ازەلگى قوڭسىمىز، ءبىر ايماقتىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ءىشىپ وتىرعان بۇگىنگى وزبەك جۇرتى تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟ كوپ بىلەتىن سياقتىمىز. بىراق، ەمەن-جارقىن ارالاس-قۇرالاستىعىمىز بولماعاندىقتان الا تاقيالى اعايىن «مىنا زاماندا قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر؟»، «مۇرات-ماقساتى قانداي؟»، «نە ويلاپ ءجۇر؟»، «ولاردى كۇندەلىكتى نە تولعاندىرادى؟»، «نەنى كاسىپ، قارەكەت ەتۋدە؟»، «مادەنيەتى، ءتىلى، ونەرى، ادەبيەتى نە كۇيدە؟» (ت.ب.) – دەپ كەلەتىن سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرە الماسىمىز انىق. ايتكەنمەن دە، وزبەك باۋىرلاردان مۇلدە حابار ءۇزىپ قالعان جوقپىز. باياعى بارىس-كەلىس بار، الىس-بەرىس تە از ەمەس. سوندىقتان قۇلاعىمىز تۇرىك. مىنە، تاياۋدا، تاشكەنتكە Kerekinfo.kz سايتىنىڭ بلوگەرى  اسەل ەرەجەپوۆا تۋىسقانشىلاپ بارىپ قايتتى. بلوگەر تاشكەنتكە ساپارى بارىسىندا كورگەنىن، كوڭىلگە تۇيگەنىن بايانداي وتىرىپ،  وزبەك قوعامىنىڭ جارىعى مەن كولەڭكە تۇسىن دا كوزىنەن تاسا ەتپەپتى. اسەلدىڭ جولساپار ماقالاسى ءبىزدىڭ وقىرماندى دا قىزىقتىرۋى ابدەن مۇمكىن.  

جاقىندا ەڭبەك دەمالىسىن الىپ، ەل كورەيىن، جەر كورەيىندەگەن ماقساتپەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى تاشكەنت قالاسىنا بارىپ قايتقان بولاتىنمىن. باس-اياعى بەس كۇن ءجۇرىپ، ول جاقتاعى جاعدايدى ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرىپ، ويشا ساراپتاپ كوردىم. نازارلارىڭىزعا كورشى ەل جايلى از-كەم مالىمەتتى بەرۋدى ءجون سانادىم.

مەن كورگەن وزبەكستان — 1

وتكەندە وزبەكستانعا بارعان ساپارىمدا سول جاقتاعى كىسىلەرمەن ءبىراز سۇحباتتاس بولىپ، ەكى ەلدىڭ جاعدايى جايلى سويلەسىپ، وي بولىستىك. سوندا ءبىر ۇلكەن كىسى ماعان بىلاي دەدى(ۇلتى قازاق. بالالارىنىڭ وقۋىنا بايلانىستى اتا قونىسقا ورالۋدى كەشتەتىپ وتىر):
— نازارباەۆ قازاقتارعا بارلىق جاعدايدى جاساپ قويدى. بيزنەسكە جول اشىپ، جەڭىلدىكتەردى كوبەيتىپ، بار مۇمكىندىكتى بەردى. نەگە ەندى سونى دۇرىس پايدالانبايسىڭدار؟ بىزدە ءسال كوبىرەك اقشا تاۋىپ، اينالاڭدى سەزىكتەندىرسەڭ ءۇش ءارىپ سوڭىڭا ءتۇسىپ، قۋدالاپ، اياعىندا بۇكىل دۇنيە-مۇلكىڭدى تاركىلەۋدەن تايىنبايدى. كوڭىلىڭە تيسە دە ايتايىن، جالقاۋسىڭدار!..
راس قوي. الا شاپاندى اعايىنداردىڭ ەلىندە ءبارى ايتەۋىر ءبىر تىرلىكپەن اينالىسادى. نان جاۋىپ ناۋباي بولسا دا، سيىر ساۋىپ ايران-ءسۇت ساتسا دا، ۇيدە وتىرىپ تىگىنشىلىكپەن اينالىسسا دا، تىرشىلىك جاساپ جاتقان حالىق. جەر ۇيدە تۇراتىن ءار ءۇيدىڭ باقشاسىندا قىزاناق، بولگار بۇرىشى، باكلاجان، اششى بۇرىش، باكلاجان جايقالىپ تۇر. كەرەگىن جۇلىپ الىپ، جەي بەرەدى. ال كوپقاباتتى ۇيدە تۇراتىن الىستاۋ قۇداعيىمىز، جاسى 60-تان اسسا دا، تاستاردان ءتۇرلى اشەكەي بۇيىمدار جاساپ ساتىپ، اقشا تاۋىپ وتىر.

مەن كورگەن وزبەكستان-2
وزبەكستاندا تۇراتىن اعايىن وزدەرىندەگى ۋاقىتپەن تاڭعى 6-دا تۇرادى. جۇمىس جاساسا دا، دەمالىستا بولسا دا، قالىپ بارا جاتقان جۇمىسى جوق بولسا دا، ءبارىبىر –تاڭمەن تالاسىپ تۇرادى.  تاڭعى 6-دان  باستاپ تىرلىكتەرىن جاسايدى. قىزدارى ەسىك الدىنا سۋ سەۋىپ سىپىرادى (كوپقاباتتى ۇيدە تۇراتىندار پودەزدى، سىرتىن سىپىرادى), ەر ادامدار ءۇيدىڭ اناۋ-مىناۋ تىرلىگىن جاسايدى. قىسقاسى، تاڭعى 7.30-08 اراسىندا وتباسى مۇشەلەرى ءتورت كوزى تۇگەل وتىرىپ تاڭعى شايلارىن ىشەدى. تۇسكە دەيىن اناۋ-مىناۋ تىرلىكتەرىن ءبىتىرىپ، ۇيدە وتىرعاندارى تۇستە دەمالادى. ال كەشكە 9-10-داردا قاقپالارىن بەكىتىپ، ارقايسىسى ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتەدى.
وزبەكستاندا ءبارى وسىلاي دەپ ايتۋعا بولمايدى، ارينە. ايتكەنمەن، مەن كورگەن تۇرمىس سالتى وسىلاي.

