جاقىندا قازاقستاندىق ساراپشىلار رەسەي مەن تۇركيا اراسىنداعى ۇشاق اپاتىنان كەيىن وربىگەن  ەكونوميكالىق جانجالداردىڭ قازاقستانعا اسەرى جايلى پىكىرلەرىن بىلدىرگەن. بۇل تۋرالى ازاتتىق سايتى جازادى.

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين سۋ-24 ۇشاعىن تۇركيا قارۋلى كۇشتەرى اتىپ قۇلاتقاننان كەيىن، 28 قاراشادا تۇركياعا قارسى ارنايى ەكونوميكالىق شارا قولدانۋ تۋرالى جارلىق شىعارعان ەدى. ول جارلىقتا تۇركيالىق كەيبىر تاۋارلاردى رەسەيگە كىرگىزبەۋ نە شەكتەۋ، ەكى ەل اراسىندا 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ۆيزاسىز ءتارتىپتى جويۋ جانە چارتەرلىك رەيستەرگە تىيىم سالۋ جايى دا ايتىلعان.

ساراپشىلار «ەكى ەلمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناسى بار قازاقستان بۇل جانجالدان ەكونوميكالىق تۇرعىدا ۇتا ما، ۇتىلا ما؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كورگەن.

مىسالى، قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ مامانى ۆياچەسلاۆ دودونوۆ بۇل جانجالدان قازاقستانعا كەلىپ كەتەر پايدا جوق ەكەنىن ايتادى. دودونوۆتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدەگى ىشكى نارىقتى قامتاماسىز ەتە الماي وتىرعان جەڭىل ونەركاسىپ وكىلدەرى رەسەي نارىعىندا تۇركيانىڭ ورنىن باسۋى مۇمكىن ەمەس.

«قاتەلەسپەسەم، تۇركيانىڭ رەسەيگە ەكسپورتى جىلىنا 3 ميلليارد دوللار بولعان. وندا ونىمدەردىڭ ءتۇرى كوپ. نەگىزىنەن جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى ونىمدەرى. ءبىزدىڭ ىشكى نارىقتى قامتاماسىز ەتە الماي وتىرعان جەڭىل ونەركاسىبىمىز رەسەيدە تۇركيانىڭ ورنىن باسۋى مۇمكىن ەمەس. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە كەلگەندە، جوعارىداعى بولجام ىسكە اسۋى مۇمكىن. سونداي-اق، رەسەيدىڭ تۇركياعا جىبەرەتىن نەگىزگى تاۋارى – گاز جانە مۇناي ونىمدەرى. ەندى ءوزىڭىز قاراڭىزشى، قازاقستاننىڭ تۇركياعا تىكەلەي باراتىن قۇبىرى دا جوق»، – دەيدى ۆياچەسلاۆ دودونوۆ.

ال قازاقستاندىق تاعى ءبىر ەكونوميست-ساراپشى پەتر سۆويك رەسەي سانكتسيالارىنان كەيىن تۇركيا تاۋارلارى ءۇشىن قازاقستان ترانزيتتىك ايماقق اينالىپ، شەكاراداعى تەكەتىرەس كۇشەيە ءتۇسۋى ىقتيمال ەكەندىگىن ايتادى.

سۆويكتىڭ پىكىرىنشە دە،  رەسەي مەن تۇركيا اراسىنداعى كيكىلجىڭنەن تۋىنداعان ەكونوميكالىق داۋدان قازاقستاننىڭ ۇتۋى ەكىتالاي. ساراپشى ونىڭ سەبەبىن قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ شيكىزات ەكسپورتىنا نەگىزدەلگەنىنەن كورەدى.

«مۇنداي ارەكەتتەر بولادى. بىراق بۇل قىرىمدى اننەكسيالاپ العان سوڭ باتىستىڭ سانكتسياسىنا ىلىككەن رەسەيدىڭ ەۋروپا تاۋارلارىنا ەمبارگو سالعانداعىسىنداي بولادى. رەسەيدىڭ باقىلاۋ مەكەمەلەرى تەكسەرۋدى كۇشەيتەدى. اۋقىمدى كەسىرى بولمايدى. كەدەندىك شەكارا بولماعانمەن تاۋارلار تەكسەرىلەدى. بۇل تەكسەرىس كۇشەيە تۇسەدى»، – دەيدى پەتر سۆويك. بۇل تۋرالى nur.kz سايتى جازعان.

