«ازات» قوزعالىسىنىڭ  25 جىلدىعىنىڭ اتاپ ءوتىلۋى  حاقىندا

بيىل قازاق جۇرتشىلىعى ەلەمەگەن، قازاق جۋرناليستەرى ەسكەرمەگەن، تاريحي ماڭىزى «الاش» پارتياسىنان كەم ەمەس  -  «ازات» قوزعالىسىنىڭ 25 جىلدىعى كەڭىنەن اتاپ ءوتىلۋى ءتيىس كەزەڭدەمىز. بىراق، ءىس جۇزىندە ويداعىداي بولماي وتىر...

بۇل ايتۋلى وقيعانىڭ العاشقى ءىس-شاراسى بيىلعى 12 ماۋسىمدا استانادا بولىپ ءوتتى. ءسوزىمىز ناقتى بولۋى ءۇشىن بۇل ءىس-شاراعا قاتىسقان «ازات» ارداگەرلەرى  جايلى تولىعىراق دەرەك بەرگەن دۇرىس بولار. ولار:

بۇل شارانى الماتىدان دوس كوشىمنىڭ, باسقا وڭىرلەردەگى ارداگەر  ازاتكەرلەردىڭ قولداۋىمەن استانالىق  سەرىك ەرعالي ۇيىمداستىردى. جۇزدەسۋ بارىسىندا جىلداپ كورىسپەگەن ازاتكەرلەر ءبىر بىرىمەن شۇيىركەلەسىپ، 25 جىل بۇرىنعى احۋالدى ەسكە الىسىپ مارە-سارە بولدى، مارقۇم ازاتتىقتارعا ارناپ دۇعا وقىدى.  شاراعا قاتىسۋشىلار «ازاتتىڭ» وتكەنى مەن كەتكەنىن، بولاشاعىن اڭگىمەلەپ، الداعى ۋاقىتقا ءىس-جوسپار جاسادى، مالىمدەمە قابىلدادى. ءتىپتى، باس قوسۋدان شابىتتانىپ، ارداگەرلەر القاسىن قۇرۋ تۋرالى دا ۇسىنىس ءبىلدىرىلدى. كۇز ايلارىنا دا ءىس-شارالار بەلگىلەندى. ءبارى دە بۇرىنعى ۇلتشىلدار – ۇلتقا بولسىن دەيتىندەر; جينالعانداردىڭ بايىپ كەتكەنى بولماسا دا، ءوز ماسەلەلەرىن ىسىرىپ قويىپ، بۇرىنعىشا ەلدىڭ، ءتىلدىڭ، حالىقتىڭ قامىن ءسوز قىلىستى.

بۇل جەردە ايتپاعىمىز – وسى قازاق قاۋىمى ەلەمەي وتىرعان، ەسكەرمەي جاتقان، ۇمىتقان سىڭاي تانىتىپ وتىرعان «ۇمىتشاقتىقتىڭ» سەبەبىنە ءۇڭىلىپ كورۋ بولىپ وتىر. «ازات» قوزعالىسىن بيلىكتىڭ، ءورىستىلدى باق-ڭ   ۇمىتۋى، كوزگە ىلمەۋى تۇسىنىكتى. ماسەلە، كەزىندە «ازاتتىڭ» باسىندا بولعان، «ازاتتىڭ» اتاعى مەن ابىرويىن دۇركىرەتكەن، سونىڭ باسشىسى بولۋعا تىرىسقان، سول ءۇشىن كۇرەسكەن، ءبىر بىرىمەن بەت جىرتىسقان، «ازات» ارقىلى ساياساتتىڭ بيىگىنە شىققاندار جايلى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ۇندەمەي قالدى، ۇندەمەي وتىر، «ازات» دەگەن قوزعالىس بولماعان سىڭاي تانىتىپ وتىر. ولارعا «ازاتتىڭ» قايتادان باس كوتەرۋى، ونىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋى ونشا ۇنامايتىنداي، كەدەرگى جاسايتىنداي كورىنەتىن سياقتى ما دەگەن دە وي كەلەدى. سوندا، «ازاتتى» ءوزىمىز ۇمىتساق، وزگەگە نە وكپە!

