سيرياداعى رەجيمگە قارسى 2011 جىلى قاڭتاردا باستالعان حالىقتىڭ نارازىلىق شەرۋلەرىنىڭ سوڭى ازاماتتىق سوعىسقا ۇلاستى. ەل پرەزيدەنتى الاۋيتتىك كوزقاراستى ۇستاناتىن باشار اسادقا قارسى باعىتتالعان كۇرەسكە الەمنىڭ ءار جەرىنەن يسلامداعى راديكالدىق جولدى ۇستاناتىن «جيھادشىلار» دا قوسىلىپ، اساد رەجيمىنە قارسى كۇرەس ءدىني سيپات الدى. باشار اسادتى دا وداقتاستارى رەسەي مەن يران قولداپ، رەجيمنىڭ راديكالدى «جيھادشىلارمەن» كۇرەسىنە قول ۇشىن سوزىپ كەلەدى.

4 جىلعا سوزىلعان سيرياداعى سوعىس بۇكىل الەمدى الاڭداتىپ وتىر. سوعىس سالدارىنان بۇگىنگە دەيىن سيريادا 250 مىڭعا جۋىق ادام قازا تاۋىپ، ءۇش ميلليوننان اسا ادام بوسقىن اتاندى. رەجيمگە قارسى سوعىسقان «جيھادشىلار» باس كەزىندە يسلام شاريعاتىنا سايكەس "جيھاد" كورسەتكەنىمەن، كەيىننەن كوزقاراستارى مەن ماقساتىن وزگەرتىپ اينىپ كەتتى. يسلام جيھادىندا جوق تۇتقىندى جۇرت كوزىنشە باۋىزداۋ، ادام ورتەۋ، جاس، كارى دەمەي ءبارىن قىرىپ سالۋىمەن الەمنىڭ ۇرەيىن الدى. يسلامعا دا كىر كەلتىردi. وزدەرىن ايماقتا شاريعات ورناتامىز دەپ، «يسلام مەملەكەتى» (يم) دەپ جاريالاپ تا ۇلگەردى. يم «جيھادشىلارى» قازىر سيريانىڭ ۇشتەن ەكi بولىگىن جاۋلاپ تا ۇلگەردى.

ۇزاققا سوزىلعان سيرياداعى سوعىس نەگە بىتپەيدى؟ ۋكراينا داعدارىسى مەن سيرياداعى سوعىستىڭ قانداي بايلانىسى بار؟ كىم نەنى قالاپ وتىر؟ يم-ءدى كىم قولدايدى، تاياۋ شىعىسقا كىمدەر مۇدەللى؟ رەجيم قۇلاعان سوڭ يم «جيھادشىلارى» ەندى قايدا بارماق؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، كۇشتەر اراسىندا قۇپيا ساياسي ساۋدا دا بولعانى تۋرالى ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنىپ جازعان ساياسي بولجامداردى سىزدەرگە ۇسىنامىز!

31 مامىر كۇنى لوندونداعى اراب تىلىندە جارىق كورەتىن Asharq Al-Awsar گازەتىندە «رەسەي سيرياداعى اراسىندا اسكەري ماماندارى دا بار 100-گە جۋىق ازاماتىن كوشىرىپ الا باستادى. رەسەي بيلىگى السىرەي باستاعان باشار اسادتى قولداۋدان كوڭىلى قالدى. 2011 جىلدان بەرى كرەمل سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادقا كومەگىن ارتتىرىپ، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ سيرياعا قارسى قارار كابىلداۋىنا كەدەرگى بولىپ كەلگەن ەدى. ەندى مىنە سيريانى قارسى تاراپقا بەرىپ، ەلدەن شىعىپ جاتىر. 2011 جىلى باشار اسادقا قارسى تولقۋلار باستالعالى رەسەي جەرورتا تەڭىزىنە اسكەري ەسكادرولارىن جىبەرىپ، يرانمەن بىرگە باشار اساد رەجيمىن سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن قۇلاۋدان قورعاپ كەلگەن ەدى» دەپ جازادى.

