سايا ەلەمەسوۆا. تۋىلعان ەمەس، تۋعان
قۇرمەتتىلەرىم! ءبارىمىز فيلفاكتا وقيمىز. سوندىقتان ءبىلىپ، بىلمەگەندەرگە ايتىپ، ەسكەرتىپ، كوڭىلگە ءتۇيىپ جۇرگەننىڭ ارتىعى جوق. كوپشىلىگىڭىزدەن بايقايمىن وسى الەۋمەتتىك جەلىلەردە دوس-قۇربىلارىڭىزدى قۇتتىقتاعاندا «تۋعان كۇنىڭمەن!» دەگەندى «تۋىلعان كۇنىڭمەن!» دەپ ايتىپ تا، جازىپ تا قولدانىپ جۇرسىزدەر. نەگىزى «تۋعان كۇنىڭمەن!» بولۋى كەرەك. كەز كەلگەن ادەبي شىعارمانى الىپ قاراڭىز حالقىمىزدا بۇرىن سوڭدى بۇنداي ءسوز تىركەسى قولدانىلماعان. قازاق تىلىندەگى ەرەجەنى الىپ قاراڭىز مىسالى. «ىل»دەگەن ىرىقسىز ەتىستىڭ جۇرناعى. ىرىقسىز ەتىستە قيمىلدىڭ يەسى بولمايدى. وسى ءسوزدىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ايتساق، اناسىنىڭ تۋعان كۇنى، ءوزىنىڭ تۋىلعان كۇنى دەپ داۋلاساتىندار جەتەرلىك. الايدا -ىل جۇرناعى وزدىگىنەن بولعان ءىس-ارەكەتكە قولدانىلاتىن ىرىقسىز ەتىس جۇرناعىنىڭ بۇل سوزگە جالعانۋىنىڭ ورىنسىز ەكەندىگىن اڭعارمايدى. باسقاسىن قويىپ، جاي مىسال كەلتىرگەننىڭ وزىندە ءسابي وزدىگىنەن تۋىلمايدى. مۇنى كەلگەن كۇن، كورگەن كۇن دەگەن سوزدەرمەن دە راستاۋعا بولادى. دۇنيەگە كەلىنگەن كۇن دەپ ايتپايمىز عوي. وسىنىڭ ارا-جىگىن ءار قازاق اجىراتا ءبىلۋى كەرەك. تۋعان كۇن - اركىمنىڭ كوز اشىپ، ومىرگە كەلگەن كۇنى. قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى. 819-بەت. قر مجام ءتىل كوميتەتى بەكىتكەن. 50 مىڭعا جۋىق ءسوز بەن ءسوز تىركەسى بار. قاراپايىم مىسال، ەگەردە «تۋعان كۇن» تىركەسىن «تۋىلعان كۇن» دەيتىن بولساق «ولگەن كۇن» «ولىلگەن كۇن» دەيمىز بە؟! ەگەر بۇلاي قولداناتىن بولساق: مەن تۋىلعان، مەن جاتىلعان، مەن وتىرىلعان، مەن تۇرىلعان، مەن جۇرىلگەن...بولىپ كەتەر ەدى. "تۋىلعان" دەگەن بەرىدە شىقتى، وزدەرىنشە ورىسشا "دەن روجدەنيا"نى تىكەلەي اۋدارعانداعىسى سياقتى. قازاق الميساقتان "تۋعان كۇن" دەيدى. قازاقتىڭ جازۋشى كلاسسيكتەرىنىڭ كىتاپتارىن وقىپ قاراڭىزدار، بارىندە - "تۋعان كۇن". قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىكتەرىن قاراڭىزدار (بۇرىنعىسىن جانە قازىرگىسىن) وندا دا انىق جازىلعان (ماعىناسى، جازىلۋى، ت.ب.) - "تۋعان كۇن". "تۋىلعان كۇن"-ءدى جاقتاۋشىلارمەن تالاي پىكىرتالاستىردىم، جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى مەن سوزدىكتەردەن دالەل كەلتىرە وتىرىپ، ولارعا سۇراق قويدىم: "ال ماعان ءبىر ادەبي كىتاپ نەمەسە سوزدىك كورسەتىڭدەرشى "تۋىلعان كۇن" دەگەن ءسوزى بار؟" دەدىم، ەشقايسىسى دالەل كەلتىرە المادى. سوندىقتان بوسقا قيسايا بەرمەي قازاقتىڭ ءسوزىن دۇرىس جازۋ (ايتۋ) قاجەت: تۋعان كۇن، تۋعان جەر، تۋعان ولكە، تۋعان ەل، ت.س.س. حاكىم ابايدىڭ ءوزى دە: «تۋعاندا دۇنيە ەسگىىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» نەمەسە مۇقاعاليدى الايىق: «بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم وي، ءالى-اي،
مىنا ادامدار نەگە جاتىر تويلاماي؟!». سول سياقتى اۋليە شاھكەرىمدى الايىق: "انادان العاش تۋعانىمدا جىلادىم نەگە دىبىستاپ؟". وسىلارداعى «تۋعان» ءسوزىن بايقاۋعا بولادى. قازاق ءتىلىنىڭ ءوز ەملە، ەرەجەسى جانە سول ءۇشىن ارنايى سوزدىكتەر بار، سونى ساقتاۋ كەرەك. اركىم ءوز ەرەجەسىن شىعارىپ، ويىنا كەلگەنىن كوجە قىلا بەرسە، تىلدەن بەرەكە كەتەدى!
@Filfak stories بلوگىنان الىندى
