۇتتى مەرەكەنىڭ قۇتىن قاشىرماي، مال باعاسىن قالىپتى ۇستاۋ ساۋاپ ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى.  

قۇرباندىق – مال سويۋ ناۋقاندىق شاراسى ەمەس. بۇل – حالىقتىڭ ىنتىماعىن نىعايتىپ، ەلدىڭ اۋىزبىرشىلىگىن كۇشەيتە تۇسەتىن ايتۋلى مەرەكە. بۇل اللا تاعالانىڭ بىزگە تارتۋ ەتكەن مەرەكەسى. 

مۇسىلمان بالاسىنىڭ قۇلشىلىق امالدارى جاماعاتپەن جانە اۋىزبىرشىلىكپەن اتقارىلادى. قۇربان ايت سونىڭ ۇلكەن ايعاعى. بۇل مەرەكە ءيسى مۇسىلماننىڭ بىرلىگى مەن بەرەكەسىن تاعى دا پاش ەتە تۇسەدى. «بىرلىك بار جەردە تىرلىك بار» دەگەندەي، ىنتىماعى جاراسقان ەلدىڭ المايتىن اسۋى بولمايدى. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەگەن قاعيداعا تارس بەكىنگەن حالقىمىز ادامدار اراسىنداعى الاۋىزدىققا جول بەرمەۋدى وسيەت ەتكەن. ءبىز ء«اھلي ءسۇننا ۋال جاماعات»، ياعني پايعامبارىمىزدىڭ جانە ساحابالاردىڭ (كوپشىلىكتىڭ) جولىن ۇستانۋشى ۇمبەتپىز. قاجىلىق، قۇرباندىق، جاماعاتپەن وقىلاتىن نامازدار، ت.ب. يگى امالدار مۇسىلمانداردى بىرلىككە تاربيەلەيدى. ءابۋ زارر (ر.ا.) ريۋايات ەتكەن وسيەتتى سوزىندە پايعامبارىمىز (س.ع.س.):

«كىمدە-كىم كوپشىلىكتەن ءبىر سۇيەمدەي بولسا دا اجىراسا، موينىنداعى يسلام ءجىبىن شەشىپ تاستاعانى», – دەپ، كوپشىلىكپەن بولۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتقان. اسىل دىننەن قۋات العان حالقىمىز: «كوپپەن كورگەن ۇلى توي»، – دەپ، ۇرپاقتى ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەگەن. 

مۇسىلمانشىلىق – ادام قالاسا ىستەيتىن، ناپسىگە اۋىر كەلسە، تاستاي سالاتىن ساۋداگەردىڭ زاتى ەمەس. مۇسىلمان دەگەن اتىنا جاراسا ءدىن ءامىرىن تولىعىمەن مويىنداپ، شاماسى كەلگەنشە ورىنداۋ شارت. حازىرەتى ومار (ر.ا.) حۇتپا وقىپ تۇرىپ، ءسوزىنىڭ اراسىندا اللا ەلشىسىنىڭ (س.ع.س.):

«...جاماعاتپەن بولىڭدار! بولىنۋدەن ساقتانىڭدار! البەتتە شايتان جالعىز جۇرگەنمەن بىرگە، شايتان ەكەۋدەن الشاقتاۋ جۇرەدى. كىمدە-كىم ءجانناتتىڭ ءتورىن قالاسا، جاماعاتتان اجىراماسىن...», – دەگەن ءسوزىن مىنبەردە تۇرىپ قاداپ ايتقان.

«مەنىڭ ۇمبەتىم اداسۋشىلىققا باس قوسپايدى»

قۇربان ايت اعايىن اراسىن جاقىنداتا تۇسەتىن، كورشىلەردى، سىرقاۋ ادامداردى زيارات ەتۋگە، كەشىرىمشىل بولۋعا شاقىراتىن، بىرلىك پەن بەرەكەگە باستايتىن مۇباراك مەرەكە. ءاز-پايعامبار مۇحاممەد (س.ع.س.):

«اقيقاتىندا، مەنىڭ ۇمبەتىم اداسۋشىلىققا باس قوسپايدى. ەگەر قاراما-قايشىلىق بايقاساڭدار، قاراقۇرىم حالىقپەن بىرگە بولىڭدار», – دەگەن ءسوزى بىرلىگىمىزگە بەكەم بولۋعا شاقىرادى.

قۇرمەتتى باۋىرلار! كەلە جاتقان قۇربان ايت مۇباراك بولسىن!

اللا تاعالا بىرلىك پەن تاتۋلىقتى باستى تىرەگى ەتكەن حالقىمىزدى ايتتان ايتقا، قۇلشىلىق-عيباداتپەن، مولشىلىق-بەرەكەتتە جەتە بەرۋگە جازسىن! تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى باياندى، مۇراتىمىز اسىل، دۇعامىز قابىل بولعاي!   

Abai.kz