كرەمل ءۇشىن سيريا ۋكراينادان دا ماڭىزدى

ماسكەۋدىڭ سيريا ءۇشىن تارتىسقا ءتۇسۋىنىڭ ەكى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار. بىرىنشىدەن، ماسكەۋ سيريا جەرى ارقىلى ساۋد ارابياسىنىڭ گاز قۇبىرىن ەۋروپاعا جەتكىزۋگە قارسى. يراننىڭ دا گاز قۇبىرىن اۋماعىنان وتكىزبەۋگە سيريانى كوندىرىپ وتىر. ەكىنشىدەن، سيرياداعى اساد رەجيمى رەسەيمەن وداقتاس. بۇل وداقتاستىعى كەڭەس وداعى مەن اقش اراسىندا قىرعي قاباق سوعىس ۋاقىتىنان قالىپتاسقان. سول كەزەڭدە رەسەي تاياۋ شىعىستا، ياعني سيريادا ءوزىنىڭ تارتۋس اتتى اسكەري بازاسىن دا سالعان. كەڭەس وداعى قۇلاعان سوڭ دا سيريا رەسەيدىڭ قارۋ ساۋداسىندا تۇراقتى تۇتىنۋشىسى بولىپ كەلەدى. ەكى جاقتى ساياسي كەلىسىمدەر ارقاسىندا رەسەي تاياۋ شىعىستا گەوساياسي ورنىن ساقتاپ قالعان. 2011 جىلدان بەرى كوتەرىلىسشىلەرمەن كۇرەسىپ كەلە جاتقان اسادتىن بيلىكتە قالۋىنا رەسەي قول ۇشىن سوزىپ كەلەدى.

سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادتىڭ بيلىكتە قالۋىنا دا رەسەيدىڭ ءبىرشاما پايداسى ءتيىپ جاتىر. سيرياعا اقش پەن ناتو-نىڭ بىتىمگەرشىلىك كۇشتەرىن كىرگىزۋدەن رەسەي ساقتاپ وتىر. سونداي- اق، رەسەي بۇنداي ىقپالىن پوستسوۆەتتىك ەلدەرگە دە جۇرگىزە بەرمەك.

2011 جىلى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قابىلداعان قاراردا ليۆيا «ۇشۋعا تىيىم سالىنعان ايماق» دەپ جاريالانعان. ول كەزدە رەسەي بۇعان قارسى شىقپادى. ناتيجەسىندە فرانتسيا باستاعان ناتو كۇشتەرى ليۆياداعى ساياسي تارتىسقا ارالاسىپ، نارازىلىق تولقۋلارىندا زاڭدى ۇكىمەتتىڭ بيلىكتەن كەتۋىنە اتسالىسقان. ليۆيانىڭ كوگىلدىر وتىنى ۇلىبريتانيا مەن فرانتسيانىڭ مۇناي ءوندىرۋ كومپانيالارى ارقىلى باتىس پايداسىنا جاراتىلدى. بۇل جاعدايلاردان سوڭ، رەسەيدىڭ ءوز جاقتاستارىنىڭ الدىندا بەدەلى ءبىرشاما تومەندەپ قالدى. ەندىگى كەزەكتە كرەمل سيريانىڭ ىشكى ىسىنە ناتو جانە اراب ەلدەرىنىڭ دە ارالاسۋىنا جول بەرمەۋگە، بۇۇ كەڭەسىنiن سيرياعا قاتىستى قاندايدا دا بىر قارار قابىلداماۋىنا كۇش سالىپ كەلەدى. ءتىپتى سيرياداعى رەجيمگە قارسى كۇرەسىپ كەلە جاتقان وپپوزيتسيالىق كۇشتەرمەن كەلىسسسوزدەر جۇرگىزۋدەن دە باس تارتقان جوق. ايتسە دە بۇل وپپوزيتسيالىق كۇشتەر ءار ءتۇرلى توپتارعا ءبولىنۋى، ءالسىز، ءارى رەجيمگە قيىن تالاپتار قويۋى ماسكەۋدىڭ اساد رەجيمىن قولداي بەرۋىنە دە سەرپىن بەردى.

ماسكەۋ وداقتاسى تەگەرانمەن بىرگە اساد رەجيمىنە قارۋ بەرىپ جانە قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل بولۋىن جالعاستىرىپ، ديپلوماتيالىق الاڭداردا «ادۆوكاتتىعىن» جاساپ كەلەدى. 2012 جىلدىڭ ورتا شەنىندە سيريا ماسەلەسىن شەشۋدە ماسكەۋ ۆاشينگتونمەن بىرگە جەنەۆا كونفەرەنتسياسىن ۇيىمداستىرعان ەدi. بىراق، تاراپتاردىڭ كوزقاراستارى ءار ءتۇرلى بولىپ، كەلىسە الماعان.