ال ەكونوميست ماقسات سەرالىنىڭ پىكىر كەرىسىنشە، رەسەي نارىعىنا كىرگىزىلمەگەن تاۋارلار ورتالىق ازياعا جەتۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاساعان.

«ول تاۋار تۇركياعا قايتىپ بارمايدى. سوندىقتان ولاردى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە وتكىزە باستايدى. بۇل ايماقتا كيىم ارزانداۋى مۇمكىن. بىراق ول اجيوتاج بولاتىنداي ەمەس، قىسقا مەرزىمگە ءسال عانا ارزانداۋى ىقتيمال»، – دەيدى ماقسات سەرالى.

ال رەسەي فەدەراتسياسى پرەمەر-ءمينيسترى دميتري مەدۆەدەۆ  ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەرگە ءوز ۇندەۋىن جاريالاعان. وندا تۇركياعا سالىنعان ەكونوميكالىق سانكتسيالارعا سايكەس، استانا مەن بىشكەك تۇركيادان اكەلىنەتىن اۆتوترانسپورتتارعا شەكتەۋ قوى ءتيىس دەلىنگەن (http://catv24.com/index.php?newsid=537).

«ەاەو اياسىندا ءبىز ءوز ارىپتەستەرىمىزدەن، تۇركيادان تاسىمالداناتىن اۆتوترانسپورتتىق تاۋار تۇرلەرىنە شەكتەۋ قويۋدى نەمەسە استان مەن بىشكەك ارقىلى ترانزيتتىك تاۋارلاردى رەسەي تەرريتورياسىنا جەتكىزۋدى ازايتۋدى تالاپ ەتەمىز»،-دەيدى رف پرەمەر-ءمينيسترى.

ءوز كەزەگىندە تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان رەسەي فەدەراتسياسى قارۋلى كۇشتەرى مەن ازاماتتارى ءۇشىن بوسفور مەن قارا تەڭىز اۋماعىنا  كىرۋگە تىيىم سالعان (http://agrimpasa.com/srochnaya-novost-erdogan-oficialno-zayavil-chto-turciya-zakryvaet-dlya-rossii-bosfor-i-dardanelly.html).

ءتۇيىن: تۇركيا مەن رەسەي تەكەتىرەسى قازاقستاننىڭ سىرتقا ساياساتىنا دا سىن بولعالى تۇرعانى راس. رەسەي – ساياسي ءارى ەكونوميكالىق وداقتاسىمىز، ال تۇرىكتەر – قانداستارىمىز. قازاق ديپلوماتياسىنا تارازىنىڭ باسىن تەڭ ۇستاۋ وڭاي بولمايدى. ساراپشىلار رەسەي مەن تۇركيا اراسىنداعى شيەلەنىس ءبىرىنشى كەزەكتە ەكونوميكالىق قاتىناستارعا اسەر ەتەدى دەگەن پىكىر ايتۋدا. جىلىنا 30 ميلليارد دوللاردى  قۇرايتىن ءوزارا ساۋدا مەن 2 ميلليارد دوللاردان  استام ءوزارا جيناقتالعان ينۆەستيتسيالار تاعدىرى تارازىدا تۇر. تۇركيا - رەسەيدىڭ ساۋدا كولەمى بويىنشا بەسىنشى ورىندا تۇرعان سەرىكتەسى ەدى. دەسە دە، قازىر سەرىكتەستەردىڭ اراسىنا سىزات تۇسكەن.  ساراپشىلار پىكىرىنشە، تۇركيا-رەسەي ەكونوميكالىق سوعىسىنان قازاقستانعا كەلىپ-كەتەر پايدا جوق. البەتتە، تارازى باسىن «ۇستامدىلىق» باسا ما، الدە، «مۇددەنىڭ» سالماعى تارتا ما، وعان ۋاقىت تورەشى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz