"قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە جارىق كورگەن ەكەۋدىڭ اڭگىمەسى تۇرتكى بولىپ، ادەبيەتتىڭ قاتارداعى وقىرمانى رەتىندە جازۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جايلى بىرەر اۋىز پىكىر ايتۋعا بەل بۋدىق.

وزدەرىڭىز دە بىلەتىندەي، ادەبيەت قوعامنان، جۇيەدەن تىس ءومىر سۇرە المايدى. جۇيەنىڭ بويىنداعى بار كەمشىلىك ادەبيەتتە دە بار. اسىرەسە، ادەبيەتتى جاساپ وتىرعان قالامگەرلەر بويىنان ءجيى بايقالادى. ونى جارىق كورگەن كىتاپتاردى، باسپاسوزگە شىققان شىعارمالاردى وقۋ بارىسىندا بايقايمىز. شىعارما – جازۋشىنىڭ ايناسى. ول اينادان جاقسى وقىرمانعا جازۋشىنىڭ جازۋشىلىق بولمىسى كورىنىپ تۇرادى. ماسەلەن، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جۇيەنىڭ قوعام، حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى قانداي تومەن بولسا، جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ جازۋ مەن وقىرمان الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى دە سول دەڭگەيدە. باسپاسوزدە جاريالانىپ، كىتاپ بولىپ شىققان كەيبىر شىعارمالارداعى ءسوز قۇرىلىمىنداعى كوپ قاتە، وقيعا جەلىسىندە ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپ، اقىر سوڭىندا شىعارما نە تۋرالى ەكەنى جانە جازۋشىنىڭ نە ايتقىسى كەلگەنى بەلگىسىز كۇيدە اياقتالادى. ال، وسىنداي دۇنيەلەردى كوركەم ادەبي تۋىندى دەپ وقىرمانعا ۇسىنۋ جازۋشى اتانىپ جۇرگەندەردىڭ جاۋاپكەرشىلىكتى مۇلدەم سەزىنبەيتىندىگى. قازىرگى وقىرمان زامانا بەرگەن مۇمكىندىكتى مەيىلىنشە پايدالانىپ، الەم ادەبيەتىندەگى جاڭا تۋىندىلاردى وقىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، جوعارىداعىداي شىعارمالاردى تالعامى جاقسى وقىرمان پاراقتاي قالسا، العاشقى بىرنەشە سويلەمىن وقىعاننان كەيىن مىرس ەتىپ، كىتاپتى قايتا جاباتىنى ءسوزسىز. جازۋشىنىڭ جازۋعا جاۋاپكەرشىلىگى جوق جەردە شىعارمانىڭ ۇياتى توگىلىپ، وقىرمان ونى وقۋعا ىڭعايسىزدانىپ ءارى ءوزىنىڭ وقىرماندىق دەڭگەيىن تومەندەتكىسى كەلمەيتىنى تۇسىنىكتى. ادەبيەتتە سوت جوق. وقىرمان ەشقايدا شاعىمدانا المايدى. «ادەبيەت – اردىڭ ءىسى» بولاتىندىعى سودان. الگىندەي شىعارمالاردى قالىپتاسقان نەمەسە ءوسۋ ۇستىندەگى وقىرمان قالامگەردىڭ ارىنا قالدىرادى. الايدا، وقىرمان ۇيالعان قاتەلىك جازۋشىنىڭ ءار جارىق كورگەن شىعارماسىندا قايتالانسا، ءبىر ەلىدەي بولسا دا ءوسۋ، تار تاقىرىپتىق شەڭبەردەن شىعۋعا تالپىنىس جاساماي، سول باياعى قارادۇرسىنمەن كەلە جاتسا، ادەبيەتتىڭ قيىن جاعدايىن ايتىپ، كىمگە شاعىناسىز؟! ادەبيەت الدىندا تيتتەي دە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەگەن جازۋشى بۇگىندە كۇشەيىپ كەلە جاتقان قوعام تالابى ءوز كەزەگىندە ادەبيەتكە دە كەلەتىنىن، وقىرمان جازۋشىنىڭ قاتەلىگىن كەشىرمەيتىن كۇن تۋاتىنىن وسى باستان ەسكەرگەنى ءجون. سول ءۇشىن جازۋشى ەكەنىڭىزدى كورسەتۋ ءۇشىن جاڭا شىعارماڭىزدى جارياعا جار سالىپ، دالادان ويىنشىق تاۋىپ العان بالاداي الاقايلاپ جۇگىرمەس بۇرىن ءوز شىعارماڭىزعا ءوزىڭىز سىن كوزبەن قاراپ ۇيرەنگەنىڭىز ابزال. ويتكەنى، قازاق ادەبيەتىندە سىزگە دەيىن وقىرمانىن وسىرگەن، رۋحانياتتىڭ جەتەكشىسىنە اينالعان عاجايىپ تۋىندىلار بار. تىم قۇرىعاندا، وزىڭىزگە دەيىنگى ادەبيەتتىڭ ۇلگىسىنە قاراڭىز، ول تۋىندىلاردى جازعان قالامگەرلەردىڭ ءار ءسوز-سويلەم مەن ءۇتىر-نۇكتەگە دەيىن قانشالىقتى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعانىن كورىڭىز. بۇدان كەيىن دە جازۋىڭىزدا جاۋاپكەرشىلىك بولماسا، شىعارماڭىزدا كوركەم شىعارماعا اسا قاجەتتى كومپەنەنتتەر، ياعني، وقيعا قۇرۋ، وبراز جاساۋ، كەيىپكەرلەردى پسيحولوگيالىق يىرىمدەر، ءىس-ارەكەت قيمىل ۇستىندەگى ۇتىمدى دەتالدار ارقىلى ءار قىرىنان جارقىراتا اشۋ سول ارقىلى وقىرمانعا وي تامىزىق تاستاپ، ويلانۋعا يتەرمەلەي الماساڭىز، وندا جازۋشىلىقتى قويىپ، ادەبيەتتى قيناماي ءوزىڭىزدىڭ وقىرماندار اراسىنداعى ورنىڭىزعا جايعاسقانىڭىز جاقسى.