 2013 جىلى اساد "كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى حيميالىق قارۋ قولداندى" دەپ، الەم نازارىندا ۇلكەن داۋعا قالعان بولاتىن. پۋتين «اسادتىڭ حيميالىق قارۋىن جويۋ كەرەك» دەگەن وبامانىڭ شارتتى تىلەگىن ورىنداپ، وداقتاسى اساد رەجيمىنىنىڭ تاقتان ەرتە قۇلاۋىنان امان الىپ قالعان ەدى.

ءپۋتيننىڭ سيريا جونىندە ۆاشينگتونمەن قۇپيا ساياسي ساۋداسى

سوڭعى كەزدەرى سيرياداعى جانجالدى توقتاتۋ ماسەلەلەرى توڭىرەگىندە رەسەي مەن اقش اراسىندا ساياسي ساۋدالاسۋ باستالعانى تۋرالى مالىمەتتەر پايدا بولا باستادى. پۋتين سوڭعى ۋاقىتتا اسادقا كومەگىن ازايتىپ جاتقانى تۋرالى دا مالىمەتتەر بار.

قۇپيا ساياسي ساۋدادا رەسەي اقش-قا ناتو-نىڭ رەسەي شەكاراسىنا تاياۋ جاقىنداماۋدى، رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتىپ وتىرعان ايتىلادى. ال، ەۋروپا باسشىلارى رەسەيدىڭ اگرەسسورلىق ساياساتىنا سەنىمسىزدىك تانىتىپ، سانكتسيالاردىڭ جالعاسا بەرگەنىن قالاپ وتىر. ۆاشينگتون دا ءوز كەزەگىندە، كرەملگە وداقتاسى اسادتىڭ ورنىن بوساتۋىن وتىنەدى. رەسەي بۇعان، اقىرى ۋىسىنان شىعىپ بارا جاتقان اساد رەجيمىن راديكالدى يم «جيھادشىلارى» ارقىلى ەمەس، رەجيمگە قارسى كۇرەسىپ جۇرگەن وپپوزيتسيالىق كۇشتەر ارقىلى اۋىستىرۋدى، ولاردىڭ باسشىلىققا كەلiپ، ءارى رەجيم قۇلاعان سوڭ اقش پەن ناتو-دان يم «جيھادشىلارىمەن» اياۋسىز كۇرەسۋىن سۇراپ وتىر.

بىراق، مۇنداي قۇپيا ساياسي ساۋدالاسۋ بولعانى تۋرالى پىكىرلەرگە قارسى رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ كومەكشىسى سەرگەي ريابكوۆ «اقش پەن رەسەي اراسىندا ۋكراينا نەمەسە سيرياداعى جانجالعا قاتىستى قانداي دا ءبىر ساياسي ساۋدالاسۋ بولمايدى. رەسەيدىڭ ۋكراينا جانە سيريا ماسەلەسىنە قاتىستى ۇستانىمى وزگەرمەيدى» دەپ ايتتى.

21 مامىردا رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ميحايل بوگدانوۆ «رەسەي اقش پەن سيريا ماسەلەسىن شەشۋدە جاڭا كەلىسىمدەرگە ءازىر. ايتسە دە سوڭعى شەشىمدى سيريالىقتار بەرەدى» دەپ مالىمدەگەن.

ال، يزرايلدىك Israel Defense سايتى دا يزرايل قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە سىلتەمە جاساعان ماقالاسىندا سيرياداعى سوعىستىڭ ءبىتۋى ءۇشىن كرەمل مەن ۆاشينگتون اراسىندا قۇپيا كەزدەسۋلەر جۇرگىزىلگەنى تۋرالى ايتىلادى. سيريادا بەيبىتشىلىك ورناۋى ءۇشىن جاسالعان كەلىسىمدەردە سيريا مەملەكەتىنىڭ ءبولىنۋى جانە ايماقتا جاڭا مەملەكەت قۇرىلۋى دا مۇمكىن ەكەنى جازىلعان.

بۇل اقپارات كوزى بۇعان دەيىن دە سيريانىڭ وڭتۇستىگىندەگى وپپوزيتسيالىق كۇشتەرگە يم «جيھادشىلارىمەن» كۇرەسكە اۋەدەن كومەك (اۋە شابۋىلى) بەرىلەتىنى تۋرالى دا جازعان بولاتىن. سونداي اق، بۇل سايت «كرەمل مەن ۆاشينتون جانجالدىڭ اياقتالمايتىنىن ءتۇسىنىپ، ءبىر كەلىسىمگە كەلگەن. ۆاشينگتون رەسەيگە، ياعني، اسادتىڭ شامنىڭ ۇلكەن بولىگىن جانە تارتۋس بازاسىمەن گولان جوتالارىن باقىلاۋعا الۋعا كەپىلدىك بەرەدى. ال، سيريانىڭ قالعان اۋماعى وپپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ باقىلاۋىنا وتپەك» دەپ جازادى. باسىلىم دەرەگiنشە، كازىر سوعىسىپ جاتقان تاراپتار ءبىتىم ورناعانشا نەعۇرلىم ۇلكەن اۋماقتارعا يە بولىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىر. يزرايلدىك بۇل اقپارات كوزىندە «كرەمل - اق ءۇي كەلىسىمدەرى ناتيجەسىن بەرۋى مۇمكىن. يران جانە حەزبوللا ۇيىمى دا اسادتىڭ بيلىگى شەكارالى ايماقتارعا دا جۇرەتىن بولسا، ءبىتىمدى قولدايمىز دەپ وتىر» دەپ جازادى.

31 مامىر كۇنى لوندونداعى اراب تiلiندە شىعاتىن Asharq Al-Awsar گازەتىندە، سيريا وپپازيتسياسىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنىپ، «رەسەي سيريانىڭ لاسكيە اۋەجايىنان ارالارىندا اسكەري ماماندارى دا بار 100 گە جۋىق ازاماتىن كوشىرىپ الدى» دەپ جازادى. بۇل جاڭالىقتى رەسەيدىڭ "ينتەرفاكس" اگەنتتىگى 28 مامىردا «سيرياعا قايىرىمدىلىق كومەك جەتكىزگەن "يل-76" ۇشاعى رەسەي جانە تمد نىڭ 80- گە جۋىق ازاماتىن ايماقتان ەۆاكۋاتسيالادى» دەپ جاريالادى. سونداي- اق، Asharq Al-Awsar  جاڭالىعىندا سيريادان ەۆاكۋاتسيالانعاندار اراسىنداعى اسكەري مامانداردىڭ شامدا يران جانە "حەزبوللا" ۇيىمىمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەنى ايتىلادى. گازەتتىڭ جاڭالىعىندا سوڭعى ءۇش ايدا رەسەي شامداعى ەلشىلىگىندەگى قىزىمەتكەرلەر سانىن ازايتقانىن، تەك نەگىزگى قىزمەتكەرلەر عانا قالعانىن جازادى. Asharq Al-Awsar سونىمەن قاتار «سيريا ارمياسىنداعى رەسەيدە جاسالعان اسكەري ۇشاقتاردى جوندەپ بەرۋ كەلىسىم شارتىن رەسەي ەندىگى ورىندامايدى. رەسەي سيريادان كەتىپ جاتىر» دەپ جازادى.

بىراق، بۇنداي «رەسەي اقش- تىڭ ۇسىنىسىن قابىل الدى، تاراپتار اراسىندا ساياسي ساۋدا جاسالدى، ەندىگى ماسكەۋ باشار اسادقا قولداۋىن دوعارىپ، اساد رەجيمىنىڭ قۇلاۋىنا قارسى تۇرۋ امالدارىن توقتاتادى» دەگەن اقپاراتتاردى ماسكەۋ اۋىر كابىلداپ، نەگىزسىز دەپ جاريالادى. ماسكەۋ باشار اسادتىڭ ءالى سيريا پرەزيدەنتى ەكەنىن مويىندايتىنى، وعان كەرەك بارلىق كومەكتى ءالى دە ايامايتىنىن كەزەكتى رەت مالىمدەدى.

رەسەي سىرتقى ىستەر كوميتەتىنىڭ باسشىسى الەكسەي پۋشكوۆ Twitter-دە «سيريا ماسەلەسىن شەشۋدە تاڭداۋ قاراپايىم. يا اساد، يا يم. وپپوزيتسيالىق توپتاردا كۇش-قۋات جوق. اساد بيلىكتەن كەتىپ، سيريا ارمياسى تاراپ، ەلدەگى بيلىك «جيھادشى» توپتاردىڭ قولىنا وتۋىمەن اياقتالادى»، دەپ جازدى.

ساۋد ارابياسىنىڭ رەسەيمەن ءوز ساۋداسى

بۇدان بۇرىن ماسكەۋگە باشار اسادقا جاسايتىن كومەگىنەن باس تارتقىزۋ ءۇشىن ساۋد ارابياسىنىڭ دا ماسكەۋمەن ساياسي ساۋدا جاساعانى تۋرالى اقپاراتتار تارادى. 2015 جىلدىڭ 15 اقپانىندا The New York 
Times گازەتىندە ءبىر ديپلوماتتىڭ ايتقانىنا قاراعاندا ساۋد ارابياسىنىن ءوز مۇنايلارىن پايدالانىپ الەمدىك مۇناي باعاسىنا ىقپال ەتەتىنىن، بۇل ارقىلى ەكونيميكالىق قيىن جاعدايداعى رەسەيدى اساد رەجيمىنە كومەك بەرۋدەن باس تارتقىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعانىن جازادى.

بۇل جاڭالىققا قارسى سيريا جانە تاياۋ شىعىس جونىندەگى رەسەيلىك مامان اناتولي ءال مۋريد ساۋد ارابياسىنىڭ مۇناي باعاسىن ءتۇسىرۋ ارقىلى رەسەيدىڭ اسادقا بولىسۋدان باس تارتقىزۋ ۇسىنىسىنىن ساياسي ارانداتۋ ەكەنىن، كرەمل ەشكىمنىڭ دە مۇنداي ۇسىنىسىن قابىلدامايتىنىن، مۇنىڭ "ەكونوميكالىق قىسىم كورسەتۋ ارقىلى ساياسي ۇپاي تۇگەندەۋ" ەكەنىن ايتادى.

ماسكەۋدىڭ اسادقا كومەك بەرۋدەن باس تارتۋىنىن وتەۋىنە ساۋد ارابياسى مۇناي باعاسىن كوتەرۋگە ۋەدە بەرىپ وتىر. رەسەي بۇل ۋادەگە سەنىمسىزدىكپەن قارايدى. سونداي-اق، ساۋد ارابياسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن قابىل السا وداقتاسى سيريا مەن يراننىڭ كوڭىلىنە كەپ قالماق، بۇل تاڭداۋدى قابىل الۋ رەسەيگە اۋىر بولماق.

رەسەيدىڭ ليۆياداعى ەلشىسى الەكساندر زاسىپكين «رەسەي سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادتى بيلىكتەن كەتىرۋدى ويلامايدى. سيرياداعى بيلىككە قارسى كۇرەس سيريانىڭ ىشكى ماسەلەسى. ءبىز بىرەۋدىڭ سيريانىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋىنا جول بەرمەيمىز. سول سياقتى رەسەي دە سيرياعا قانداي دا ءبىر ىقپال ەتۋدى كوزدەمەيدى» دەگەن مالىمدە جاسادى.

 تەگەراننىڭ دا ءوز ەسەبى بار

اسادتىڭ تاقتان ءتۇسۋى يران ءۇشiن ايماقتاعى ەڭ ماڭىزدى وداقتاسىنان ايىرىلۋ دەگەندى بىلدىرەدى ءارى ەۋروپاعا جەتكىزىلۋى جوسپارلانعان يران-سيريا گاز قۇبىرى جوباسى جۇزەگە اسپاي قالادى. بۇل ءۇشىن دە يران اسادتى قولداپ كەلەدى.

سيرياداعى رەجيمنىڭ تاعدىرىن بەلگىلەۋگە يران مەن ساۋد ارابياسى تالاسىپ كەلەدى. ساۋد ارابياسى دا سيريا جانە تۇركيا جەرلەرى ارقىلى اراب تۇبەگىنىڭ گازىن ەۋروپاعا تارتۋدى ويلايدى. رەسەي سيريا بيلىگى ارقىلى وداقتاسى يراننىڭ نە ساۋد ارابياسىنىڭ سيريا جەرى ارقىلى گاز قۇبىرىن وتكىزۋىنە رۇقسات بەرگىزبەۋگە تىرىسىپ كەلەدى. بۇنىڭ وتەۋىنە رەسەي اساد رەجيمىنىڭ سوڭعى كۇشى قالعانشا ەداۋىر كومەكتەسىپ تە جاتىر. ەكى جاقتان قولداۋ كورگەن اساد رەجيمى ءازىر قۇلاي قويۋى ەكىتالاي بولىپ وتىر.

اقش پەن باتىس، ساۋد ارابياسى گاز قۇبىرىن ەۋروپاعا ءساتتى جەتكىزەر بولسا، يران مەن رەسەي ەكونوميكاسىنا وتە اۋىر سوققى بولماق. باتىسقا گاز ساتۋ ارقىلى ەكونوميكاسىنا قان جۇگىرتىپ وتىرعان رەسەيدىڭ ەكونوميكاسى شاتقاياقتاپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. الەمدىك ساياسي ارەنادا دا بەدەلى مەن سالماعىنان ايىرىلارى ءسوزسىز.

ارينە، ەكونوميكالىق قيىن جاعدايداعى رەسەيگە، باشار اساد تاعىنان قۇلاۋعا جاقىن قالسا دا سيرياداعى ۇرىستاردىڭ جالعاسا بەرۋى ازىرشە ءتيىمدى. رەسەي تەگەراننىڭ وداقتاسى سانالعانىمەن ەۋروپاعا گاز جەتكiزۋ ماسەلەسiندە جەمە-جەمگە كەلگەندە ەكەۋىنىڭ اراسى الشاقتاي تۇسەدى. ەكەۋىنىڭ دە باشار اساد رەجيمىن قولداۋدا ءوز مۇددەلەرى بارىن ەسكەرۋ كەرەك. دەگەنمەن، ۆاشينگتونمەن بۇل ويىنىندا ۇتىلىپ وتىرعانىن كرەمل سەزىپ تە وتىر. ال، ەۋروپا مەن ساۋد ارابياسى سيرياداعى سوعىستىڭ تەزىرەك اياقتالۋىنا، اسادتىڭ بيلىكتەن كەتىپ، وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ بيلىكتى قولدارىنا الۋىنا اسىق. ەۋروپاعا ساۋد ارابياسىنىڭ گازىن جەتكىزۋگە، قۇبىر سالۋ جۇمىستارى مەن قاۋىپسىز تاسىمالدانۋىنا ازىرگە سيرياداعى سوعىس كەدەرگى كەلتىرۋدە.

بىلتىر رەسەي بولگاريا جەرى ارقىلى ەۋروپاعا گاز جەتكىزۋگە كىرىستى. بىراق ورتا جولدا بولگاريا ۇكىمەتى مەن ەۋروپا وداعى كەلىسىمىن بەرمەي، بولگاريا جەرىندە قۇبىر سالۋ جۇمىستارى توقتاعان. اقىرى كرەمل ەۋروپاعا گازدى تۇركيا جەرى ارقىلى، قارا تەڭىز استىنان وتكىزىپ جەتكىزۋگە قول جەتكىزدى. سيريادا سوعىس بولىپ جاتقاندا گاز قۇبىرىن بولگاريانى اينالىپ سالسا دا ەۋروپاعا گاز جەتكىزۋگە اسىعىپ، كومىرسۋتەگى ساتۋداعى باسەكەلەستەرى ساۋد ارابياسى مەن يراننىڭ الدىن وراعانداي بولدى.

اساد رەجيمى قۇلاعان سوڭ يم «جيھادشىلارى» قايدا بارماق؟

 رەسەي ءۇشىن اسادتىڭ بيلىكتەن كەتۋى ونىڭ ورنىنا يم-ءنىڭ كەلۋىمەن بiردەي. يم - رەسەيدىڭ ەڭ ۇلكەن پروبلەماسىنىڭ ءبىرى. سيريانىڭ قۇلاۋى - يم-ءنىڭ جەڭىسى. اساد بيلiگi قۇلاعان جاعدايدا رەسەي تاياۋ شىعىستا گەوساياسي تۇرعىدا ۇتىلماق. رەسەيدىڭ سيريادان قول ءۇزۋى، وداقتاسى يرانمەن دە قارىم- قاتىناسىنا اسەرىن تيگىزبەي قويماسى بەلگىلى.

 سيريالىقتارعا ايماقتا رەسەيدىڭ ىقپالىن جوعالتپاعانى ماڭىزدى. بۇرىننان بەرى سيريا مەن رەسەي اراسىندا ءداستۇرلى بايلانىس ورناعان-تۇعىن. قاۋىپسىزدىك پەن بارلاۋ ۇيىمدارىنىڭ رەجيم اۋىسقان سوڭ دا كۇن كورۋلەرى ماسكەۋگە دە ماڭىزدى. پۋتين باتىس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋىندە «اساد رەجيمى قۇلاعان سوڭ، سيريا ارمياسى تاراپ كەتەر بولسا، يراكتاعىداي حاوس بولىپ، قىزمەتتەرىنەن الاستاتىلعان اسكەريلەر دە يم «جيھادشىلارىنىڭ» ساپىنا قوسىلىپ شىعا كەلەدى» دەپ اركەز قايتالاپ كەلەدى. ءپۋتيننىڭ بۇلايشا ءجيى ايتۋىنا قاراعاندا، ماسكەۋ اقش پەن ناتو-نىڭ اساد رەجيمى قۇلاعان سوڭ يم «جيھادشىلارىنا» قارسى بەلسەنە سوعىس اشاتىنىنا سەنبەيدى.

سيريادا ءبىتىم ورناعاننان سوڭ دا يم «جيھادشىلارى» تىنشىماسى انىق. رەجيمگە قارسى كۇرەس بارىسىندا قولعا تۇسكەن جانە جان جاقتان كەلگەن قارۋلار يم «جيھادشىلارىنىڭ» قولىنا تۇسسە تاعى ءبىر ماسەلە بولماق.

رەسەيدە اۆتونومدى رەسپۋبليكا بولىپ، كرەمل ساياساتىنا سالقىن قارايتىن ەتنوستار جەتەرلىك. سيرياعا كاۆكاز، شەشەنستان، داعىستان، ورتالىق ازيا ايماعىنان بارعان راديكالدار ەلدەرىنە ورالىپ، رەسەيدىڭ يمپەريالىق ساياساتىنا قارسى كوتەرىلمەيدى دەپ ەشكىم ايتا المايدى. بۇلاردىڭ رەسەيدەن تاۋەلسىزدىك الۋ جولىندا سىرتتان قانداي كومەك بولسا دا باس تارتپايتىنى انىق. ساياسي قارىم قاتىناسى ۋشىعىپ تۇرعان ۆاشينگتون رەسەيمەن ماسەلەسىن يم سودىرلارى ارقىلى شەشىپ الۋى دا مۇمكىن. قازىرگى ەكونوميكاسى مەن ساياساتى شاتقاياقتاپ تۇرعان رەسەي مەن ورتالىق ازيادا سوعىس ءورتى بۇرق ەتە قالمايتىنىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرمەيدى.

 قورىتىندى

وتكەن جىلى دا كرەمەل اسادتى قولداۋدى ازايتۋعا كەلىسىپ، بۇنىڭ وتەۋىنە ءبىرشاما حالىقارالىق ۇپايىن تۇگەندەۋگە كىرىسكەن-ءدى. بىراق، بۇل كەلىسىمدەر ناتيجەسىز اياقتالدى.

رەسەيدىڭ سيريا پرەزيدەنتى باشار اساد رەجيمىن قولداۋدان باس تارتۋ ءۇشىن اقش ءھام ساۋد ارابياسىمەن جاسىرىن ساياسي ساۋدا جۇرگىزگەنى رەسەي بيلىك وكىلدەرى تاراپىنان تەرىستەلسە دە، تاراپتار اراسىندا ساياسي ساۋدالاسۋ بولعانىن جوعارىدا ايتىپ وتتىك. اساد رەجيمىنىڭ ورنىندا قالۋىنىڭ ماسكەۋ ءۇشىن ءبىرتالاي ماڭىزى بار. اسادتىڭ بيلىكتەن كەتۋى ءۇشىن تاراپتار پۋتينمەن قانداي ساياسي ساۋدا جاساعان بولسا دا، ءبىر نارسە ايقىن. ءپۋتيننىڭ - سيريانى ساۋداعا سالۋ ارقىلى، رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋعا قارسىلاستارىن كوندىرە الماعان. ەندىگى سيريا داعدارىسى بىتكەن سوڭ دا، رەسەيدىڭ ساياسي- ەكونوميكالىق جاعدايى قيىندايتىنى بايقالادى. بۇل ساياسي ساۋدادا رەسەي قارسىلاستارىنىڭ تالابىن قابىل السا، «ازاماتتىق سوعىستا اسادتىڭ ءوز جەڭىلiسى» دەپ الەمدىك ساياسي ارەنادا مويىندالماق.

ماقالانى ازىرلەگەن نازار تۇرىقبايۇلى

Abai.kz