قازاق قوعامىن "بۇلدىرەتىن" قازاقتار عانا ما؟
نەمەسە جەمقورلىق – ۇلت تاڭدامايدى، ەر-اعا!
قازاق قوعامىنىڭ سىرقاتى كوپ. بىراق، سونىڭ ەڭ سوراقىسى – بولىنۋشىلىك. اتالارىمىز «بولىنگەندى – ءبورى جەيدى» دەسە دە، قايران جۇرتىمىز بورىگە دە، كورىنگەنگە دە قىپ-قىزىل تالانىپ، دالا-دالا بولىپ كەلەدى، بىرنەشە عاسىردان بەرى...
جۇزگە جىكتەلۋ، رۋعا ىرىكتەۋدىڭ كەسىرىنەن ەكى عاسىردان استام ۋاقىت ورىستىڭ تەپكىسىن كورىپ، توز-توزىمىز شىقتى. جاراتقاننىڭ جارىلقاۋىمەن بوستاندىق بايراعىنا ىلىكپەسەك، ەندىگى ەلۋ جىلدا ءتىلىمىز بەن ءدىلىمىزدى ۇمىتىپ، وتانىمىز بەن وشاعىمىزدى جوعالتار ەدىك...
قۇداي قولدادى، ەركىندىككە قول جەتتى. قۋانىش جاسىنا شومىلدىق. ءا دەگەندە، جاريالىلىقتىڭ شىلبىرىنا جارماسىپ، دەموكراتيانىڭ دەلەبەسىن قوزدىردىق...
كوپكە بارمادى، بۇل تالابىمىز... ەلدى ۇرى قاپتادى، سانانىڭ جىنى قاپتادى. باردى – قيراتتىق، جوقتى – جىرلاتتىق...
مەملەكەتتىڭ تايقازانىنىڭ ماڭايىنداعىلار اتا-باباسى كورمەگەن قازىنا-بايلىققا اش كەنەدەي باس سالدى. جيىرما جىلدان استى: تالاي كەنە قانعا بوگىپ جارىلىپ جاتتى، تالاي كەنە قانعا قاقالىپ قاعىلىپ جاتتى...
قاراپايىم قاراشا دالادا قالدى: ۇلەس تە تيمەدى، كۇرەس تە يىمەدى. اتاقتى فيلمدەگى بەكەجانشا ايتساق، كەرىسىنشە بولدى: كەنە سەمىرىپ، سيىر بوپ قالدى; سيىر وڭالىپ، پىلگە اينالدى. ۇرى-قارى مەن باۋكەسپە-قاراقشىلار بايىعان ۇستىنە باي ءتۇستى...
قالتالارى اقشا تولى تالتاڭبايلاردىڭ ءىشى ءپىسىپ، اينالاسىنداعى ادامداردى سىپىرا ساتىپ الۋعا كىرىستى: پوليتسەي مەن پروكۋرور، اقىن مەن اكىم، جازۋشى مەن ءانشى، كۇيشى مەن ءبيشى ت.س.س.
ءسويتىپ، قوعامدى جاپپاي جەمقورلىق جاۋىپ قالدى...
سىرقاتتىڭ دەندەگەنى سونشا - «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنىڭ باسشىلارى قۇرىققا ءىلىندى. قازاقتىڭ بۇرىننان دا باعلان اتانعان تالعات ەرمەگياەۆ باستاعان بىرنەشە بالاسى ءىستى بولدى. قازاق قوعامىنىڭ ءبىر بولىگى «ساۋاپ بولدى»-عا سايسا، ەكىنشى بولىگى «تالعات ەرمەگياەۆ دۇنيە-مۇلكى بۇرىننان-اق جەتكىلىكتى شونجار ەمەس پە ەدى» دەپ قالدى... بىراق، ءبىر قازاق بەلسەنىپ شىعىپ، ءىستى بولعان قازاق جىگىتتەرىنە اراشا تۇسكەن جوق...
ءبىر قىزىعى - قالاي وسى «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسى باسشىلارىنىڭ ءبىرى، قۇرىلىس جونىندەگى باسقارۋشى ديرەكتور، ۇلتى بوتەن سۋلامبەك باركينحوەۆ تەرگەۋگە ىلىگىپ ەدى، قازاق ەلىندەگى چەچەن-ينگۋش دياسپوراسىنىڭ «ۆايناح» قاۋىمداستىعى اقپارات قۇرالدارىندا قانداستارىن جاقتاپ شىعا كەلدى. قاۋىمداستىقتىڭ «ۆوزبۋديلي دەلو «دو كۋچي»؟» اتتى اشىق حاتى قوعام بەلسەندىسى ەرمۇرات باپي اعامىز باس وقىرمانى بولىپ تابىلاتىن «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» («دات») ۇنپاراعىندا جاريالانىپتى.
ءبىر قاراعاندا، ءسوز جوق، اركىمنىڭ ءوز قۇقىن قورعاۋىنا، باۋىرىنا بولىسۋىنا تولىق قۇقى بار. ايتكەنمەن، تەرەڭىرەك ۇڭىلسەڭ، «جەمقور قازاقتار از ەمەس، بىراق، ءبىز ادال-تازامىز عوي»، دەمەك، «...موجەت، سلەدستۆيە «دو كۋچي» ۆوزبۋديلو ۋگولوۆنوە دەلو ۆ وتنوشەني باركينحوەۆا؟» – دەپ، سىلاپ-سيپايدى...
ماقالانىڭ تۇلا بويىندا ءبولىنۋ مەن كولگىرسۋ لىقا تولى. شىنىندا، قازاق قوعامىن «بۇلدىرەتىن» تەك قازاقتار عانا سياقتى، باسقا ۇلتتار تۇگەلدەي سۇتتەن اق، سۋدان تازا سەكىلدى. تۋراسىن ايتساق، قوعامدى دەندەپ كەتكەن وسىنداي ورىنسىز سىرقاتتىڭ اقىرى وپىق جەگىزىپ، وپات قىلۋى ابدەن مۇمكىن: قازاق پەن ورىس ۇرىسسا – قازاق كىنالى، قازاق پەن شەشەن شەكىسسە – قازاق كىنالى، قازاق پەن ۇيعىر ەرەگىسسە – قازاق كىنالى، قازاق پەن كارىس كەرىسسە – تاعى دا قازاق كىنالى... ەندى، مىنە، باسقا ۇلتتان ءبىر «جەمقور»-دىڭ اتى اتالىپ قالىپ ەدى، تاعى دا قازاق كىنالى بولىپ شىعا كەلدى؟!.
مەنىڭشە، بۇل سىرقاتتىڭ تامىرىنا تەز بالتا شابۋىمىز كەرەك. ەڭ الدىمەن، گازەتتىڭ بەتىنەن اشىق حاتقا تاباقتاي ورىن ۇسىنعان سىيلاس ءارى ارىپتەس ەرمۇرات باپي اعاما: «جەمقورلىق – ۇلت تاڭدامايدى، ەر-اعا!» دەمەكشىمىن... ەر-اعامنىڭ تۋعان ۇلتىن ءسۇيۋى ەشكىمنەن كەمشىن تۇسپەس، دەگەنمەن، قازاقتىڭ باقشاسىنا قاراتا لاقتىرىلعان ءاربىر تاستىڭ ءزىل-باتپانى ءار قازاقتىڭ باسىن جارادى...
...جات پەيىلگە – جارىم كوڭىل كۇيدە جەرگەنىمىزدە، ەر-اعامىزدىڭ «“ەرمەگياەۆ ىسىندە” ءبىز نەگە ءۇنسىزبىز؟» – دەيتىن شىندىقتىڭ شىڭىراۋىن قازبالاعان جان داۋىسى ەستىلدى. «...ەگەر ەرمەگياەۆ جۇيەنىڭ ء«وز ادامى» بولعاندا، وعان «تۇسىنىستىكپەن» قاراپ، ...پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتىق مانداتىن ء«وز ەركىمەن» تاپسىرعان تەمىرحان دوسمۇحامبەتوۆ سياقتى ىڭ-شىڭسىز «قىزمەت اۋىستىرىپ» كەتە بەرەرى مۇمكىن ەدى» – دەپتى، ەر-اعام قارا قىلدى قاق جارىپ...
«...باسە، ەراسىلدىڭ ەرەن جالعاسىنىڭ جاڭىلماۋى كەرەك ەدى!..» – دەگەندى كوڭىلگە مەدەۋ قىلىپ وتىرعانىمىزدا، قازاقتىڭ اتىشۋلى سپورت ءجۋرناليسى نەسىپ جۇنىسباەۆ-تىڭ تالعات ەرمەگياەۆ جايىنداعى جىلى دۇنيەسىن وقىدىق. راسىندا، اباي اقىن قازاعىنا ءبىرىڭدى-ءبىرىڭ دوس ساناماساڭ، دۇنيە بوس، دەمەپ پە ەدى، ءوزارا قايىرىم قالىڭداي بەرسىن، باۋىرلارىم!
قاجىمۇقان عابدوللا
Abai.kz
