سالماقتى سويلەيتىن، ويلى دۇنيە ايتا الاتىن باسىلىمنىڭ ءبىرى بولعان سوڭ «قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ سايتىن قاراپ وتىراتىن ادەتىمىز بار. وسى سايت 5 جەلتوقسانداعى سانىندا «نوبەل سىيلىعىمەن ماراپاتتالعان تۇڭعىش قازاق» دەگەن ماقالا بەردى. ماقالانى، «ويپىرماي، مىناۋ شىن با، شىن بولسا سەنساتسيا بولدى عوي، ءبىز قالاي ەستىمەدىك؟ باسقا اقپارات قۇرالدارى نە عىپ ءۇنسىز جاتىر، قاشان الدى ەكەن، كىم بولدى ەكەن؟» - دەپ شۇقشيا قاراپ، وقىپ شىقتىق.   

سويتسەك... سايت دەرەكتى كوپ ادام بىلە قويمايتىن باسقا ءبىر سايتتان الىپتى. (جارناما بولىپ كەتپەس ءۇشىن ونىڭ دەرەگىن جازبادىق). وسى سايت قازاق ازاماتى دوستاي رامانقۇلوۆتىڭ 2005 جىلى ماگاتە-دە ىستەپ جۇرگەندە نوبەل سىيلىعىن العانىن جازىپتى. ءتىپتى، ءۇزىپ-جۇلىپ ءبىر كەزدەردە باسقا باسىلىمدار دا وسىلاي جازعان ەكەن.

ەگەر بۇل وقيعا شىن بولسا، ەندىگى توبەمىز كوككە جەتكەندەي قۋانىپ، دوستايدىڭ اتىن اسپانعا شىعارار ەدىك قوي. ويتكەنى، نوبەل سىيلىعىن الۋ دەگەن... ادامزاتتىڭ مويىنداۋى دەگەندى ۇقتىراتىن ەرەكشە اتاق. ماسەلە ءتىپتى ونىڭ اقشاسىنىڭ كوپتىگىندە دە ەمەس، اتاعىندا!

ەندى مىنا جاڭساق اقپاراتتىڭ جايىن ايتىپ كورەيىك. نوبەل سىيلىعىن الۋشىلاردى جىل سايىن تۇتاس ينستيتۋتتار مەن اكادەميالار انىقتايدى. سىيلىققا ۇسىنىلعان جۇزدەگەن ەڭبەكتەردىڭ اراسىنان فيزيولوگيا مەن مەديتسينا سالاسىنان لاۋرەات بولاتىن ەڭبەكتى كارولين ينستيتۋتى، ادەبيەت سالاسىنىڭ لاۋرەاتىن شۆەد اكادەمياسى، فيزيكا مەن حيميا سالالارىنىڭ لاۋرەاتىن شۆەدتىڭ كورولدىق عىلىم اكادەمياسى، ال الەمدىك بەيبىتشىلىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىن نورۆەگيانىڭ نوبەل كوميتەتى انىقتايدى. (بۇرىن شۆەد پەن نورۆەگتىك ۋنيا ءبىر بولىپ، 1905 جىلى عانا بولىنگەن. سوندىقتان نوبەل سىيلىعىنىڭ ءبىر سالاسى بويىنشا لاۋرەاتتى بەلگىلەۋ نورۆەگتىكتەردىڭ ۇلەسىنە تيگەن).

ءتىپتى بۇل ۇيىمدار وزدەرى دە انىقتامايدى، تەك ولار جاۋاپتى دەپ سانالادى. ال لاۋرەاتتى انىقتايتىن ءار سالانىڭ بىلىكتى ماماندارىنان تۇراتىن حالىقارالىق كوميتەتتەر. 1969 جىلدان بەرى شۆەتسيا بانكىسىنىڭ باستاماسىمەن ەكونوميكا سالاسى بويىنشا دا سىيلىق بەرۋ بەلگىلەندى. وسىدان كەيىن نوبەل سىيلىعىنىڭ قورى نوميناتسيالار سانىن كوبەيتپەۋ تۋرالى ارنايى شەشىم قابىلدادى. ايتا كەتەتىن جايت، الفرەد نوبەلدەن قالعان بايلىق بۇگىنگى باعاممەن 250 ملن. دوللارعا تەڭ بولعان. ال سىيلىقتار وسىنشا قاراجاتتىڭ قۇندى قاعازدارعا سالعان ءوسىمىنىڭ ەسەبىنەن تولەنەدى. سوندىقتان ول جىل سايىن وزگەرىپ تۇرادى. بىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن 1 ملن. اقش دوللارى كولەمىنەن ءتۇسىپ كورگەن ەمەس.

ەندى 2005 جىلعى بەيبىتشىلىك سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى تۋرالى ايتايىق. وسى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا نورۆەگيانىڭ استاناسى وسلو قالاسىندا حالىقارالىق ماگاتە ۇيىمىنا جانە ونىڭ باسشىسى مۇحاممەد ءال بارادەيگە يادرولىق قۋاتتى اسكەري ماقساتقا جۇمساۋعا قارسى جاساعان ارەكەتتەرى ءۇشىن بەيبىتشىلىك سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى بەرىلدى. ءسويتىپ، ءبىر سىيلىق ۇيىم مەن ونىڭ توراعاسىنا ءبولىپ تاپسىرىلدى. ۇيىمنىڭ اتىنان سىيلىقتى باسقارۋشىلار كەڭەسىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى يۋكيا امانو (جاپونيا) قابىلدادى. ال مۇحاممەد ءال بارادەي (سۋرەتتە) وزىنە تيەسىلى بولىكتى ءوزى قابىلداپ، توسىنە نوبەل سىيلىعىنىڭ التىن بەلگىسىن قاداتتى. ءسويتىپ، 2005 جىلعى نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىنا ماگاتە ۇيىمى مەن ونىڭ سول كەزدەگى توراعاسى مۇحاممەد ءال بارادەي يە بولدى دەپ التىن ارىپتەرمەن نوبەلدىك كىتاپقا جازىلدى.

بار وقيعا وسى. ال ءبىزدىڭ جۋرناليستەر وسى سىيلىقتى سول كەزدە ماگاتە-دە قىزمەت ەتەتىن دوستاي رامانقۇلوۆ تا الدى دەپ جازىپ ءجۇر. قازىر حالىقارالىق ۇيىمداردا قىزمەت ىستەيتىن قازاق جىگىتتەرى مەن قىزدارى تولىپ جاتىر. دوستاي دا سونىڭ ءبىرى. ول ماگاتە-گە بەرىلگەن سىيلىقتان باسقالارمەن بىرگە ۇلەس الۋى مۇمكىن، الايدا بۇل نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى بولدى دەگەن ءسوز ەمەس. سوندىقتان ونى «قازاقتان شىققان تۇڭعىش نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى» دەۋ ورىنسىز. 

ماگاتە مەن م.ءا.بارادەيدىڭ ەسىمدەرى وسى جىلى 200 ۇمىتكەردىڭ اراسىنان تاڭداپ الىنعان. تارتىستىڭ قانشالىقتى قيىن بولعانىن وسىدان-اق اڭعارامىز. سوندىقتان بۇيرەگىمىز بۇرىپ تۇرسا دا، قول جەتكىزۋى وتە قيىن سىيلىقتى ءوز قانداسىمىزعا قانشا تەلىسەكتە قيسىنعا كەلمەيدى.

جاقسىباي سامرات

Abai.kz