ءوزىن كوكبورىنىڭ ۇرپاعىمىز دەپ ەسەپتەگەن بابالارىمىز قاسقىر اڭىن ەرەكشە كيە تۇتقانىن جاقسى بىلەمىز. تۇركى قاعاناتى كەزىندە بايراققا ءبورىنىڭ سۋرەتى بەينەلەنسە، قاسقىردىڭ تىرناعىن، ءتىسىن تۇمار ەتۋ ءۇردىسى قازاقتا ءالى بار. ويتكەنى، قاسقىر – ەرجۇرەكتىكتىڭ، باتىرلىقتىڭ سيمۆولى، ونىڭ يىسىنەن جىن-شايتاننىڭ ءوزى اۋلاق جۇرەدى دەگەن سەنىم بار.

قازاقتىڭ اڭشىلارى دا قاسقىردىڭ بارلىعىن جاپپاي اتا بەرمەگەن. كيەلىسىن تانىعان. سونداي كيەلى اڭعا ۇلتىمىزدان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر، حالىق قاھارمانى توقتار اۋباكىروۆ تە جولىققانىن ايتادى. باتىر اعامىز «sn.kz» پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا وسى وقيعا جايىندا كەڭىرەك بايانداپ بەرىپتى.

- اعا، اڭشىلىققا شىعىپ، قاسقىر الاتىنىڭىزدى ءجيى ەستيمىز. اتقا مىنگەندە كەز-كەلگەن قازاقتىڭ ارقاسى قوزاتىنى سەكىلدى، اڭشىلىق قاسيەت تە بىزگە قانمەن بەرىلگەن سەكىلدى. ءوزىڭىز ۇزاق ۋاقىت بويى ساياساتتا ءجۇردىڭىز، مەملەكەتتىك قىزمەتتەر اتقاردىڭىز. ال، اڭشىلىقتى قاشاننان بەرى سەرىك ەتتىڭىز؟

-  مەن تەك قاسقىر اۋلايمىن. ونىڭ دا ءوز سەبەبى بار. جاس كەزىمنەن ەرەكشە قىزمەتتەر اتقاردىم. ادرەنالين كوپ شىعىپ وتىردى. ءتۇرلى سىناقتارعا قاتىستى جۇمىسىم اياقتالعان سوڭ، دەنەمە ادرەنالين جەتىسپەدى. ءبىراز اۋىرا باستادىم. الماتىدا شىمبۇلاقتا شاڭعى تەپتىم. وسىلاي دەنساۋلىعىمدى كۇتەتىن بولدىم. كەيىن استاناعا كوشىپ كەلدىم. سىنايتىن ۇشاق جوق، شاڭعى تەبەتىن تاۋ جوق. نە ىستەۋ كەرەك؟ الماتىدا جۇرگەنىمدە جىگىتتەر Ski-Doo دەگەن موتورلى شاناسىن سىيلاعان ەدى. سونى استاناعا كەلىپ ءبىراز ايداپ ءجۇردىم. اينالامىز جازىق دالا، كوپ جەرلەر بوس. بىردە ءبىر ءۇيىر قاسقىردىڭ كەتىپ بارا جاتقانىن كورپدىم. ارتتارىنان قۋىپ ەدىم جەتۋگە بولادى ەكەن. وسىلاي شانامەن قاسقىر اۋلاۋدى باستادىم.

تاعى ءبىر ايتاتىن جايت، توقسانىنشى جىلدارى ارنايى بۇيرىق شىعىپ، بۇكىل قىستاقتارداعى مىلتىقتاردى جيناپ العان. مال ۇستايتىن شوپانداردىڭ ءبىرازى قارۋسىز قالدى. قولداعى مالعا شاباتىن يت-قۇس كۇرت كوبەيىپ كەتتى. مەن ول ۋاقىتتاردا پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى بولىپ جۇرگەم. ءبىر كۇنى ەلباسى شاقىرىپ الىپ، ماعان وسى باعىتتا ارنايى تاپسىرما بەردى. حالىققا بارىپ كومەكتەس، تىكۇشاق ساتىپ العاندا ءوىڭ سىناقتان وتكىزىپ، ەلدى ارالاپ كور دەدى. وسىلايشا، رەگلامەنتكە سايكەس، تىكۇشاقتاردىڭ ارنايى مارشرۋتىمەن ۇشىپ ءجۇردىم.

