بىلتىرعى جىلعى ساناقتىڭ ەكىنشى قايتارا جاريالانعان ناتيجەسىندە، قازاق ەلىندەگى تۇرعىلىقتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ ازايىپ قالعاندىعىنان تىكسىنىپ، قانداستارىمىزدىڭ «جەر قوزعالسا دا، قوزعالمايتىن» سالماقتى مىنەزىن، «اربامەن قويانعا جەتەتىندىگىنە» دەگەن سەنىم سىڭگەن بولمىس-مەنتاليتەتىن ويدا ۇستاي وتىرىپ، «ءبىراز قازاقتىڭ ەسەپكە كىرمەي قالعاندىعىن» بولجاعانداردىڭ قاۋىپتەرى راستالا باستاعانداي.

كەشە پارلامەنتكە «ۇكىمەت ساعاتىندا» ەسەپ بەرۋگە كەلگەن ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ مىنا انىق مالىمەتتى جاريا ەتۋگە ءماجبۇر بولدى: 2009 جىلعى جالپىۇلتتىق ساناققا ەندىگى قازاقستانعا تۇرعىلىقتى ورنىققان دەۋگە بولاتىن 315 مىڭعا تارتا ورالمان قازاق ەنبەي قالعان! ءبىر عاجابى، ورالمانداردىڭ وزدەرىن تۋرا كىنالاماعانىمەن، ستاتيستيكاشىلار مۇنىڭ بار ايىبى سولاردا دەگەندى مەڭزەگىسى كەلەتىندەي.

بىلتىرعى جىلعى ساناقتىڭ ەكىنشى قايتارا جاريالانعان ناتيجەسىندە، قازاق ەلىندەگى تۇرعىلىقتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ ازايىپ قالعاندىعىنان تىكسىنىپ، قانداستارىمىزدىڭ «جەر قوزعالسا دا، قوزعالمايتىن» سالماقتى مىنەزىن، «اربامەن قويانعا جەتەتىندىگىنە» دەگەن سەنىم سىڭگەن بولمىس-مەنتاليتەتىن ويدا ۇستاي وتىرىپ، «ءبىراز قازاقتىڭ ەسەپكە كىرمەي قالعاندىعىن» بولجاعانداردىڭ قاۋىپتەرى راستالا باستاعانداي.

كەشە پارلامەنتكە «ۇكىمەت ساعاتىندا» ەسەپ بەرۋگە كەلگەن ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ مىنا انىق مالىمەتتى جاريا ەتۋگە ءماجبۇر بولدى: 2009 جىلعى جالپىۇلتتىق ساناققا ەندىگى قازاقستانعا تۇرعىلىقتى ورنىققان دەۋگە بولاتىن 315 مىڭعا تارتا ورالمان قازاق ەنبەي قالعان! ءبىر عاجابى، ورالمانداردىڭ وزدەرىن تۋرا كىنالاماعانىمەن، ستاتيستيكاشىلار مۇنىڭ بار ايىبى سولاردا دەگەندى مەڭزەگىسى كەلەتىندەي.