وسى رەتتە ولاردىڭ اتىن نەگە اتاماسقا دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىنداسا كەرەك. سوندىقتان كوپ ويلاندىق. ويلانا كەلە كەيبىر بۇگىنگى كوپكە تانىمال تۇلعالاردىڭ اتىن اتاساق، ولار بىزگە رەنجىمەس، جينالعان كوپشىلىكتىڭ كوڭىلدەرىنە تۇسكەن كىربىڭدى دۇرىس ۇعار دەگەن ويدامىز. جانە كوزگە شۇقۋ ءۇشىن ەمەس، كەرىسۋ مەن كەتىسۋ ءۇشىن ەمەس، ازاماتتاردىڭ كەشەگى وزدەرى  ەل تاعدىرىنا قاتىسقان كەزدەرىنە قايتا ءبىر ورالسا ەكەن دەگەن نيەت قانا!

«ازاتتىڭ» باسشىلارى دەگەندە ەسكە 1991-93 جىلدار  تۇسەدى. ولاردىڭ اراسىنداعى باسشىلىققا تالاس تا ەسىمىزدە. سول تالاستىڭ ناتيجەسىندە وبلىستاعى ساياساتتان تاجىريبەسى جوق باسشىلارى مەن ۇيىم مۇشەلەرى كىمدى قولدارىن بىلمەي دال بولىپ، ونىڭ اياعى ەكىگە ءبولىنىپ، دوس بوپ جۇرگەندەر ءبىر-ءبىرىمىزدى كورمەستەي بولعان جاعدايعا دا باردىق... از عانا ۋاقىتتا باسشىلىق بىردەن بىرگە كوشتى..  س.اقاتاي – م. ەسەناليەۆ - ج. قۋانىشالين – ك. ورمانتاەۆ - ح. قوجاحمەت – قارامەندين.....  وسى كىسىلەردىڭ (مارقۇمداردى ەمەس، تىرىلەردى ايتامىز) بىرەۋى دە 25 جىلدىققا بايلانىستى ۇندەمەدى، كەلمەدى...

ەندى «ازات» ارقىلى جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتتارى بولعاندارعا كەلەيىك:  مۇقتار  شاحانوۆ، اسقار سىرعاباەۆ، جاسارال قۋانىشالين، ىزىمعالي كوبەنوۆ...تاعىسىن تاعىلار. بۇل كىسىلەردىڭ ەشقايسىسى تەك ءوز كۇشتەرىمەن سايلاۋدا جەڭىپ شىقتىم دەپ ايتا الماسى انىق.     بۇلاردىڭ دا اۋىزدارى ۇندەمەي، اياقتارى سەرىپپەي قالدى.

ەندى «ازاتتىڭ» اتىن شىعارعاندار مەن «ازات» ارقىلى ءوز اتتارىن شىعارىپ، ساياساتتىڭ بيىگىنەن كورىنگەندەرگە كەلسەك:  ا. قادىرباەۆا، ا. زەينۋللين، س.ساپارعالي ... تاعىسىن تاعىلار – بۇلار دا ەشتەڭە بولماعانداي كەيىپ تانىتادى. «ازاتتىقتاردىڭ» دا سەنگەندەرى، ەرگەندەرى وسىلار ەمەس پە ەدى؟!  وكىنىشكە وراي، بۇل جاقتا دا - ۇنسىزدىك. 

«ازاتتىڭ»  ءار كەزدە وبلىس باسشىلارى بولعاندار قايدا؟  «ازاتتىڭ» اتىنان ءارتۇرلى جوعارعى كەڭەس، وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق ماسليحاتتارعا ۇمىتكەر بولعاندار قايدا؟ كەزىندە ارقىراعان «ازاتتى» اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن بيلىك ءبىرشاما قايراتكەرلەردى جوعارعى، تومەنگى بيلىكتەرگە تارتقانى راس، ولار دا بۇگىندە تىم-تىرىس. ءوز تاريحىمىزدان، ءوز ىستەرىمىز بەن ءوز تاعدىرىمىزدان باس تارتۋ ەمەس پە بۇل، جىگىتتەر! وسى ورايدا «ازاتتى» ارنايى  كەلىپ قۇتتىقتاعان جەلتوقساندىق قۇرمانعازى راحمەتوۆقا، و. اليەۆ پەن ج. ءشامشى باستاعان عالىمدارعا، ق. شاماحاي باستاعان جۋرناليستەرگە، م. ءىلياسۇلى، ۇ.شامشات باستاعان جاس بەلسەندىلەرگە العىسىمىزدى ايتامىز.