ول كەزدە قاسقىردىڭ كوپتىگى سونشا، ءبىر كۇندە ەلۋ قاسقىر اتىپ العان كۇندەرىمىز بولدى. داۋلەت ءىنىم ەكەۋمىز اڭعا بىرگە شىعىپ جۇردىك. 

جالپى، تىكۇشاقپەن قاسقىر العان قىزىق ەمەس. تەز باراسىڭ، تەز اتاسىڭ. ال، موتورلى شانامەن اڭعا شىققان ءبىر عانيبەت. قاسقىرمەن بەتپە-بەت شىعاسىڭ. الدىمەن ونىڭ ءىزىن تاباسىڭ، سوسىن ارتىنان قۋاسىڭ. قاسقىر سەنىڭ موتورلى شانامەن كەلە جاتقانىڭدى جيىرما شاقىرىمنان سەزەدى. سەزىمى سۇمدىق دامىعان اڭ عوي. ونىڭ اقىلدىلىعى سونشاما، ول قاشقان كەزدە اڭشىنى وي-قىرلى جەرگە اپارىپ، اداستىرىپ كەتۋگە تىرىسادى. ونىڭ سىرىن تۇسىنگەنشە دە ءبىراز ۋاقىت كەتتى. تالاي رەت شانادان توڭكەرىلىپ، قانشاما رەت جاراقات الدىم. بىراق قاسقىردى كورگەندە دەنەڭ شىمىر ەتىپ، وزگەشە كۇي كەشەسىڭ. 

مەنىڭ ماقساتىم – مالشىلار مەن شوپاندارعا كومەكتەسۋ. ەلگە كومەكتەسسەم دەگەن ويمەن قاسقىر اتۋعا شىعامىن.

- سوندا ءوزىڭىزدى كاسىبي اڭشىمىن دەپ سانامايسىز با؟

- جوق. مەن ەلگە كومەكتەسسەم دەگەن ويمەن قاسقىر اتامىن. تەك مالمەن كۇن كورىپ وتىرعان ەلگە كومەكتەسسەم دەيمىن. 

ءبىر جىلى تەرىساققان وزەنىنىڭ بويىندا قاسقىر اتىپ ءجۇرىپ، ءبىر قىستاققا باردىق.  تانىپ،  ۇيىنە شاقىردى. ءۇي يەسى التى اعايىندى اۋلەتتىڭ كەنجەسى ەكەن. قىستاق كەڭەس كەزىنەن مال باققان اكەسىنەن مۇراعا قالىپتى. اعالارى قارا شاڭىراققا قالدىرسا كەرەك. سول جىگىت مىڭ جىلقى، ءۇش جۇزدەي سيىر باعىپ وتىر ەكەن. قويلارى دا ءبىرشاما. ءسوز اراسىندا، الگى جىگىت بيىلعى قىستا جەتپىس جاباعىسىن قاسقىر جەپ كەتكەنىن ايتىپ قالدى. قايتالاپ سۇرادىم. «قاسقىرعا جەم بولعان ۇساق-تۇيەك مالدىڭ سانىن ايتپاي-اق قويايىن، راس جەتپىس جىلقىمدى قاسقىر جەپ كەتتى» دەدى. سوسىن وعان سول ءتۇز تاعىسىنا جەم بولعان جاباعىلارىنىڭ جارتىسىنىڭ اقشاسىنا قانشاما قاردا جۇرەتىن شانا الاتىن ەدىڭ دەپ كەيىدىم. راحاتىن كورەر ەدى. بولماسا مەن سياقتى ازاماتتى جالدا، جىلىنا جەتپىس جىلقى بەرسەڭ، بالا-شاعامنىڭ ءبارىن تاستاپ، قاسىڭا كەلەتىن ەدىم دەپ ازىلدەدىم. سويتسەم، ء«وي، اعا، ءسىزدى جالداسام مىندەتتى تۇردە اقى تولەۋىم كەرەك. ال، قاسقىردىڭ قىستاققا كەلمەۋى دە مۇمكىن عوي» دەپ ازىلىمە ازىلمەن جاۋاپ بەردى. جارايدى دەپ، شاي ءىشىپ شىققان سوڭ، سول قىستاقتىڭ قاسىنان التى قاسقىر اتىپ الدىم. وسىنداي ازاماتتارعا كومەكتەسىپ جۇرگەن جايىم بار.