- اعىمداعى ستاتيستيكانى جۇرگىزۋ باعىتىندا شەتەلدەن كەلگەن ورالمانداردى ەسەپكە الۋ، تەك ولاردى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرلى ورگاندارى - كوشى-قون پوليتسياسى تىركەگەننەن كەيىن عانا جۇرگىزىلەدى، - دەدى ەلىمىزدىڭ «باس ءستاتيستى» ءا.سمايىلوۆ. - قازاقستانعا كەلگەن ورالماندار تۇراقتى ورنى بولعان جاعدايدا تىركەۋدەن ءوتىپ، ستاتيستيكالىق تالوندى تولتىرادى. وسى ورالماندار تۇراقتى ورىنعا تىركەلىپ، ستاتيستيكالىق تالوندى تولتىرمايىنشا، ولار ستاتيستيكالىق ەسەپكە الىنبايدى. سوندىقتان دا ۇلتتىق ساناقتى جۇرگىزۋ بارىسىندا الگى تارىزدەس تۇيتكىلدەر بولدى. شىنىندا، قازاقستانعا كەلگەن، بىراق ءالى ورالمان مارتەبەسىن يەلەنۋدىڭ ءارتۇرلى ساتىسىندا تۇرعان، تۇراقتى ورىنعا تىركەلمەگەن شامامەن العاندا 315 مىڭعا تارتا ورالمان بار. بۇل پروبلەما بىزگە بەلگىلى، - دەدى اگەنتتىك باسشىسى. مۇنى ەستىپ، ۇلتجاندى قالاۋلىلار ەلەڭدەپ قالدى. ياعني قازاقتاردىڭ قازاقستان حالقىنىڭ جالپى سانىنداعى ۇلەس سالماعى، ءتىپتى ءسال دە بولسا، وسۋگە ءتيىس ەمەس پە؟! بىراق ساناقشىلار مۇنى ايتۋ ءۇشىن ءبىراز قارجى سۇرايدى. «2009 جىلى جۇرگىزىلگەن ۇلتتىق ساناق مالىمەتتەرىن تولىق وڭدەپ، ونى جاريالاۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن قوسىمشا 617 ملن تەڭگە قاجەت ەتىلەدى» دەدى ستاتاگەنتتىك باسشىسى. وسى تۇستا ول ءوزىنىڭ اعىمداعى جىلدىڭ اقپانىندا جاريالاعانى ون جىلدا ءبىر ورالاتىن جالپىۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ قىسقاشا قورىتىندىسى عانا ەكەندىگىن ەسكە سالدى. ال جاقىن ۋاقىتتا ازاماتتاردىڭ ءدىني ۇستانىمى، ازاماتتىعى، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى، حالىقتىڭ وڭىرلەردە ورنالاسۋى، وڭىرلەردەگى تۇرعىنداردىڭ ۇلتتىق قۇرامى مەن دياسپورالار سياقتى تولىمدى مالىمەتتەر قامتىلاتىن تۇپكىلىكتى قورىتىندى جاريا ەتىلمەك. ال ەگەر ۇكىمەت پەن پارلامەنت مۇنى تاعات تاپپاي، كۇتىپ جۇرسە، قوسىمشا ميلليونداپ تاعى قارجى ءبولسىن! ايتپاقشى، سەبەبىن ايتپاعانىمەن، ستاتاگەنتتىك بىلتىر ساناق مالىمەتتەرىن وڭدەۋگە دەپ ءاۋ باستا قورجىنىنا سالىنعان 4 ملرد 200 ملن تەڭگەنىڭ 1 ملرد تەڭگەگە جۋىعىن بيۋدجەتكە قايتارىپ بەرىپتى. سوعان قاراماستان، سمايىلوۆتىڭ كومانداسى بۇرىنعىلاردان الدەنەشە ارتىق جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولعان:
«ماسەلەن، بىلتىرعى جىلى قورىتىندىلاردى باقىلاۋ جونىندەگى جۇمىستار تولىق اياقتالماعان. بۇدان بولەك، مالىمەتتەردى وڭدەۋ بويىنشا باعدارلامالاردا كەمشىلىكتەر بولدى، ءبىز ولاردىڭ بىرقاتارىن قايتا جازىپ شىقتىق. بۇعان دەيىن ساناق كەزىندە جول بەرىلگەن كەمشىلىكتەردىڭ سالدارىنان 300 مىڭعا تارتا قايتالانىپ كەتكەن مالىمەتتەر ءوشىرىلىپ، 1 ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ جاستارىن قايتا تۇزەۋگە تۋرا كەلدى، - دەدى ءاليحان سمايىلوۆ. - ەڭ باستى تۇيىنگە كەلسەك، ۇلتتىق ساناق مالىمەتتەرىن وڭدەۋگە بيىلعى جىلدىڭ قاراجاتى ءالى كۇنگە بولىنبەي وتىر. ستاتيستيكالىق جيناقتاردى باسپادان شىعارۋعا اعىمداعى جىل بيۋدجەتىنەن بار-جوعى 19 ملن تەڭگە باعىتتالعان، بىراق قالعان مالىمەتتەردى وڭدەۋ، ولاردى كەستەلەپ شىعارۋعا قاراجات قاراستىرىلمادى» دەگەن اگەنتتىك توراعاسى بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ بارىسىندا وزدەرىنىڭ وسى ماسەلەگە قاتىستى تاپسىرىس بەرگەندەرىن، بىراق ۇكىمەتتىڭ قارجىعا جاۋاپتى قاناتىنداعى شەنەۋنىكتەر تاراپىنان قولداۋ تاپپاعاندىعىن مۇڭايا جەتكىزدى. ارينە، سمايىلوۆ «61,7 ميلليون بەرمەسەڭ، ساناقتىڭ تۇپكى مالىمەتىن بەرمەيمىن» دەپ قاسارىسىپ وتىرعان جوق، بىراق مۇنىڭ باياۋ بولاتىندىعىن ەسكەرتەدى. «ءبىز قازىرگى كۇندە بۇل جۇمىستاردى ءوزىمىزدىڭ ىشكى رەسۋرستارىمىزدىڭ ەسەبىنەن جۇرگىزۋدەمىز. سوندىقتان دا، بىلتىرعى جىلعى ساناق مالىمەتتەرىن وڭدەۋ مەن جاريالاۋ جۇمىستارى تىم باياۋ جۇرگىزىلۋدە» دەدى ءا.سمايىلوۆ. دەگەنمەن، ول قالاۋلىلاردى ساناق مالىمەتتەرىنىڭ كەلەسى قورىتىندىلارىن تىم كەشىكتىرە بەرمەي، تاياۋ ۋاقىتتا جاريالايتىندارىنا سەندىردى.
ءماجىلىس دەپۋتاتتارى اگەنتتىك باسشىسىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن تاعى ءبىر جاڭالىق: ەلىمىزدىڭ باس ستاتيستيكالىق ورگانى ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن جانە تىكەلەي باقىلاۋىمەن قولعا الىنىپ جاتقان ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ىسكە اسۋ بارىسىنا ارنالعان توقسان سايىنعى ارنايى بيۋللەتەن شىعارۋدى جوسپارلاپ قويىپتى. قاي ايماق باسشىسىنىڭ بۇل ىستە ابجىلدىك تانىتىپ، كوش باستاپ كەلە جاتقاندىعىن، ال قاي اكىمنىڭ جاڭاشا جۇمىس جاساي الماي، ءىستى قوجىراتقاندىعىن ۇكىمەتتەگىلەر دە، قالاۋلىلار دا وسى باسىلىمنان ەگجەي-تەگجەيلى ءبىلىپ وتىراتىن بولادى.
ءاليحان سمايىلوۆتىڭ ءبىر بۇيىمتايى بار ەكەن: ول ءوز كومانداسىن كەڭەيتۋگە قۇمبىل. اگەنتتىك توراعاسىنىڭ بايلامىنشا، قوسىمشا كۇش «ۇشتىك وداقتاعى» ءوزارا ساۋدا بويىنشا ستاتيستيكا تاسقىنىن ءوز ارناسىندا ۇستاپ، دۇرىس جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەت ەكەن. «كەدەندىك وداق ەلدەرى اراسىنداعى ءوزارا ساۋدا ەسەبىن ۇيىمداستىرۋ ماقساتىندا اگەنتتىك 2011 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ، ءوزارا ساۋدا ستاتيستيكاسىن جۇرگىزۋ جونىندەگى وكىلەتتى ورگان رەتىندە ايقىندالدى» دەگەن ءاليحان سمايىلوۆ وسىعان وراي قۇرىلاتىن جاڭا اقپاراتتىق جۇيەگە قىزمەت كورسەتەتىن ادامداردى جۇمىسقا قابىلداۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى. ول اگەنتتىكتىڭ ورتالىق اپپاراتىنىڭ دا، الماتىداعى ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ دە شتاتىن ۇلعايتۋعا نيەتتى. ال بۇل شارۋا تاعى 275 ميلليون تەڭگەنى تالاپ ەتەتىن كورىنەدى. ستاتيستيكا اگەنتتىگى پرەمەر كارىم ءماسىموۆ قول قويۋى قاجەت ءتيىستى ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ جوباسىن دا ەندىگى ازىرلەپ تاستاپتى.

ايحان ءشارىپ

«ايقىن» گازەتى 25.05.10.