مەن كورگەن وزبەكستان-3
ءبىر كۇنى ناعاشىمنىڭ ۇيىنە تاماققا شاقىردى. سول باياعى پالاۋ. سودان تاماق ۇستىندە اڭگىمەلەسىپ وتىرمىز. ناعاشىم سۇراق قويىپ جاتىر، مەن جاۋاپ بەرىپ وتىرمىن. ءبىر كەزدە مەنەن ەكى جاس ۇلكەن بالاسى: «نەگە سەندەردە ايەلدەر تۋمايدى؟ مەملەكەت اقشا بەرىپ تۇرعان كەزدە تۋىپ الماي ما؟»  - دەدى. سويتسەم ولاردا بالا تۋعان ايەلگە كوك تيىن دا بەرىلمەيدى ەكەن عوي. ونى بىلمەيدى ەكەنمىن. ءتىپتى، الداعى ۋاقىتتا بالا سانىن كوبەيتىپ جىبەرگەندەرگە ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن دەپ تە ايتىلىپ جۇرگەن ۇقسايدى.
ءوز-اعامنىڭ ەلىندەگى تاربيە باسقا. اسىرەسە، دەموگرافيالىق جاعدايعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. بالانى اسىراي المايمىن، نە بەرىپ تاماقتاندىرامىن دەگەن وي جوق سياقتى. نەگە دەسەڭىز، قاي شاڭىراققا كىرسەڭىز دە توپىرلاپ جۇرگەن بالالاردى كورەسىز. ايەلدەرى جاستارى 40-قا كەلسە دە، ەشكىمنەن قىسىلماي-اق، بالا تابۋعا شاماسى جەتسە، تۋا بەرەدى ەكەن. تاربيە سولاي. كوبىنەسە ايەل ادامدار ۇيدە وتىرادى. ءۇيدىڭ شارۋاسىمەن اينالىسىپ، بالا تاربيەسىنە كوبىرەك ءمان بەرەدى. كەشكە كۇيەۋىن «ياحشي كەلدينگيزمي؟» دەپ كۇتىپ الىپ، كوك شايىن ۇسىنا قويادى.

مەن كورگەن وزبەكستان-4
وزبەكستاننان ۇيرەنەتىن، ۇيرەنۋگە ءتيىس ءبىر نارسە بار! ماعان ولاردىڭ ۇيلەنگەندەرى قىزىق كورىندى. سىزدەر بىردەن ولاردىڭ تۋىسقاندارىنا ۇيلەنەتىنىن ەستەرىڭىزگە الدىڭىزدار ما؟ مەن ول جايلى ايتپايمىن.
ول جاقتا جىگىت پەن قىز ۇيلەنەردەن بۇرىن تولىقتاي مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتەدى. وتاۋ قۇرۋعا نيەتتى ەكى جاس باسىنان اياعىنا دەيىن تەكسەرىلىپ، دەنساۋلىقتارى جاقسى ەكەنى ناقتىلانىپ، ەكەۋىنەن بالا بولماۋ قاۋپى جوق ەكەندىگىنە كوزدەرى جەتكەن كەزدە عانا ۇيلەنەدى. وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، بۇرىندارى «دەنى ساۋ» دەگەن انىقتامالاردى تانىس-ءبىلىس ارقىلى، اقشا ارقىلى وڭاي جاساتىپ الىپ جۇرگەن ەكەن. بىراق سوڭعى ۋاقىتتا ءتۇرلى جامان اۋرۋلاردىڭ شىعۋىنا بايلانىستى دارىگەرلەردىڭ ءوزى قانشا اقشا بەرسە دە، الگىندەي انىقتامانى  جاساپ بەرۋدەن باس تارتىپ جاتىر ەكەن. اسىرەسە، سپيد كەسەلىنە شالدىققاندار كوپتەپ شىعىپ جاتقانعا ۇقسايدى. «جامان اۋرۋدى رەسەيگە بارىپ جۇمىس جاساپ كەلەتىندەر جۇقتىرىپ قايتادى»  دەيدى ماماندار. راس-وتىرىگى بەلگىسىز. مەن ءوزىم ەستىگەنىمدى عانا جازىپ وتىرمىن.
قىسقاسى، ۇيلەنەردەن بۇرىن جاقسىلاپ تۇرىپ قانىڭىزدى تاپسىرىپ، ۋزي-گە ءتۇسىپ، ءار دارىگەردىڭ الدىنا جەكە-جەكە شىعىپ، «دەنساۋلىعى جارامدى» دەگەن انىقتامانى العاننان كەيىن بولاشاق جارىڭىزبەن بىرگە دارىگەرگە كىرىپ، رەزۋس-فاكتورىڭىزدى انىقتاتىپ، ۇرپاق سۇيە الاتىنىڭىزدى ەستىگەننەن كەيىن عانا نەكەگە تۇراسىز. سونداي-اق مولدالار احاج-دىڭ نەكە جايلى كۋالىگىنسىز نەكە وقىمايدى.

مەن كورگەن وزبەكستان-5
ايتپاقشى، وزبەكتەرگە اقىل كىرە باستاپتى. بۇرىنعىداي اماكىسىنىڭ، ءحولاسىنىڭ قىزىن اپەرۋدى قويىپتى ۇلدارىنا. ول جايلى ارنايى زاڭ دا قابىلدانعانعا ۇقسايدى. قىسقاسى، تۋىسقانداردىڭ تۋىسقاندارعا ۇيلەنۋىنە تىيىم سالىنعان. سوسىن، مەكتەپ بىتىرە سالىپ (ول جاقتا ورتا ءبىلىم 9 سىنىپپەن اياقتالادى. 11 سىنىپ جوق) قىزىن كۇيەۋگە بەرۋدەن باس تارتۋلارىنا تۋرا كەلەدى. كامەلەت جاسىنا تولماعان،  كوللەدجدە وقيتىن قىزدارعا تۇرمىسقا شىعۋعا زاڭمەن تىيىم سالىنىپتى.

مەن كورگەن وزبەكستان-6
وزبەكستاندا جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ دەگەن قيامەت-قايىم! راس ايتامىن. ەگەر ءبىلىمىڭىز تاسىپ، قالتاڭىز قالىڭ بولىپ، دوكەيدىڭ بالاسى بولماساڭىز جوعارى ءبىلىم الامىن دەپ ارمانداماي-اق تا قويىڭىز. ال گرانتتى تۇسىڭىزدە دە كورە المايسىز. ول جاقتا ورتا ءبىلىم 9 سىنىپپەن اياقتالادى. ودان كەيىن جالىنساڭىز دا مەكتەپكە كىرىپ وقۋ جوق. ءتارتىپ سولاي. كەز كەلگەن وقۋشى توعىزىنشى سىنىپتى اياقتاعاننان كەيىن ارناۋلى كوللەدجدەرگە («كاسب-حۋنار» كوللەدجي دەيدى وزدەرى), بۇرىنعى تىلمەن ايتقاندا، ۋچيليششەلەرگە وقۋعا تۇسەدى. وندا بەلگىلى ءبىر كاسىپتى مەڭگەرىپ شىعادى. ماسەلەن، اسپازدىقتى، دانەكەرلەۋشى دەگەندى. ال «كرۋتوي» كوللەدجدەرگە ءتۇسۋ دە اقشانى تالاپ ەتەدى» ، - دەيدى سوندا تۇرىپ جاتقان حالىق. كوللەدجدى ءبىتىرىپ شىققاننان كەيىن ماماندىعىنا ساي جۇمىس جاساي بەرەدى. ال ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرمايتىن باق!
ۇزىنقۇلاقتىڭ سوزىنە  سەنسەك، بيىل توشمي-گە (بىزشە – «مەداكادەميا») ءتۇسۋ ءۇشىن اجەپتەۋىر كولەمدەگى اقش دوللارىن سۇراپتى. وندا دا ول گرانتقا ءتۇسۋ ءۇشىن ەمەس. جاي عانا ەمتيحاننان ءوتىپ، اقىلى بولىمگە تۇسەسىز. ال، وقۋ اقىسى ولاردىڭ اقشاسىمەن ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. جىل سايىن وسەتىنى تاعى بار. ولار «كونتراكت» دەيدى ونى. وتكەندە مەن بارعان كەزدە وقۋعا تۇسكەندەردىڭ ءتىزىمى شىعاتىن ۋاقىت بولعان ەكەن. ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ سىرتىنا ۇزىننان-ۇزاق ورنالاسقان تاقتايشالارعا جابىستىرىلعان قاعازداردان فاميلياڭىزدى تاپساڭىز قۋانا بەرىڭىز. ءسىز ءتالاباسىز… جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ديپلومىن الۋ قانداي باقىت ەكەنىن ويشا ەلەستەتە بەرىڭىز! بىزدەگى سياقتى ۇبت-دان وتە الماي قالعاندار  جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقي المايدى.

مەن كورگەن وزبەكستان-7
مەنىڭ وزبەكستانعا، ونىڭ ىشىندە تاشكەنت حالقىنا ءبىر ماسەلەدە قىزىعا دا قىزعانا قارايمىن. ول — مەديتسينا! تاشكەنتتىڭ توشمي-ءى ءوزىنىڭ مىقتىلىعىمەن تالايدى مويىنداتقانى انىق. رەسپۋبليكالىق اۋرۋحانا دەگەن اتى بولماسا، حالىقارالىق اۋرۋحانا سياقتى. قازاقستاندىق باۋىرلار دا توپىرلاپ ءجۇر. ول جاقتىڭ دارىگەرلەرى وتە سىپايى. جىلى ءسوز — جانعا داۋا ەكەنىن جاقسى بىلەدى. استى-ۇستىڭە ءتۇسىپ، بايەك بولىپ، بارلىق نارسەنى ناقتىلاپ، تولىق ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. دۇڭك ەتە قالمايدى. ءوز ازاماتتارى ءۇشىن قىزمەت كورسەتۋ سۋ تەگىن! تاڭعى 8.30-دان تۇسكى 14.30-عا دەيىن قابىلدايدى دارىگەرلەر. قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن وزدەرىنىڭ بەلگىلەنگەن اقىسى بار. تولىقتاي كاسساعا تولەيسىز. شىنىمدى ايتايىنشى،  دارىگەرلەرى اۋرۋدىڭ سەبەبىن، قالاي كۇتىنىپ، ەمدەلۋ قاجەتتىگىن ايتىپ جاتقان كەزدە تىڭداي بەرگىڭ كەلەدى. اسىرا ماقتادى دەمەڭىزدەر. راسىندا دا سولاي. «سەن وزبەك ەمەسسىڭ، قازاقستاننان كەلدىڭ» دەگەن وي جوقتىعى قىزمەتكەرلەردىڭ ءوز ماماندىقتارىنا شىن بەرىلگەنىن دالەلدەيتىن سياقتى. ءبىزدىڭ كەي دارىگەرلەر سياقتى ۇزىننان ۇزاق دارىلەردى ءتىزىپ، جازىپ بەرە سالمايدى. تەك ناقتى 3-4 ءدارىنى جازادى دا بەرەدى.
جالپى، توشمي-دە ەمدەلىپ جاتقان دا، تەكسەرىلىپ جۇرگەن دە قازاقتار وتە كوپ. وتكەندە قازاقشا سويلەپ وتىرسام ءبىر جىگىت اعاسى كەلىپ، «سىزدەر دە قاراقالپاقستاننانسىزدار ما؟» دەيدى. ءتىلىمىز ۇقساس بولعان سوڭ سولاي ايتىپ جاتىر ەكەن.
ءبىزدىڭ دارىگەرلەر تاپپاعان دياگنوزدى وزبەك دارىگەرلەرى تاۋىپ، بىزدە جازىلماعان ناۋقاستار سوندا بارىپ جازىلىپ جاتقان جايى بار ەكەن.

مەن كورگەن وزبەكستان-8-9

مەنىڭ وزبەكستانعا بارعان كەزدە ءبىرىنشى باراتىن جەرىم — تاماقتاناتىن ورىن مەن كينوتەاتر.
وزدەرىڭىز دە ءدامدى سامسا نەمەسە پالاۋ جەگىلەرىڭىز كەلسە، وزبەك اسحاناسىن جاعالايتىن كەزدەرىڭىز بولاتىن شىعار، ءيا؟ مەن دە سولاي. بىزدە الدەقانداي ەتىپ «زاكاز سامسا» دەپ ساتىپ جۇرگەن سامسالار ءوز-اعامداردىڭ سامساسىنىڭ الدىندا تۇك ەمەس. تاشكەنتتە تاماقتاناتىن ورىندارى وتە كوپ. ال سامسانى ءار اتتاعان قادام سايىن تابا الاسىز. سونىمەن قوسا وتە ارزان. رەستوران، كافە دەپ اسپەتتەمەي-اق جاي عانا اسحاناسىنا كىرىپ تاماق ىشسەڭىز دە كوڭىلىڭىز تولىپ شىعادى. «چورسۋ» دەگەن بازار بار، سول بازاردا ۇلكەن باستىرما بار. مىنە، سول باستىرمانىڭ استىندا بىرنەشە ادام وشاعىن قۇرىپ، سۋىن اعىزىپ الىپ، پالاۋ بار ما، مانتى بار ما، كاۋاپ بار ما، سامسا بار ما — ءبارىن «سايراتادى».
وتكەن جولى 3 ادام بولىپ قىمبات كافەگە باردىق. كاۋاپ، تاماق، سالات، سۋى مەن شايىن، نانىن، سامساسىن الىپ جەپ الدىق (3 ادامبىز). ىشىمنەن «مىناۋ پالەنباي اقشا بولاتىن بولدى عوي» دەپ ويلاپ قويام. 50 مىڭ سوم بولىپتى! ول كەزدەگى كۋرسپەن ءبىزدىڭ 2000 تەڭگەدەن ءسال-اق اسادى. «زاكاز» سامساسىنىڭ  بىرەۋىن جەپ-اق تويىپ قالاسىز. ايتپاقشى، ول جاقتا اسحانا، كافەلەردە توي پالاۋىن جاسايدى ەكەن. ياعني، تويدىڭ پالاۋىن جەگىڭىز كەلسە (تويعا جاسالعان پالاۋ وتە ءدامدى، ەرەكشە بولادى) ساعات 10.00, 11.00-دەن باستاپ ءدامحانا جاعالاي بەرۋىڭىزگە بولادى. ارقايسىسىنىڭ ءوز دايىنداۋ ۋاقىتى بار. ال ءبىزدىڭ قازاقتىڭ تاماعى دەپ جۇرگەن نارىن دەگەنى ەرەكشە. اسحانا بولسىن، كافە بولسىن، ءبىر شەتىندە نارىنشىلار تۇرىپ، كوز الدىڭىزدا تۋراپ بەرەدى. ءدامى ءتىل ۇيىرەدى قىسقاسى. ءبىزدىڭ قامىر اۋقاتىمىز دا ءجۇر مازىردە. بىراق ءوزىمىز سياقتى قاتىرمايدى ەكەن. ال ونىڭ اتاۋىن ەستىسەڭىز نە كۇلەسىز، نە اشۋلاناسىز. «شىلپىلداق» (چيلپيلداق). قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى وتە جاقسى. وزەكەڭدەر ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ كەتە جازدايدى.
ال كينوسىنا كەلەيىك ەندى. مەن وزبەكتەردىڭ كينوسىن ءسۇيىپ كورەمىن. «وڭباعان، نامىسسىز» دەپ سوگە جونەلمەڭىزدەر. راسى سول.  وزبەكستان كينو شىعارۋدان كوش ىلگەرىلەپ كەتكەنى انىق. كينولارى تاربيەگە، وزدەرىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنا، سالت-داستۇرىنە تۇنىپ تۇر. كەز كەلگەن كينوسىن قاراساڭىز دا وزدەرىنىڭ وتانىنا دەگەن ماحابباتىن ايتەۋىر كورسەتىپ قالادى. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن، ءبىز كورگەن «تاعدىر ويىنى» كينوسىندا جەتىم قىزدى بالالار ۇيىنە تاپسىرعان كەزدە ءبىر كەيىپكەردىڭ «جەتىم بالالارىمىزعا قامقورلىق كورسەتىپ، مەيىرىم بەرىپ جاتقان مەملەكەتىمىزدىڭ بارىنا شۇكىر» دەيدى. وزىمە وسى ءسوز اسەر ەتتى.
جالپى، ول جاقتا كينوتەاتر كوپ. جانە بىزدەگىدەي «مەگا» سياقتى ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا ەمەس. بۇرىنعى «شىمكەنت»، «قازاقستان» سياقتى كادىمگى مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە. بىرنەشە زالدا ءتۇرلى كينولار كورسەتىلىپ جاتىر. باسىم بولىگى وزدەرىنىڭ وتاندىق ونىمدەرى. ال بيلەت باعاسى 7000 سوم.ول ءبىزدىڭ تەڭگەمەن ەسەپتەگەندە 300-350 تەڭگە. راحاتتانىپ كينو كورىپ قايتاسىڭ. بىزدەگى باعاسى ۋداي 1 كينوعا ول جاقتا 4-5 كينو كورىپ شىعۋعا بولادى.

مەن كورگەن وزبەكستان-10
وزبەكستاننىڭ ساياساتىنىڭ ءبىر ۇناعان جەرى — وزدەرىندە وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ باسقا تۇرلەرىن سىرتتان كىرگىزبەيدى. بىلايشا ايتقاندا سىرتتان زات الماي، وزدەرىندە وندىرەدى. ءبىر عانا اۆتوكولىكتى الىپ قاراڭىز. وزدەرىندەگى نەكسيا، ماتيز، داماز، شەۆرولەت سىندى كولىكتەردەن كوز سۇرىنەدى. اراسىندا موسكۆيچ، جيگۋليلەردى كوزىڭىز شالىپ قالادى. ال بىزدە ەكىنىڭ ءبىرى مىنەتىن مەرسەدەس، تويوتا دەگەندى ەمگە تاپپايسىز. تەك توي سەرۋەنىنە جۇرەتىن جەردەن عانا ءبىرلى-جارىم «مەرسەدەس» پەن «رەنج روۆەردى» كوزىمىز شالىپ قالدى. نەگە ساتىپ المايدى دەپ ويلايتىن بولارسىزدار؟ رۇقسات جوق! شەتەلدىك كولىكتەردى كىرگىزۋگە رۇقسات ەتىلمەگەن. ايتپەسە، وزدەرىنىڭ كولىكتەرىن دە ۋداي باعاعا ساتىپ الىپ ءمىنىپ ءجۇر. ايتپاقشى، ول جاقتا كولىك ساتىپ الۋ ءۇشىن كەزەككە تۇراسىز. ءيا، كادىمگىدەي كەزەككە تۇرىپ اقشاسىن تولەيسىز. زاۋىتتان كولىك شىققان كەزدە عانا الا الاسىز. كەيدە  اۆتوكولىك الماق ولعان ادامدار  اقشا تولەۋگە تالاسىپ قالاتىن كورىنەدى. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ەڭ سوڭعى ۇلگىدە شىعىپ جاتقان كولىكتەرى 40 مىڭ اقش دوللارى تۇرادى. از اقشا ەمەس. شەرتىپ ءجۇرىپ مەنمىن دەگەن كولىكتى تاڭداپ مىنەتىندەي اقشا. سامارقاند قالاسىنداعى ماشينا شىعاراتىن زاۋىتتىڭ قىزمەتكەرلەرىن 3 ايعا شەتەلدەرگە جىبەرىپ وقىتىپ الادى ەكەن. دەمەك، ماماندى دا شەتتەن ىزدەپ اۋرە بولمايدى. وزبەكتەر ەندى توڭازتقىش، كونديتسيونەر، جەلدەتكىش، پلانشەتتەردى شىعارۋدى قولعا الىپتى. مەترولارعا، كوپشىلىك ورىندارعا وتاندىق ونىمدەرىن قويىپ، جارناما جاساپ قويعان. دەمەك، الداعى ۋاقىتتا سىرتتان بۇل زاتتاردى دا شەكتەپ كىرگىزۋى مۇمكىن. بىراق ولاردا شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ تەحنيكا قۇرالدارى بىزگە قاراعاندا قىمبات ەكەن.
كۇندەلىكتى تۇتىناتىن اس-اۋقاتتارى دا وتاندىق ءونىم. ارينە، قۇتىداعى ءتاتتى سۋلارىن بىزدەگىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. بىراق سىرتتان دا كىرگىزبەيدى. كيىمدەردى دە وزدەرى تىگىپ شىعارادى. ءبىزدىڭ كيىپ جۇرگەن حالاتىمىز بار، باسقاسى بار، ءتىپتى،  توسەك جايمالارىنا دەيىن وزبەكسىتاننان  اكەلىنەدى. جانە پلاسماسسادان جاسالاتىن ونىمدەرى وتە تانىمال جانە ءوتىمدى ەكەن.وزبەكتەر وزدەرىنىڭ ونىمدەرىن ساتۋعا شىعارىپ، سىرتتان تاۋار كىرگىزبەۋ ساياساتىن ۇستانىپ، ەل ەكونوميكاسىنا ۇلكەن پايدا اكەلىپ وتىر. جالپى، مەن كورگەن جاعداي وسى بولدى. كامپيتتەرى دە، باسقاسى دا:  «سدەلانو ۆ ۋزبەكيستانە».
ولاردىڭ وزدەرىنە ءتان ءپاتىر نانى، ءتاتتى تاعامدارى (اتتارىن ۇمىتىپ وتىرمىن) سىرتتان كەلگەندەردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتادى. دايىندالۋ جولى قۇپيا تاعامداردى كىمنىڭ دە بولسا تاتىپ كورگىسى كەلەتىنى انىق.

مەن كورگەن وزبەكستان-11
تاشكەنتتە ءتارتىپ ساقشىلارى كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس جاسايدى. ءتارتىپ قاتال. مەترودا دا، ساياباقتاردا دا، كوشەدە، بازاردا، ادام كوپ جۇرەتىن ورىنداردا قولدارىنا راتسيا ۇستاعان ءتارتىپ ساقشىلارى كوپ جۇرەدى. اسىرەسە، مەتروعا تۇسكەن كەزدە ۇلكەن سومكەلەردى تەكسەرەدى. مەترودا سۋرەتكە تۇسۋگە رۇقسات جوق. جالپى، اينالادان ءسال عانا سەزىكتى نارسەنى كوزى شالىپ قالسا، بىردەن ارەكەتكە كوشەدى. نەگىزىنەن، قازاقستاننىڭ شەكاراسىنان وزبەكستانعا كىرگەننەن-اق قاتال ءتارتىپتى بىردەن بايقايسىز. كەدەندە دە ولاردىڭ تەكسەرىستەرى بىزدىكىنە قاراعاندا قاتتى جۇرەدى. قايدا بارا جاتقانىڭدى سۇرايدى. ول جاققا وتكەن كەزدە مىندەتتى تۇردە دەكلاراتسيا تولتىراسىڭ. اتى-جونىڭنەن باستاپ قانشا اقشاڭ بار، كىمگە بارا جاتىرسىڭ، ءبارىن جازىپ بەرەسىڭ. ۇيگە قايتاردا تاعى دا تولتىراسىڭ. سوندا ول جاققا كىرگەن اقشا شىققان اقشادان از بولماۋى ءتيىس. قازاقستانعا كەلەتىندەر كوبىرەك اقشا الىپ وتسە، قايدان العانىن، قايدا اپارا جاتقانىن سۇراپ مازاسىن الادى. سونىمەن بىرگە ءدىني كىتاپتاردى الىپ وتۋگە تىيىم سالىنادى. وزدەرىندەگى تىنىشتىق، ساقتىق ءۇشىن وتە جاقسى ساياسات. الەۋمەتتىك جەلىلەر دە باقىلاۋدا.
ءتارتىپتىڭ قاتالدىعى ءدىن سالاسىندا دا انىق كورىنەدى. راس-وتىرىگىن قايدام، وزبەكستاندا ءدىني ءبىلىم بەرەتىن مەدرەسەلەر جابىلىپ، ينستيتۋت قانا قالعانعا ۇقسايدى. ساقالدى، قىسقا بالاقتى، ورامالدىلاردى قاتاڭ تەكسەرە باستاپتى. ولاردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى – سەكتا، اعىمدارعا ەركىندىك بەرىپ قويماعان. بىرەۋدەن، قانداي دا ۇيىمنان سەزىكتەنسە دەرەۋ توباسىنا تاياندىرادى. ناعاشىمنىڭ ۇلى «بىردە دوستارىممەن قىدىرىپ ءجۇرىپ، مەشىتتىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان ەدىك، ءتارتىپ ساقشىلارى ءبىزدى ۇستاماق بولدى. قاشىپ قۇتىلدىق. سونداعى جازىعىمىز – مەشىتتىڭ الدىندا جۇرگەنىمىز» دەيدى. ايەل ادامدار قىزمەتكە تۇرعاندا ورامالدى يەكتىڭ استىنان تاعۋعا بولمايدى. ارتىنا بايلايدى. ايتپەسە، جۇمىسقا كىرە المايدى. سوڭعى ۋاقىتتا جيھادشىلاردىڭ كوبەيىپ، ءتۇرلى ءدىني كەلەڭسىزدىكتەردىڭ شىعۋىنا بايلانىستى بولسا كەرەك، قاراپايىم عانا «جۇما مۇباراك بولسىن» دەگەن ءماتىنى بار پلاكاتتار، ءدىني سۋرەتتەر سالىنعان زاتتارعا دا شەكتەۋ قويىلىپ، تەكسەرىلىپ، ايىپپۇل سالىپ جاتىر دەگەن اڭگىمە بار. قىسقاسى، ءتارتىپ، ەلدىڭ تىنىشتىعىنا قاتتى ءمان بەرىلەدى. تىنىش جاتقان ەلدىڭ اراسىنا ىرىتكى سالىپ، بۇلىك شىعارعانداردى ايامايدى دەيدى. كەرەك دەسەڭىز، شىنداپ كىرىسسە، تەلەفونىڭىزداعى سۋرەتتەردى، باسقا دا ماتەريالداردى دا تەكسەرۋى مۇمكىن.