«ازات» ابىرويسىز ەمەس، ەل ەگەمەن بولعالى قۇرىلعان ساياسي ۇيىمنىڭ ىشىندەگى ۇلت الدىنداعى ادالى دا، شىنايىسى دا وسى قوزعالىس ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارا  الماس.  قازىردىڭ وزىندە بيلىك «ازاتتىڭ» ارداقتىلارى سابەتقازى اقاتاي، ميحايل ەسەناليەۆ، باتىرحان دارىمبەت، سايىن شاپاعاتوۆتاردى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولىپ، ولاردىڭ اتىنا كوشە اتتارى مەن تاقتالار قويىلۋدا. ءبىر عانا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ وزىندە «ازاتتان» سايلانعان ەكى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتارى م.راقاشۇلى مەن ا.ەسمۇرزاەۆقا جەرگىلىكتى بيلىك كوشە اتتارىن بەرىپ وتىر. بۇل ءتىزىمنىڭ بولاشاقتا كوبەيەرى انىق.

ارينە، پەندەلىكپەن «مەن «ازات» ءۇشىن ءويتتىم، ءبۇيتتىم، سىرتتاي باسقارىپ وتىردىم، كومەك بەرىپ وتىردىم، ونى جۇرت بىلە بەرمەيدى» ت.س.س. اڭگىمەلەردىڭ بولارى انىق. جىلدار وتەر، «ازات» وزىنە ءتيىستى باعاسىن الادى...ەشتەڭە دە، ەشكىم دە باعاسىز قالمايدى! ازاماتتار، ۇنسىزدىكپەن اردىڭ الدىندا تايساقتاپ قۇتىلا المايمىز! الدىمىز 80 جاسقا، ارتىمىز 40-قا شىقتى، ار مەن نامىس، ابىروي بارىمىزگە ورتاق. بۇل ۇنسىزدىك «ازات» قوزعالىسىنىڭ تاريحي ماڭىزىن ەشبىر تومەنسىتپەيدى، بىراق تالاي ارداگەردىڭ باسىن قاتىردى، كوكەيىن تەسكىلەدى. جاس ۇرپاقتىڭ «قوزعالىستىڭ 25 جىلدىعىندا ەڭ بولماسا نەگە باس بىرىكتىرە المادىڭدار؟» دەگەن ساۋالىنا جاۋاپتى و دۇنيەگە الىپ كەتەم دەسە، اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى. بىراق ءبىر كەزدە بەلىنە قىستىرعان شوقپاردى تاساعا لاقتىرىپ، قاشىپ قۇتىلۋ - كۇلكىلى، ءمۇساپىر احۋال. بۇل رەنىشىمىزدى سوڭىمىزدان ەرگەن، باعىت ۇستانعان ۇلتشىل بۋىن  قايتالاماسىن دەگەن نيەتپەن جازىپ وتىرمىز.

نە دەيمىز؟  بۇل حاتتى جازۋ ارقىلى سىزدەرگە ءتىل تيگىزىپ ارا-قاتىناستى ءۇزۋ دەگەن وي بولماسىن. 25 جىلدىقتى اتاپ ءوتۋ جالعاسا بەرمەك، وعان ارناعان ءالى دە قولدان كەلەر شارا وتكىزبەك ويىمىز بار. سول ىستەرگە ات سالىسادى دەگەن ويمەن جوعارىداعى ءسوزىمىزدى تەك قانا سىزدەرگە ەمەس، جالپى قازاق قاۋىمىنا ارناۋىمىز دەپ قابىلداڭىزدار.

ازاتتىق جولىنداعى «ازاتتىڭ» ارداگەر ازاماتتارىنا كوكىرەك ەمەس، ازاماتتىق ار كەرەك! ار!

داۋرەن ساتىپالدى،

ساعات ءجۇسىپ،

احمەتقالي حالەنوۆ،

كوشكىنباي احمەتوۆ.

Abai.kz