قالامگەردىڭ جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسىندە تاعى ءبىر ايتايىق دەگەنىمىز ول – اقىن-جازۋشى اتىن يەمدەنۋ. ءسوز باسىندا ايتقانىمىزداي، قوعام مەن جۇيەنىڭ كورىنىسى تەر توكپەي، قينالماي، ونەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن ونىڭ جۇگىن سەزىنبەي، ءوزىن وپ-وڭاي ءانشى-كۇيشى، ءارتىس - ونەر ادامى اتاي سالۋ  ەتەك الدى. وسى ءبىر ادەت ادەبيەتكە دە كەلدى. اقىن، جازۋشى اتانۋ دۇنيەدەگى ەڭ وڭاي نارسەگە اينالدى. بۇل جەردە ەكەۋدىڭ اڭگىمەسىندەگى قالامگەردىڭ اتاق-داڭقتى ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، سول جولدا جازۋدىڭ، ادەبيەتتىڭ جاۋاپكەرشىگىن سەزىنبەي، شالاجانسار شىعارمالاردى باسپاسوزگە جاريالاپ، كىتاپ ەتىپ شىعارىپ جانتالاسىپ جۇرگەن ادەبي مىنەزدەرى حاقىندا ايتقان ويلارىمەن كەلىسەمىز. ياعني، اقىن يا جازۋشى اتانۋعا، سول اتقا لايىق بولۋ ۇشىندە قالامگەردىڭ شىعارماسىندا ءوز ءۇنى، ءوز ايتارى، ءوز قولتاڭباسى كورىنبەسە دە، تىم قۇرىعاندا شىعارما كوركەم ادەبيەتتىڭ تالاپتارى مەن ولشەمدەرىنە ساي بولۋى ءتيىس. كەز كەلگەن ونەردىڭ ءوز ولشەمى، تالاپتارى بولاتىنى سياقتى ادەبيەتتە دە ويىڭا كەلگەندى جازىپ، ءبىر جىلت ەتكەن ءساتتى ويدىڭ قاعازعا تۇسكەن نۇسقاسىن كوركەم شىعارما دەۋگە بولمايتىنىن بىلگەنىمىز ابزال.

جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسىندە اعا بۋىن قالامگەرلەردىڭ جاس اقىن-جازۋشىلارعا پىكىر ايتقان كەزدە دە ادەبيەتتىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتپاسا ەكەن دەيمىز. ويتكەنى، جازۋشى بولۋعا تالپىنىپ، ءبىردى-ەكىلى كىتاپ شىعارىپ، گازەت-جۋرنالدا شىعارمالارى جاريالانىپ جۇرگەن جاس قالامگەرلەر ءۇشىن ءار پىكىر ماڭىزدى. ماڭىزدى بولاتىنى، ولار سول پىكىر-كوزقاراستارعا قاراپ، بوي تۇزەيدى. كورىنىپ تۇرعان كەمشىلىكتى جاسىرىپ، بىرىڭعاي ماقتاپ، ءار كەز ارقادان قاعۋ جاس قالامگەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن باسەڭدەتەدى. اعا بۋىن دا جاس قالامگەردى ىشتەي ادەبيەتتەگى ءوز باسەكەلەسى كورۋ مