ۇلىبريتانيالىق IWSR (حالىقارالىق شاراپ پەن سپيرتتىك ىشىمدىكتەر نارىعىن زەرتتەۋ ۇيىمى – رەد.)  ۇيىمى 2013 جىلى اراق ءىشۋ جونىنەن قازاقستان بەسىنشى ورىنعا شىققانى تۋرالى وسىدان ەكى جىل بۇرىن اقپارات تاراتقان ەدى. سول ۋاقىتتىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا قازاقستاندا 200 مىڭنان استام ادام ماسكۇنەمدىككە شالدىققان. IWSR-دىڭ مالىمەتى بويىنشا، دۇنيە جۇزىندە 2012 جىلى 4 ميلليارد 440 مىڭ ليتر اراق ىشىلگەن. ونىڭ جارتىسىن وسى ىشىمدىكتى ويلاپ تاپقان ەل – رەسەي تۇرعىندارى تۇتىنعان.

قازاقستاندا جىل سايىن جان باسىنا شاققاندا 5,9 ليتر اراق ىشىلەدى ەكەن. الەمدە اراقتان باسقا ىشىمدىك اناعۇرلىم از قولدانىلادى. مىسالى، رومدى ەڭ كوپ ىشەدى دەگەن كۋبادا جان باسىنا شاققاندا بۇل ىشىمدىك ءار ادامعا 4,9 ليتردەن كەلەدى. ءدجيندى ەڭ كوپ ىشەتىن فيلليپپيندە ءبىر ادام جىلىنا 1,4 ليتر تۇتىنادى. شوتلاند ۆيسكيىن ىشۋدەن فرانتسيا ءبىرىنشى تۇرسا (1,4 ليتر), اقش (0,36 ليتر) تەكيلا ىشەتىندەر تىزىمىندە ءبىرىنشى ورىن العان. الەمدەگى ەڭ ايگىلى الكوگول ءونىمى اراق بولسا، ونى كوپ ىشەتىن – بۇرىنعى كوممۋنيستىك ەلدەردىڭ تۇرعىندارى.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى جان باسىنا شاققاندا 8 ليتردەن كوپ الكوگول ءونىمىن تۇتىناتىن ەلدەردىڭ ۇلتتىق گەنوفوندى دەگراداتسياعا ۇشىرايدى دەگەن اقپارات تاراتقان. قازاقستاننىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، اراقتان بولەك، ەل تۇرعىندارى جان باسىنا شاققاندا جىلىنا 31 ليتر سىرا ىشەدى. بۇل دا الەمدەگى جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى.

ال، 2014 جىلدىڭ كوكتەمىندە قر پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ:  «دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، سپيرت ىشىمدىكتەرىن تۇتىنۋ دەڭگەيى جونىندەگى رەيتينگتە قازاقستان 188 ەلدىڭ  اراسىندا 34 ورىندى يەلەنىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى جىلىنا ورتا ەسەپپەن شامامەن 5,5 ليتر تازا ەتيل ءسپيرتىن نەمەسە 11 ليتر اراق تۇتىنادى ەكەن. ناتيجەسىندە قازاقستان ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى اراقتى ەڭ كوپ ىشەتىن ەل رەتىندە تانىلىپ وتىر»، - دەپ مالىمدەمە جاسادى.

وتكەن اپتادا عانا، الماتى قالالىق ناركولوگيالىق  جانە   الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ورتالىعىندا سانكت-پەتەربۋرگتەن كەلگەن مەديتسينا عىلىم­دارىنىڭ دوكتورى  ۆ.ل. كوزلوۆسكيدىڭ قاتىسۋىمەن شەبەر­لىك سىنىبى ءوتىپتى. رەسەيلىك ماماننىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن بۇل باسقوسۋعا الماتى قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقار­ماسىنىڭ باسشىسى ج. قاسىم­جانوۆا قاتىسقان.

ۆلاديمير لەونيدوۆيچ كوزلوۆ­سكيي سوزىندە «ىشىمدىك ءىشۋ جاعىنان قازاقستان مەن  رەسەيدىڭ كورسەتكىشى بىردەي» دەپتى.   130 ميلليون حالقى بار رەسەي مەن 17 ميلليون حالقى بار قازاقستان اراق پەن ەسىرتكى تۇتىنۋ جاعىنان تەڭەسۋى قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن ويلاي بەرىڭىز!

الماتى قالالىق ناركولوگيالىق  جانە   الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قالپىنا كەلتىرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى گ. سۇلەي­مەنوۆانىڭ ايتۋىن­شا، جىل باسىنان بەرى 24 258  ناۋقاس ەسەپكە الىنىپ، ەم قابىل­داپ، 275 ناۋقاسقا ساۋىقتىرۋ شارالارى كورسەتىلىپتى. 800-دەن استام ناۋقاس ەسەپتەن شىعارىلعان. بۇل ءوز  ەرىكتەرىمەن جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءوتىنىشى ارقىلى كەلىپ ەمدەلىپ جاتقاندار ەكەنىن ەسكەرسەك،  اراق دەگەن ءازازىلدىڭ قۇشاعى­نان اجىراي الماي جۇرگەندەرىڭ ەسەبىن ءدال ايتۋ قيىن-اق.  

ءبىر ماسكۇنەمدى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 120-125 مىڭ تەڭگە جۇمسالاتىن بولسا كەرەك.   ال وسى ماسكۇنەمدىككە شالدىققانداردى ەمدەيتىن دارى­گەر­لەر ايىنا 60 مىڭ، مەيىربيكەلەر 45 مىڭ تەڭگە ايلىق الا­دى ەكەن.  قازىرگى جاس پەن كارىنىڭ ۇرتىندا جۇرگەن ناسىباي­دىڭ دەرتى ءتىپتى زور كورىنەدى.  دارىگەرلەر بۇگىنگى جاستار ارا­سىن­داعى بەلسىزدىك پەن بەدەۋلىكتىڭ كەڭ ەتەك الىپ كەلە جات­قان­دىعىنا  ىشىمدىك،  شىلىمقورلىق، ەسىرتكى جانە ناسى­باي  شەگۋشىلىكتىڭ دە سەبەپ بولىپ وتىرعانىن ايتىپ، دابىل قاعۋ­دا. 

ءبىز جوعارىدا 2013 جىلدىڭ ستاتيستيكاسىن كەلتىردىك. ال، وسى جىلى قازان ايىندا قازاقستاندىقتار الكوگول ونىمدەرىن كۇندىز ساعات 12-دەن كەشكى 21-گە دەيىن عانا ساتىپ الا الاتىن زاڭ قابىلدانعان. سوعان قاراماستان ءبىزدىڭ ەل بيىل ىشكىشتىك جاعىنان رەسەيمەن تەڭەسىپ الىپتى.

قازاقستاندا 2015 جىلدىڭ قاڭتارى مەن مامىرى ارالىعىندا 11 ميلليون  793,2 مىڭ ليتر اراق وندىرىلگەن.  ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، وسى ۋاقىت ارالعىندا  185 ميلليون 354,7 مىڭ ليتر سىرا ءوندىرىپتى.  رەسمي دەرەك رەسپۋبليكامىزدا ماسكۇنەمدىك دەرتىمەن 300 مىڭنان استام ادام ەسەپتە تۇرعانىن ايتادى.

بايىپتاساق، قازاقتىڭ اۋزى اراققا ءتيىپ، اتىنان تۇسكەن سوڭ-اق «قارا باستى». عىلىمى مەن مادەنيەتىنەن، وزىندىك تۇرمىس سالتىنان ايىرىلعانىن بىلاي قويعاندا، ءتىلىن، ءتىپتى ءوزىن جوعالتىپ الا جازداعان جوق پا قازاق. سونىڭ ءبىر سەبەبى وكتەمدىك كورسەتكەن حالىقتىڭ باتىرىپ جىبەرگەن تىرناعى بولسا، ەكىنشىسى ازعىرىپ ۇيرەتكەن اراعى ەمەس پە؟! تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىرىندا ەلىمىز يماندى جولىن تاۋىپ، ءۇش مىڭ مەشىت بوي كوتەردى. بىراق، قازاق ءالى ويانباعان، ءالى سىلكىنبەگەن ءتارىزدى. قازەكەم ەندى دە بولسا ەسىن جيىپ، ەڭسەسىن تىكتەسە، اراقتان بويىن اۋلاق ۇستاپ، ۇل-قىزىن بابا جولىمەن، اتا سالتىمەن تاربيەلەسە رۋحىمىزدىڭ بولات قورعاندارى مايىرىلماستاي بەرىكتەنە تۇسەر ەدى. قالعىپ جاتقان قازاققا «قارا پيما» ءفيلىمىن قوسىمشا ۇسىنىپ وتىرمىز. اراق – اتادان قالعان اس ەمەس. كورىڭىز، وي ءتۇيىڭىز اعايىن!

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz