رەداكتسيادان: «انا ءتىلى» رەسپۋبليكالىق اپتالىعىنىڭ 2010 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندەگى №15 سانىندا وسى گازەتتىڭ ءتىلشىسى جانار ەلدوسقىزىنىڭ «قاراقىپشاق قوبىلاندى» اتتى ماقالاسى جارىق كورگەن بولاتىن. ماقالا اۆتورى فولكلورلىق مۇرالاردى تالداپ، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىن ناسيحاتتاۋعا تىرىسقانىمەن، بىرقاتار استارى كۇماندى پىكىرلەرگە دە ورىن بەرگەن. وعان دالەل - ءبىزدىڭ رەداكتسيامىزعا حابارلاسقان نۇراددين وزبەكحان اتتى جاس ادەبيەتتانۋشىنىڭ وسى ماقالاسى. ن.وزبەكحان بىزگە جازعان حاتىندا ج.ەلدوسقىزىنىڭ جوعارىدا اتالعان ماقالاسىنا قارسى ماقالاسىنىڭ ءبىر ايدان بەرى «انا ءتىلىنىڭ» اۋىلىن جاعالاپ، ەسىگىنەن سىعالاي الماي جۇرگەندىگىن اشىنا جازىپتى. ءسوز بوستاندىعىن تۋ ەتكەن قازىرگى قوعامدا وزدەرى جاريالاعان ماقالاعا قارسى پىكىرگە ورىن بەرمەگەن گازەت باسشىلارىنىڭ بىرجاقتى ۇستانىمى - ءبىزدى دە بەيجاي قالدىرمادى. ونىڭ ۇستىنە، اڭگىمە بۇگىنگى تاڭداعى ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا سىنالاپ كىرىپ كەلە جاتقان جات قىلىق، جاعىمسىز قۇبىلىس جايلى بولعاندىقتان، ن.وزبەكحانعا «ءۇش قيان» مىنبەرىن ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

رەداكتسيادان: «انا ءتىلى» رەسپۋبليكالىق اپتالىعىنىڭ 2010 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندەگى №15 سانىندا وسى گازەتتىڭ ءتىلشىسى جانار ەلدوسقىزىنىڭ «قاراقىپشاق قوبىلاندى» اتتى ماقالاسى جارىق كورگەن بولاتىن. ماقالا اۆتورى فولكلورلىق مۇرالاردى تالداپ، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىن ناسيحاتتاۋعا تىرىسقانىمەن، بىرقاتار استارى كۇماندى پىكىرلەرگە دە ورىن بەرگەن. وعان دالەل - ءبىزدىڭ رەداكتسيامىزعا حابارلاسقان نۇراددين وزبەكحان اتتى جاس ادەبيەتتانۋشىنىڭ وسى ماقالاسى. ن.وزبەكحان بىزگە جازعان حاتىندا ج.ەلدوسقىزىنىڭ جوعارىدا اتالعان ماقالاسىنا قارسى ماقالاسىنىڭ ءبىر ايدان بەرى «انا ءتىلىنىڭ» اۋىلىن جاعالاپ، ەسىگىنەن سىعالاي الماي جۇرگەندىگىن اشىنا جازىپتى. ءسوز بوستاندىعىن تۋ ەتكەن قازىرگى قوعامدا وزدەرى جاريالاعان ماقالاعا قارسى پىكىرگە ورىن بەرمەگەن گازەت باسشىلارىنىڭ بىرجاقتى ۇستانىمى - ءبىزدى دە بەيجاي قالدىرمادى. ونىڭ ۇستىنە، اڭگىمە بۇگىنگى تاڭداعى ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا سىنالاپ كىرىپ كەلە جاتقان جات قىلىق، جاعىمسىز قۇبىلىس جايلى بولعاندىقتان، ن.وزبەكحانعا «ءۇش قيان» مىنبەرىن ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