- قاسقىردىڭ اقىلدىلىعى جايلى اڭشىلاردىڭ اراسىندا نەبىر قىزىقتى اڭگىمەلەر بار. قايبىر جىلدارى قاراعاندى وڭىرىندە قاسقىر كوبەيىپ، كومەككە ءسىزدى شاقىرعان ەكەن. سول ساپارلارىڭىزدا قاسقىرلاردىڭ مۇنداي قاسيەتىنە كۋا بولعان جوقسىز با؟

-    ونداي وقيعالاردىڭ تالايى بولدى عوي. ءبىر-ەكەۋىن ايتايىن. ءبىر اڭعا شىققانىمىزدا قاسقىردى اتقاندا ءسال ءمۇلت كەتىپ، جارالاپ كەتتىم. GPS كارتاما كوورديناتتارىن جازىپ الدىم دا ەكىنشىسىنىڭ ارتىنان قۋا جونەلدىم.

-  اڭعا   GPS   كارتامەن شىعاسىز با؟

- ارينە. اڭعا دايىندالىپ شىقپاساڭ دالادا قالاسىڭ. بەس قارۋىڭ ساي بولۋ كەرەك. سودان الگى ەكىنشىسىن شاناما سالىپ، جارالى قاسقىرعا اينالىپ كەلسەم جوق. ءىزى دە جوق. قار جاۋىپ، جاسىرىپ تاستاپتى. تۇسىنبەي قالدىم. قايدا كەتۋى مۇمكىن؟ مىلتىعىمدى الىپ اينالىپ ءبىراز ءجۇردىم. ءبىر جەردەن ءجۇننىڭ ۇشى قىلتيىپ تۇر. بارسام، الگى قاسقىرىم قارعا باسىمەن سۇڭگىپ كەتىپتى. شامالاپ تۇرىپ، باسىنان اتىپ ەدىم، ۇشىپ تۇرىپ، قايتا قۇلادى. ول – جارالانعان قاسقىردىڭ ايلاسى.

ال، ەندى ءبىر جولى ارلان قاسقىردى تاستاقتىڭ ۇستىمەن قۋدىق. تاۋدىڭ ۇستىنە شىقتى دا جوق بولىپ كەتتى. ارى-بەرى قاراپ تاپپادىق. تاۋعا شىعىپ، ۆينتوۆكامدى الىپ، ويلانىپ تۇرسام قاسقىرىم تاستاردىڭ اراسىنا كىرىپ كەتىپتى. سول جەردە ونىڭ قۋلىعىنا ءتانتى بولعانىم بار.

قايبىر جىلى بەس-التى شانامەن ءبىر قاسقىردى ءبىر شەتى تىك جارتاستى تاۋعا قۋىپ كەلدىك تە، تاپپاي قالدىق. شىعاتىن جەر بىرەۋ عانا ودان ءارى قۇلاما جار، ونىڭ بيىكتىگى جيىرما مەتردەي. ار جاعى جازىق دالا، ءبارى كورىنىپ تۇر. سوسىن جىگىتتەرگە ايتتىم دا، اينالىپ ءتۇسىپ، جار جاعىنان تاۋدىڭ ۇستىنە قاراي جايلاپ ورمەلەپ شىعا باستادىم. قىستىڭ كۇنى. ورمەلەپ كەلە جاتسام، ءبىر تاستىڭ اراسىندا ىزدەگەن قاسقىرىمىز تىعىلىپ جاتىر. اقىلدىلىعىن كورمەيسىڭ بە؟! ەندى ونى جارتاس جاعىنان شىعىپ قاراماساڭ كورمەيسىڭ. قاسقىردىڭ قۋلىعى دەپ ايتقان دۇرىس ەمەس، ونىڭ اقىلدىلىعى دەپ ايتقان ءجون. دينوزاۆر زامانىنان بەرى قاسقىر مەن كروكوديل عانا قالىپتى عوي. 

مەن سىزدەرگە ايتايىن، باسىندا قاسقىر اۋلاپ جۇرگەن شانامىز ساعاتىنا الپىس شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرەتىن. ودان ارتىق جۇرە المايدى. ۇلكەن كىسىلەر ك-700 تراكتورىمەن الاتىنبىز دەپ ايتاتىن. اۋىر تراكتور ساعاتىنا 30-40 شاقىرىم عانا جۇرەدى. ۋاقىت وزگەرىپ، شەتەلدىك شانالار كەلە باستادى. سوسىن 60 ەمەس، ساعاتىنا 200 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرەتىن شانانى مىندىك. سول شانامەن قاسقىر قۋعاندا ساعاتىنا 80 شاقىرىم ۇستاپ وتىراسىڭ، قاسقىر سول جىلدامدىقپەن بىردەي جۇگىرەدى. ايتايىن دەگەنىم، زامانعا قاراي بەيىمدەلىپ وتىراتىن جانۋار ول – قاسقىر. ءبىز ءمىنىپ جۇرگەن شانانىڭ داۋسى ماشينادان اششى كەلەدى. سونىڭ داۋسىن تانىپ، پالەنباي شاقىرىم الىستان ەستي سالا قاشا باستايدى.

تابيعي تۇيسىكتەرى كەرەمەت دامىعان اڭ عوي. قاسقىردىڭ بولتىرىگى ىشكى تۇيسىكپەن تۋادى ەكەن. كوكبورىنىڭ ميلليونداعان جىلداردان بەرى پلانەتانى ادامزاتپەن ءبولىسىپ جۇرگەنى وسى تۇيسىگىنىڭ مىقتىلىعىنان بولسا كەرەك.  تسيرككە بارساڭىز، باسقا اڭنىڭ ءبارى بار دا قاسقىر جوق. قاسقىر – قولعا باعىنبايدى. ونىڭ نامىسى بار.

-    مىلتىعىڭىزدىڭ ماركاسى قانداي؟

- ءتۇرلى مىلتىقتارمەن اتىپ ءجۇردىم. ون جىلداي بولدى ۆينتوۆكامەن اتامىن. قاسقىر اتۋ – وڭاي ەمەس. جاي مىلتىعىڭ بولسا، الىسقا جەتپەيدى. قاتتى اياز كەزىندە بەساتارىڭ قاتىپ قالادى. ۆينتوۆكا اسكەري مىلتىق بولعاندىقتان وتە شىدامدى كەلەدى.

- قازاق اڭشىلارى «اڭنىڭ كيەسى بولادى، كەز-كەلگەنىن اتا بەرۋگە بولمايدى» دەيدى. اڭ قاعىپ جۇرگەنىڭىزدە «كيەسى بار» اڭدارعا كەزىككەن جوقسىز با؟

-    بىرىنشىدەن، اڭعا شىققاندا قاسقىردان باسقاسىن اتپايمىن. ەكىنشىدەن، ءبىر جولى كيەسى بار قاسقىردى اتىپ العانىم بار. ءبىر جىل كەشىرىم سۇراپ، سودان كەيىن عانا اڭشىلىقتا قولىم جۇرە باستادى.

ول قاسقىردى ءتورت كۇن بويى قۋالاپ، اتا المادىق. ءتورتىنشى كۇنى ءبىر ءوزىم ابدەن شارشاتىپ، بولدىرعان قاسقىرعا جەتتىم. قاسىمداعى جىگىتتەر ارتىمدا قالىپ كەتكەن. كۇن باتىپ قالعان كەز. قاسقىر ماعان قاراپ، شوقيىپ وتىر. قاسىنا بارىپ، ەكەۋمىز سويلەسە باستادىق. قولىمدا ۆينتوۆكام. ماعان تەسىلىپ وتىرعان قاسقىر ءبىر كەزدە ۆينتوۆكاما قاراپ، قاتتى دا قالدى. ءبىر كەزدە ۆينتوۆكامنىڭ وق سالعىشى سىرت ەتىپ وزىنەن ءوزى جەرگە تۇسپەسى بار ما. مەندە دە قيمىل جوق. جايلاپ ورنىنان كوتەرىلە بەرگەن قاسقىرعا «مىنانىڭ ىشىندە ءالى ءبىر وق بار، سەكىرسەڭ بىردەن ولەسىڭ» دەپ ەدىم، تۇسىنگەن سەكىلدى قايتا وتىردى. شاناعا ءتۇسىپ كەتكەن ماگازيندى ءبىر قولمەن اقىرىن الىپ ورنىنا سالىپ قويدىم. ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەيمىن. كۇنى بويى تاۋ مەن تاستان تۇسپەگەن ماگازينىم قاسقىر قاراعان ساتتە قالاي ءتۇستى؟ ءسويتىپ قاسقىرمەن ارباسىپ وتىرعاندا جىگىتتەر دە كەلىپ جەتتى. بۇل قاسقىردى جايدان-جاي اتۋعا بولمايتىنىن ءبىر تۇيسىگىم سەزدىرىپ تۇردى. ءوزى دە ءبىر ءداۋ ەكەن. تىستەرى دەگەن اپپاق. ۇزىندىعى ەسىك پەن توردەي. قاسقىر بولسا قورىقپاستان شوقيىپ وتىر. سۋرەتكە تۇسىردىك. اينالىپ ءبىراز قارادىق. «جىگىتتەر، مىنانى جىبەرەيىك. جايدان-جاي اتپايىق، ءجۇز مەتردەي ۇزاسىن، ءبىر رەتتەن اتايىق، تيسە ءتيدى، بولماسا جونىمەن كەتە بەرسىن»دەدىم. اجالى جەتكەن ەكەن، ءبىر اتقاننان مۇرتتاي ۇشتى. قىستىڭ كۇنى بولعانمەن، كۇن جارقىراپ تۇرعان. پىسىناپ، سىرت كيىمدى شەشىپ جۇرگەنبىز عوي. اڭشىلىق ءبىتتى، ۇيگە قايتايىق دەپ، ولگەن قاسقىردى شاناعا سالىپ، قىرىق شاقىرىمداي جەردەگى كولىگىمىزگە قاراي بەت الدىق. جولمەن كەلە جاتىپ، تاۋدىڭ ىشىنە كىرىپ ەدىك، كۇن بىردەن بۇلتتانىپ، ءاپ-ساتتە اياز ءتۇستى. اراعا جارتى ساعات وتپەي جاتىپ، داۋىل كوتەرىلدى. جىگىتتەر شوشىپ كەتتى، «اعا، نە بولدى؟ توقا، تىنىشتىق پا؟ جاڭا عانا كۇن ىستىق ەدى عوي» دەپ توڭىپ، اياق استى ءبارى ابىگەر بولدى. «بۇل كيەلى قاسقىر، تابيعات ءوز پاتشاسىمەن قوشتاسىپ جاتىر. مۇنىمىز اقىماقتىق بولدى»  دەپ جاۋاپ بەرىپ، قالعان جولدى ازەر ءجۇرىپ وتتىك. ماشيناعا جەتىپ، شانالار مەن قاسقىردى جۇك سالعىشقا تيەپ، جىلى جەرگە وتىرىپ ەدىك، ءبىر ساتتە كۇن شىعىپ، اسپان شايداي اشىلدى. قاسىمداعى جىگىتتەر اڭ-تاڭ بولدى.

مەن جىلىنا كەم دەگەندە 25, ورتا ەسەپپەن 50 قاسقىر الاتىنمىن. كەلەسى جىلى مۇلدە جولىم بولمادى.  ونىڭ ۇستىنە، قىستاي اۋىردىم. ازەر دەگەندە اڭعا شىعىپ ەدىم، ءبىر قاسقىردى جابىلىپ ءجۇرىپ ارەڭ اتىپ الدىق.

اي تولعاندا قاسقىر ۇليدى، سولاردىڭ ءتۇنى بولىپ سانالادى. ءبىر جىل بويى اي تولعان سايىن كيەلى قاسقىردان كەشىرىم سۇراپ ءجۇردىم. سودان كەيىن عانا اڭعا شىققاندا قاسقىرلاردى اتىپ الا باستادىم.  

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان ولجاس بەركىنباەۆ

Abai.kz