مەن كورگەن وزبەكستان-12

تامىزدان باستاپ وزبەكستاندا مۋستاقيلليق (تاۋەلسىزدىك) مەرەكەسى باستالادى. قىركۇيەكتىڭ 1-نە تويلايتىن مەرەكەنى تامىزدان باستاپ جىبەرەدى. قالاعا پلاكاتتار، بيلبوردتار ىلۋدەن باستايدى. تەلەارنالارىندا قۇتتىقتاۋ روليكتەرى كورسەتىلىپ، ارنايى باعدارلامالار، فيلمدەر كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلادى. مەرەكە جاقىنداعاندا ەلگە كىرۋشىلەر مەن شىعۋشىلار قاتاڭ تەكسەرىلە باستايدى. جۇمىس ىستەۋگە كەتەتىندەردىڭ سانىن شەكتەي باستايدى. ولار ءۇشىن مۋستاقيلليق بايرامي ۇلكەن مەرەكە. وزىنە ءتان ءتارتىبى، ەرەكشەلىگى بار ولاردا.
كەزىنەدە اتا-انالارىمىز ماقتاعا بارعانىن ايتىپ وتىرادى عوي. بىزگە قىزىق. ال وزبەكستاندا  جۇرت وسى كۇنى دە ماقتاعا بارادى. قىركۇيەكتە وقۋ باستالعاننان ستۋدەنتتەردى جيناپ الىپ ماقتا تەرۋگە الىپ كەتەدى. ارينە، اقشاسىن تولەيدى. كىمگە تەرگىزسەڭ وعان تەرگىز دەگەن اڭگىمە جوق. وقۋ ورىندارىنان بولەك، ورتا مەكتەپتەن دە، ءتۇرلى مەكەمەلەردەن دە ادامداردى الىپ كەتەدى ەكەن. ارقايسىسى ءارتۇرلى ۋاقىتقا جىبەرەدى ەكەن. قىزمەتكەرلەر 10-15 كۇن تەرىمدە بولسا، ستۋدەنتتەر قازان-قاراشا ايلارىندا قايتادى ەكەن. قۇرىلىسقا كەتەتىن ازاماتتاردى دا ماقتا تەرىمى كەزىندە ەلدەن شىعارمايتىن كورىنەدى. مەنىڭ ەستىگەنىم وسى.
سوسىن ولاردا وقۋعا تۇسپەگەن جىگىتتەر مىندەتتى تۇردە اسكەري بورىشىن وتەيدى.
مەن الماتىعا بارعان ساپارىمدا، ەلىمىزدەگى العاشقى مەتروعا  قىزىق ءۇشىن مىنگەنمىن. باسىنان اياعىنا دەيىن 9 ستانتسياسى بار مەترونىڭ ءار ستانتسياسىنا جەكە-جەكە ءتۇسىپ تاماشالاعانىم دا وتىرىك ەمەس. ال عۇمىرىمدا ەسكالاتور، مەترو دەگەندى العاش رەت تاشكەنتتە كورگەنمىن. مەكتەپ وقۋشىسى ەدىم ول كەزدە. تاشكەنتتە جۇرت مەتروعا قىزىق ءۇشىن ەمەس، كولىك رەتىندە مىنەدى. ۇزىننان-ۇزاق ستانتسيالارى ءوز الدىنا، ول جاقتا مەترونىڭ 3 لينياسى بار ەكەن. جاقىندا ءبىلدىم. كەيدە ءبىر لينيادان ەكىنشىسىنە اۋىسۋعا تۋرا كەلەدى. باعاسى 40 تەڭگە.
ال قوعامدىق كولىكتەرىنىڭ ءتارتىبى قىزىق.ءبىر جاقسىسى – ءبىزدىڭ قالاداعىداي ءبىر-بىرىمەن جارىسۋ، جولاۋشىلارعا تالاسۋ، ايقايلاپ ايالدامالاردى ايتۋ اتىمەن جوق. قالالىق اۆتوبۋستاردا كوندۋكتور بار. بىراق،  جول اقىسىن بىردەن جيىپ المايدى. تۇسەتىن كەزدە بەرەسىز. كەي اۆتوبۋستاردا جانە گازەلدەردە كوندۋكتور اتىمەن جوق. تۇسەتىن كەزدە اقشاڭىزدى جۇرگىزۋشىگە تولەپ، الدىڭعى ەسىكتەن ءتۇسىپ كەتەسىز. جول كولىك قوزعالىسى سونداي سالماقتى، اسىعىس ەمەس. سوندا دا اقشاسىن بەرمەي قاشىپ كەتۋ، الداپ كەتۋ دەگەن اتىمەن جوق. كەز كەلگەن جەرگە اۆتوبۋس تا، گازەل دە توقتاپ كەتە بەرەدى. باستىسى تۇسەتىن نەمەسە مىنەتىن جولاۋشى بولسا بولعانى. ايتپاقشى، جول اقىسى 1000-1200 سوم. تاكسيلەرى ارزان.

مەن كورگەن وزبەكستان-13
اباي اتامىز ءوزىنىڭ ءبىر قارا سوزىندە قازاقتىڭ مەنسىنبەگەن ۇلتتارى ەڭبەك ەتىپ، كاسىپ ەتىپ قازاقتان وزىپ كەتكەنىن ايتقان ەدى. مەن دە وزبەكتەردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعىنا توقتالا كەتەيىن. ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى 24 جىلدان بەرى جەتىمدىك كورىپ كەلە جاتقانى وتىرىك ەمەس. وزگەنى قويىپ، باستارى قوسىلسا، وزگە تىلدە شۇلدىرلەيتىن قانداستارىمىز جەتىپ ارتىلادى. وزبەكتەر ول جاعىنان مىقتى. كەز كەلگەن جارناما، پلاكاتتار، دۇكەن، كافەلەردىڭ اتاۋى –تولىعىمەن وزبەك تىلىندە جازىلعان. حالقى دا وزگە تىلدە شۇلدىرلەمەي، تەك وزبەك تىلىندە سويلەيدى. وندا جۇرگەن قانداستارىمىز ۇيىندە قازاق تىلىندە سويلەسكەنمەن، قوعامدىق ورتادا وزدەرى ءومىرسۇرىپ جاتقان ەلدىڭ تىلىندە سويلەيدى. مەنىڭ كورگەنىم وزبەكستاننىڭ استاناسىنداعى جاعداي. ءبىرلى جارىم ورىسشا سويلەيتىندەر دە كەزدەسەدى. بىراق ولار ورىس پەن كارىستەر. سونىڭ وزىندە وزبەكشە تۇسىنەدى، وزبەكشە امانداسىپ، وزبەكشە قوشتاسىپ، راحمەت ايتادى. ءوز تىلدەرىن ەرەكشە قۇرمەتتەيدى.
ايتا كەتەر تاعى ءبىر نارسە – اقساقالدار كەڭەسى ول جاقتا جاقسى جۇمىس جاسايدى. «سارىاعاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى كەڭەس بالىقباەۆ اعام جاقسى ايتىپ ەدى وسى جايلى. ءار اۋىلدا «ماحاللا كەڭەسى» بار. ياعني اۋىلدىڭ ىشىندە بولىپ جاتقان كەز كەلگەن ماسەلەنى اقساقالدار كەڭەسى ءبىرىنشى قارايدى. اجىراسقالى جاتقان ەرلى-زايىپتىلار بولسا اۋىل بولىپ تاتۋلاستىرىپ، ءتۇزۋ جولدان تايعانداردى بىرىگىپ وتىرىپ جونگە سالىپ، بىرەۋدىڭ ۇيىندە توي-جيىن بولسا اۋىل بولىپ كومەكتەسىپ، كوتەرىپ تاستايدى. جاقسى ەمەس پە؟! بىردەن ميليتسياعا، سوتقا جۇگىرمەي جاقسىلاپ تالقىلاپ، كەڭەسەدى. سوسىن بارىپ ىسكە كوشەدى. ۇلكەندەرىنىڭ الدىن كەسىپ وتپەيدى، اكە-شەشەنىڭ سوزىنەن اسپايدى. ءبىر-ءبىرىن كورگەندە ءولىپ قالا جازدايدى. بانك، دۇكەندەردە ءبىر-ءبىرىن تانىماسا دا امانداسىپ، باۋىر ەكەنىن سەزدىرىپ تۇرادى.
ءبىزدىڭ قازاقتىڭ بويىندا تەكتىلىك، نامىس بار. بىراق سونى دۇرىس كورسەتە الماي جاتقانىمىز وكىنىشتى. ءبىر اۋىز سوزگە توقتامايتىن، قيت ەتسە اتىسۋعا بەيىم جاستاردىڭ كوپ ەكەنى قورقىتادى. ء«وزىم بىلەمىن» دەپ ورعا ءتۇسىپ جاتقان جاستاردى كورگەندە جۇرەگىم اۋىرادى.

مەن كورگەن وزبەكستان-14

ەندى بىرەر كەمشىلىكتەرى مەن ناشار تۇستارىنا توقتالا كەتەيىن. وزبەكستاندا جالاقى از. ءبىز سىرتتان اجەپتەۋىر اقشامەن بارعاندىقتان ءبارى ارزان، توقشىلىق بولىپ كورىنگەنمەن دە، كۇنىن ارەڭ كورىپ وتىرعان حالىقتىڭ بارى جاسىرىن ەمەس. جالاقى از. جۇمىس تابۋ قيىن. وبلىستاردا تۇراتىن ەر ازاماتتاردىڭ قۇرىلىسقا بەكەردەن-بەكەرگە كەتپەيتىنى دە سوندىقتان. بالەنباي جىل مەملەكەتكە جۇمىس ىستەپ، زەينەتكە شىققاندا 30 مىڭ تەڭگەنىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى زەينەتاقى الۋ قالاي ەكەنىن وزدەرىڭىز ويلاپ كورىڭىزدەر. باسقا ەلدەن بارعانداردىڭ ازاماتتىق الۋى دا قيىن. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ءبىزدىڭ اۋىلدان كوشىپ كەتكەندەردىڭ ايتۋىنشا، ءالى كۇنگە دەيىن ازاماتتىق الماعان. جالپى جاعداي وسىلاي. مەن تەك جاقسى جاعىن كورۋگە تىرىستىم. ناشار جاعى بولسا وزدەرىڭىز تاۋىپ الارسىزدار.
نە دەسەك تە، قالاي ايتساق تا، مەيلى قانداي ەل بولسىن، قازاقستانىمىزعا جەتپەيدى! اركىمنىڭ تۋعان جەرى – وزىنە جۇماق. وزگە ەلدەرگە قاراپ اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىماي، ەلىمىزدىڭ گۇلدەنىپ، دامۋى ءۇشىن، وزگەلەرگە ۇلگى بولۋى ءۇشىن ءار ازامات ۇلەسىن قوسۋى ءتيىس. بويىمىزداعى جالقاۋلىق پەن ەنجارلىقتى سىلكىپ تاستاپ، ەلىمىزدىڭ پاتريوتى بولايىق، قازاقتار! جاسا،  قازاقستان!
اسەل ەرەجەپوۆا. 

Abai.kz