رەسەي يمپەرياسىنىڭ كۇشىنە ءمىنىپ، اينالاسىنداعىلارعا بيلىگىن جۇرگىزە باستاعان تۇستان-اق، ەۆروپاتسەنتريستىك كوزقاراسقا سايكەس، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مول مۇراسىن كوزگە ىلمەي، سەندەردە تاريح، مادەنيەت، ءبىلىم-عىلىم دەگەن وركەنيەتتىك ۇعىمدار بولماعان دەگەن «عىلىم» قالىپتاستى. سول «عىلىمنىڭ» كەسىرىنەن، كوشپەندى تۇرىكتىڭ ۇرپاعى نادان، ساۋاتسىز، مادەنيەتتەن تىسقارى دەپ تانىلىپ كەلدى. ورتا عاسىرلاردان بەرى الەمگە وركەنيەت ۇرىعىن سەپكەن ءدىنىڭ مەن مادەنيەتىڭ - ەسكىلىككە، شامانيزگە تەلىنىپ، جارىمجان ۇلت بولىپ تانىستىرىلدىق. سونىڭ سالدارىنان، قازاق حالقىنىڭ وتكەندەگى رۋحاني مۇراسىنا ورتاعاسىرلىق، ارتتا قالۋشى مادەنيەت دەپ تىجىرىنا قارايتىن، نەمەسە، «مۇنداي مادەنيەتتى «عىلىمي» نەگىزدە عانا زەرتتەۋ كەرەك» دەپ استامسىپ، جوعارىدان قارايتىن تۇتاستاي ءبىر «ەليتالىق» تولقىن قالىپتاستى. سولار جاساعان قازاقتىڭ مادەنيەتىن كەمسىتۋگە باعىتتالعان شوۆينيستىك عىلىم، سولار اشقان جاڭالىقتار تاۋەلسىزدىگىمىزدى العالى قانشا جىل وتسە دە ۇستەمدىك ەتىپ وتىر.

بۇل ءسوزىمىزدىڭ دالەلىن 2010 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» باسىلىمىنىڭ №15 سانىندا جارىق كورگەن «قاراقىپشاق قوبىلاندى» ماقالاسىنان بايقادىق. ماقالا اۆتورى - جانار ەلدوسقىزى اتتى زامانداسىمىز ەكەن. اۆتور، نەگىزىنەن، جىرعا تالداۋ جاساۋعا تىرىسقان. قوبىلاندىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنەن باستاپ، ونىڭ باتىرلىعى، اقىلدىلىعى، سىمباتتىلىعى، شەشەندىگى مەن ونى قورشاعان جاقىن-جۋىقتارى، تۇلپارى ءسوز بولادى. بۇلارعا قوسا، ج.ەلدوسقىزى جىرداعى ءدىني سارىندار مەن مۇرانىڭ تاريحيلىعىنا «ارينە، مالىك عابدۋللين كەلتىرگەندەي، جىردا كوپ تاڭىرلىكتىڭ، ارۋاققا سىيىنۋدىڭ كورىنىستەرى كوپتەپ كەزدەسەدى، دەگەنمەن تۋىندى تاريحي فاكت ەمەس ەكەندىگىن مويىنداي وتىرىپ، ونىڭ 19-عاسىردا عانا جيناقتالعانىن ەسكەرسەك، حالىقتىڭ بەرتىن كەلە يسلامعا قاراي بەت بۇرا باستاعاندىعى، جاستاردىڭ بويىنان يماندىلىقتى ىزدەگەندەرى جوعارىدا ايتقان دالەلدەردەن ايقىن بايقالادى» دەپ، «باعا بەرەدى». ءبىز ەندى اۆتور تاراپىنان بىلدىرىلگەن وسى پىكىرگە توقتالايىق.

ەڭ اۋەلگى اڭگىمە ج.ەلدوسقىزىنىڭ «تۋىندى تاريحي فاكت ەمەس» دەگەن پىكىرىنە بايلانىستى بولسىن. بۇعان قاتىستى تاريحشى ە. بەكماحانوۆ ءوزىنىڭ «قازاقستان ءحىح عاسىردىڭ 20-40 جىلدارىندا» ەڭبەگىندە: «فولكلورلىق ماتەريالدىڭ ماڭىزدىلىعى سوندا، ول تاريحي وقيعالار مەن جەكە ادامدارعا ءدال جانە كوبىنەسە دۇرىس باعاسىن بەرەدى. سەبەبى، تاريحتى جاساۋشى جانە سۋرەتتەلىپ وتىرعان وقيعالاردىڭ تىكەلەي قاتىسۋشىسى حالىقتىڭ ءوزى بولىپ تابىلادى» - دەسە، ونىڭ ويىن بەلگىلى فولكلورتانۋشى و.نۇرماعامبەتوۆا «نەكوتورىە ۆوپروسى سوپوستاۆيتەلنوگو يزۋچەنيا كازاحسكوگو ەپوسا» ەڭبەگىندە بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ۆ ەگو فولكلورنوم رەپەرتۋارە ناريادۋ س پەسنيامي، سكازكامي، پوسلوۆيتسامي ي پوگوۆوركامي يمەەتسيا منوگو تراديتسيوننىح ەپيچەسكيح پرويزۆەدەي، وتراجايۋششيح جيزن ي يستوريۋ كازاحسكوگو نارودا س درەۆنيح ۆرەمەن دو ناشيح دنەي».

بۇل عالىمداردى الاشتىڭ ءبىرتۋار ازاماتى ءاليحان بوكەيحانوۆ «قارا قىپشاق قوبىلاندى» ەڭبەگىندە: «تاريحتىڭ ەكىنشى ءتۇرلىسىنىڭ (مۇنى ورىس تىلىندە يستوريا كۋلتۋرى دەيدى) پايدالانعانى - جۇرتتىڭ بولمىس-سالتى، رۋحاني مادەنيەتىنىڭ دارەجەسى. بۇلاردىڭ ءبارى سول جۇرتتىڭ سول زامانعى تىككەن ۇيىنەن، كيگەن كيىمىنەن، ۇستاعان اسپاپتارىنان، سوزدەرىنەن بىلىنەدى. انىق تاريح - وسى ەكىنشىسى. بۇعان جەم نارسەلەر (ماتەريال) جاقسى، شىن اقىندار شىعارعان، بۇزىلماعان جىرلاردا بولادى»، - دەپ قۇپتاي تۇسەدى. سونىمەن، وسى فولكلوردىڭ تاريحي دەرەك كوزى رەتىندەگى ماڭىزدىلىعىنا كەلگەندە عالىمدارىمىزىدىڭ پىكىرى ءبىر جەردەن شىعىپ وتىر. حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، دۇنيەتانىمىن كورسەتكەن تاريح قانا انىق تاريح ەكەندىگىنە ءبىز دە قوسىلامىز. ال، ونداي تاريحتى ءبىز كەيبىر سىڭارجاق عالىمدارىمىز مويىنداعىسى كەلمەيتىن جىرلاردان، شەجىرەلەردەن، ماقال-ماتەلدەردەن، اڭىز-اڭگىمەلەردەن، ءتىپتى اجەلەرىمىزدىڭ قىزىقتىرا ايتقان ەرتەگىلەرى مەن انالارىمىزدىڭ ىڭىلداي ايتقان بەسىك جىرلارىنان تابا الامىز. سەبەبى، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ قاي جانرى بولماسىن، ءوزىنىڭ پايدا بولعان ۋاقىتىنىڭ كوڭىل-كۇيىن بىلدىرەدى.

قازىرگى تاڭدا باتىرلار جىرىن فيلولوگيالىق تۇرعىدان زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدارىمىز بارشىلىق. بىراق بۇل مۇرا ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستان تاريحى عىلىمى تۇرعىسىنان ءوز باعاسىن الا الماي كەلەدى. وعان جوعارىدا ءسوز ەتكەن ەۆروپاتسەنتريستىك ۇستانىمدار سەبەپ بولىپ وتىر. سوندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا تاريحي كەزەڭدەر بويىنشا ماعلۇمات الاتىن دەرەك كوزى رەتىندە پايدالاناتىن ۋاقىت جەتتى.

ەندى «قوبىلاندى باتىر» جىرىن ەتنولوگيالىق دەرەك كوزى رەتىندە قاراستىرتىرىپ كورەيىك. «قوبىلاندى باتىر شىنايى تاريحي تۇلعا. ەرلىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان تاريحي قايراتكەر. قازاق حالقىنىڭ قاھارماندىق جىرىنداعى ەڭ تانىمال باتىر، قازاق ەپوسىنا كەيىپكەر بولعان ادام. ونىڭ تاريحي تۇلعا ەكەندىگىن دالەلدەيتىن جايت - 2006 جىلدىڭ 26 تامىزىندا قوبدا اۋدانىنىڭ جيرەنقوپا اۋىلىندا قوبىلاندى باتىردىڭ سۇيەگىن قايتا جەرلەۋ ءراسىمى وتكىزىلدى»، - دەيدى اقتوبە وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى ە.قۇرمانبەكوۆ. بۇل كەلتىرىلگەن دەرەكتەر - قوبىلاندىنىڭ تاريحي تۇلعا بولعاندىعىن، ال جىردىڭ تاريحي دەرەك كوزى بولا الاتىندىعىن ايعاقتاي تۇسەدى.

حوش، سونىمەن، جانار ەلدوسقىزىنىڭ «جىردا كوپ تاڭىرلىكتىڭ، ارۋاققا سىيىنۋدىڭ كورىنىستەرى كوپتەپ كەزدەسەدى» دەگەن ەكىنشى پىكىرىنە كەلەيىك. بۇل پىكىر دە تىم دالەلسىز، ۇشقارى ايتىلعان.   حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىن ەسكىلىكتىڭ قالدىعى، كوپقۇدايلىق ءداۋىردىڭ سارقىتى ەتىپ كورسەتۋ - قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە كەڭىنەن قانات جايىپ كەلە جاتقان كەيبىر كەرىتارتپا ءدىني كوزقاراستاعى «عالىمسىماقتاردىڭ» ارەكەتى. ولاردىڭ ماقسۇتى - قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتىن، ادەت-عۇرپى مەن سالت-ءداستۇرىن كوپقۇدايلىق داۋىردەن قالعان دەپ كورسەتىپ، وندا مونوتەيستىك يسلام دىنىندەگى كەشىرىلمەس كۇنا - قۇدايعا سەرىك قوسۋ (شيرك، مۋشريك) ەلەمەنتتەرى بار دەپ كورسەتىپ، تۇبەگەيلى جويىپ تىنۋ. ال مۇندا ەشقانداي تاڭىرلىك نانىم-سەنىمدەردىڭ، كوپقۇدايلىقتىڭ ەلەمەنتتەرى جوقتىعىن، كەرىسىنشە، ءداستۇرلى يسلام ءدىنى، ونىڭ ىشىندە تۇركى توپىراعىندا وركەن جايعان سوپىلىق ءىلىمنىڭ ەلەمەنتتەرىنە تولى ەكەندىگىن - جىردىڭ ءوزىن وقىعاندا كوز جەتكىزۋگە بولادى. مۇنى نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ماقالا اۆتورى ەش جەردە اتامايدى. الدە ءبىلىمى جەتپەدى (بايقامادى دەۋگە كەلمەيدى، ويتكەنى جىردىڭ بويىندا تۇنىپ تۇر), الدە مويىنداعىسى كەلمەدى، ول جاعى ج.ەلدوسقىزىنىڭ وزىنە ايان.

ءسوزىمىز قۇرعاق بولماس ءۇشىن جىردان ۇزىندىلەر كەلتىرە وتىرىپ دالەلدەيىك. القيسسا، جىردا قوبىلاندى دۇنيەگە كەلمەس بۇرىن، ءبىر پەرزەنتكە زار بولعان اتاسى توقتارباي مەن اناسى انالىق ونى اۋليەلەردى جاعالاپ ءجۇرىپ تابادى. ياعني ول جىردا
اۋليە قويماي قىدىرىپ،
ەتەگىن شەڭگەل سىدىرىپ،
جەتى پىرگە تانىسقان.
اۋليەگە ات ايتىپ،
قوراسانعا قوي ايتىپ،
قابىل بولعان تىلەگى. -
دەپ كەلەدى. ەنتسيكلوپەديالىق ەڭبەكتەردە «اۋليە» ءسوزى - «تاقۋالىعىمەن، قۇدايعا عاشىقتىعىمەن ونىڭ سۇيىكتى دوستارىنا اينالعان قۇلدار» دەپ انىقتاما بەرىلسە، «ءپىر» دەگەنىمىز - «قاجى، قازىرەت، يشان سياقتى ءىرى ءدىنباسىلارىنا بايلانىستى قولدانىلاتىن ۇعىم. «ءپىر» ءسوزى - پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا «ۇستاز» دەگەندى بىلدىرەدى. كوپ جاعدايدا ءپىر - اۋليە اتانىپ، تاقۋالىق عۇمىر كەشەدى. ءدىني ۇعىمدا ءپىر - قولداۋشى، سۇيەنىش بولىپ ەسەپتەلىنەدى، ارۋاق تۋرالى تۇسىنىككە جاقىندايدى» دەپ تۇسىندىرىلگەن. ياعني جەتى ءپىر دەگەنىمىز - سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزگى كۋلتى اۋليەلىكتىڭ ساتىلارى. بۇل ءاربىر ساتىنىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەردە اۋليەلەرى بولادى. بۇلار تۋرالى جىردىڭ ونە بويىندا ونداعان رەت قايتالانادى.

وسىلايشا، قۇدايدىڭ بەرۋىمەن، اۋليە-پىرلەرىنىڭ دەمەۋىمەن دۇنيەگە كەلگەن قوبىلاندىنىڭ كوكىرەگى ەلدىڭ قايعىسىنا جۇكتى بولىپ ەر جەتەدى. باتىر دا، باتىل، اقىلدى جاراتىلعان قوبىلاندى - اۋىل-ايماعى، الىس-جاقىنىنا سىيلى بولىپ وسەدى. ونى قىرىق مىڭ اسكەر قول الىپ قىزىلباستى شابۋعا نوعايلى ايماعىنداعى قىرلى قالا مەن سىرلى قالاعا اتتانىپ بارا جاتقان قاراماننىڭ
دۋا تيگەن كەرەمەت،
اتاعى جۇرتقا ءمالىم ەد.
باسا ءجۇرىپ قونىسىن،
بارسا ەرتىپ الايىق.
ەرمەسە باتا سۇرايىق،
جاقسىدان تيەر شاراپات! - دەگەن ءسوزى دالەلدەي تۇسەدى. بۇل جەردەگى «دۋا تيگەن» تىركەسى - باتا العان دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني، قوبىلاندى باتىردىڭ ءاۋ باستا - اقتامبەردى جىراۋشا ايتساق، «پىرلەردىڭ دەمى، شىلتەننىڭ شىلاۋى ءتيىپ» دۇنيەگە كەلگەنىن مەڭزەپ وتىر. بۇعان قوسا، «جاقسىدان - شاراپات، جاماننان - كەساپات» دەگەن حالىق دانالىعىنا دا ءمان بەرىلگەن.

قارامان تۋرالى ءسوز ەتكەن سوڭ، باستى قاھارماننىڭ جان جارى - اقىلدى سۇلۋ قۇرتقانىڭ كورەگەندىگى تۋرالى ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. قىزىلباستى شابۋعا كەتكەن قيات تايپاسىنىڭ باتىرى قاراماننان ءبىر كۇن كەش شىققان قوبىلاندىنىڭ جورىق جولىن اينا-قاتەسىز ءدال بولجاپ، قالاي ارەكەت ەتۋى كەرەك ەكەندىگىنە دەيىن اقىل-كەڭەسىن بەرگە قۇرتقانىڭ دا اۋليەلىكتەن ادا بولماعاندىعىن بايقاۋعا بولادى.
جانار زامانداسىمىز جىردا قانداي كوپقۇدايلىقتى مەڭزەگەنىن قايدام، وندا تەك
ارتىمدا جاۋ قالدىرمان،
بەرسە قۇداي نەسىپتى... -
دەگەن، نەمەسە
باتاسىن بەرىپ قول جايىپ،
جاد قىلادى قۇدانى...
...ارتىمنان جوقتار اعام جوق،
اللادان باسقا پانام جوق...
ءتىپتى، قالا بەردى
ماڭدايىنان يىسكەپ،
شۇكىر عىپ حاققا تۇرادى...
...جالعىزدىقتى ايتىپ جابىعىپ،
ءبىر تاڭىرگە زارىعىپ،
سوندا تۇرىپ نالىدى...
دەگەن جولدار كەزدەسەدى. ەگەر، قوبىلاندىنىڭ قىسىلعان كەزدەگى
جار بولعاي اللا وزىمە،
شىبىن جانىم كورىندى
مەنىڭ كوزىمە.
كامىل پىرلەر، قۇلاق سال
اۋىزدان شىققان سوزىمە...
دەگەن شۋماقتاردان، نەمەسە
...قىسىلعان جەردە دەم بەرەر
ىقىلاس اتا، شاشتى ءازىز،
جەتى كامىل ءپىرىم-اي،
سارت بولىپ-اق كەتتىڭ بە؟
جالعىزدىق قايعى باسىمدا،
جولداسىم جوق قاسىمدا،
مۇنداي قايعى كورىپ پە ەم،
ءوزىمنىڭ ءومىر جاسىمدا؟
كامىل پىرلەر، جار بولماي،
سالعانىڭ با ۋايىم؟
ءبىر وزىڭە سىيىندىم،
جارىلقاۋشى قۇدايىم!
دەگەن جولداردان كوپ قۇدايعا سىيىنۋ ەلەمەنتتەرىن ىزدەسەك - انىق اداسقانىمىز. سەبەبى، ءۇزىندىنى زەر سالىپ وقىعان ادام جىرداعى كەيىپكەرلەردىڭ اۋليە-انبيە، ماشايىق، پىرلەردى جاعالاپ، جاردەم تىلەۋىنىڭ وزىندىك سىرى بارلىعىن ۇعىنادى. ولار (اۋليەلەر، پىرلەر) - پەندەسىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن، تىلەگىن جاراتۋشىعا جەتكىزۋشى، سول تىلەكتىڭ ورىندالۋىن قۇدايدان جالىنىپ سۇرايتىن اق جۇرەك، ىزگى جاندار. دالىرەك ايتساق، ادام بالاسىن اللا تاعالامەن جالعاستىراتىن سەبەپشى ء(ۋاسيلا) دەسەك تە بولادى. ولار تەك قۇدايدان پەرزەنت سۇراعاندا عانا ەمەس، قاھارماندارىنىڭ باسىنا قانداي دا ءبىر قيىن ءىس تۇسكەن سىن ساعاتىندا دا رۋحاني كومەك قولىن سوزىپ، دەمەۋ بولادى. كەيىپكەرلەردىڭ قىسىلعان شاعىندا اۋىزعا اۋەلى اللادان سوڭ اۋليە-انبيە، كامىل پىرلەردى الۋى دا سوندىقتان.

جىردا قوبىلاندىنىڭ ءپىرى دەپ، كوبىنە بابا تۇكتى شاشتى ءازيز اۋليە اتالادى. مۇنىڭ وزىندىك سەبەپتەرى بار. بىرىنشىدەن، ونىڭ ءوزى جانە ۇرپاقتارى - «نوعايلى جىرلارى» دەپ اتالاتىن ۇلكەن ەپيكالىق توپتامانىڭ كەيىپكەرىنە اينالعان ەدىگەنىڭ ارعى باباسى. ەكىنشىدەن، ول - يسلام ءدىنىن تاراتۋشىلاردىڭ ءبىرى. حالىق ۇعىمىندا ونىڭ ءوزى دە قولىنا قارۋ ۇستاعان باتىر رەتىندە بەلگىلى. سول سەبەپتى ول ەل قورعاعان باتىرلارعا ءپىر بولۋعا لايىقتى.
سوپىلىق تانىمدا اۋليەلىكتىڭ جوعارعى ساتىسىنا جەتپەگەن ادامنىڭ دۇعا-تىلەگى قابىل بولۋى ءۇشىن، پىرلەرىنەن مەدەت تىلەيتىن سالتى بار. مىسالى، وسى جىردا
...قىرىق پايعامبار اتى بار،
قىردا قىياس پايعامبار،
ويدا يلياس پايعامبار،
سىزدەن باسقا كىمىم بار؟..
...قىسىلعان جەردە دەم بەرسىن،
جىلقىشى قامبار ءپىرىمىز...
...«تۇسىرەم، - دەپ، - اتىپ ءدال،
كامىل پىرلەر بولسا جار»... -
دەپ جاردەم تىلەيدى. مۇنى كوپ تاڭىرگە تابىنۋشىلىق دەپ باعالاۋعا بولمايدى. سەبەبى، مۇندا تىلەكتىڭ قابىل بولۋى ءۇشىن جاردەم سۇرالادى. ارۋاق ەشقاشان قۇدايدىڭ بارلىق سيپاتتارىمەن تەڭەستىرىلمەيدى. مۇندا بار بولعانى، قۇدايعا بار قىلىعىمەن، قۇلشىلىعىمەن جاققان، ءبىر تابان جاقىن اۋليەنىڭ تىلەگى مەنىكىنەن بۇرىن مۇلتىكسىز قابىل بولادى دەگەن سەنىم عانا بار.
قۇدايدى جاد ەتپەي، پىرلەردى ەلەمەي ءىس قىلعاننىڭ اقىرى قانداي بولاتىنى دا جىردا انىق سيپاتتالادى.
اسىپ-تاسىپ ەكەۋى
اللانى الماي اۋزىنا،
«بارايىق دەسەڭ ءجۇر»، - دەيدى.
ەر سالدى اتقا باتىرلار
التىندى تۇرمان تاعىنىپ،
ەكى باتىر جونەلگەن،
سىيىنباي پىرگە جاڭىلىپ.
وسىلايشا قارامان مەن قوبىلاندى قىرلى قالا مەن سىرلى قالادان ولجالاعان جىلقىنى مىسە تۇتپاي، كوبىكتىنىڭ جىلقىسىن شابۋعا اتتانادى. ماقساتتارىن ورىنداپ، قايتىپ كەلە جاتقاندا كوبىكتىگە جايسىز حابار جەتىپ، ول جىلقى سوڭىنان شابادى. ال بۇل كەزدە قوبىلاندى قالىڭ ۇيقىعا كەتەدى. ارتتارىنان قۋىپ جەتكەن كوبىكتى قاراماندى قۇلاتىپ، قوبىلاندىنى جاتقان جەرىنەن باسىپ، ەكەۋىن دە تۇتقىنداپ، پەندە قىلىپ ەلىنە اكەلىپ، زىندانعا تاستايدى. جىردا بۇل تۇس
باعى تايىپ باسىنان،
پىرلەرى تايىپ قاسىنان،
جان تورسىققا ۇسادى.
جەتى كامىل باباسىن
جاد ەتۋگە جاڭىلىپ،
ەندى قارا باسادى!
دەپ سۋرەتتەلەدى. ءسويتىپ، بايلاۋدا جاتىپ زارلانىپ، قۇدايى مەن پىرلەرىن ەسكە الىپ، تاۋباعا كەلگەننەن كەيىن عانا قايتادان ارۋاعى اسىپ، مەيماناسى تاسادى.
ەكى باتىر زارلانىپ،
جاتقاننان سوڭ بايلاۋدا
كامىل ءپىرى جەبەدى.
پىرلەرى مادەت بەرگەسىن
قوبىلاندىنى كورگەسىن
نۇرى بالقىپ باتىردىڭ
بالقىدى سۇلۋ دەنەسى.
قوبىلاندىداي باتىردىڭ،
ارۋاعى اسادى،
قوبىلاندىنىڭ ايباتى
ارىستانعا ۇسادى.
ەندى جىردا كوپ كەزدەسەتىن جاد قىلۋ تىركەسىنە توقتالايىق.

جاد دەگەن ءسوز - قازاق تىلىندە «ەس» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلدىرەدى (مىسالى، «جادىڭا توقىپ ال»). سوندا جاد ەتۋ - «ەسكە الۋ» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بەرەتىن بولىپ شىعادى.
دۇرىس، جانار ەلدوسقىزى ءوز پىكىرىن م.عابدۋللينگە سۇيەنىپ جاساعان. الايدا، ول داۋىردە مۇمكىندىكتەردىڭ شەكتەۋلى بولعاندىعىنان، مۇنداي ەڭبەكتەر دىنتانۋلىق تۇرعىدان ءالسىز زەرتتەلگەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. ەندى وسىنداي ازاتتىق العان تۇسىمىزدا كۇنى وتكەن تۇجىرىمداردى العا تارتىپ «ەڭبەك» جازا بەرسەك نە بولادى؟ ول ۇعىمداردىڭ قازىر قاتە ەكەندىگىن ايتپاساق، عىلىمنىڭ دامىعانى قايسى؟
«قوبىلاندى باتىر» جىرىنداعى ءدىني ۇعىمداردىڭ ماعىناسىن اشىپ، ءدىني قايراتكەرلەردىڭ شىعۋ تەگىن تالداپ، تۇسىندىرگەن وسى ماقالانى وقىعان كوزى اشىق ادام مۇنداعى ءدىني قايراتكەرلەر - ق.ا.ياساۋي نەگىزىن سالعان سوپىلىق ءىلىمنىڭ وكىلدەرى ەكەندىگىن، ءدىني ۇعىمدار - وسى تاريقاتتىڭ اياسىندا قولدانىلاتىن سوزدەر ەكەندىگىن، جىردا ەشقانداي دا كوپتاڭىرلىكتىڭ، پۇتقا تابىنۋدىڭ كورىنىستەرى جوقتىعىن ۇعىنعان بولار.
كۇنى كەشە عانا كەيبىر عالىم اپالارىمىز باستاپ، جىراۋلار مۇرالارىن قايتا باسىپ شىعارامىز دەپ، اللا ءسوزىن اللاھ دەپ وزگەرتىپ، رۋحاني ءداستۇرىمىزدى ۋنيفيكاتسيالاۋعا ۇمتىلعانى ەستە. سول سياقتى جانار زامانداسىمىزدىڭ دا اتالعان ماقالادا باتىرلىق جىرلاردان كوپ تاڭىرلىكتىڭ سارىنىن ىزدەۋى - تۇتاستاي ءداستۇرلى مادەنيەتىمىزگە جاسالاتىن رەۆيزيالاۋدىڭ باسى بولماسىن!..

نۇراددين وزبەكحان
الماتى

«ءۇش قيان» گازەتى، 20-مامىر، 2010 جىل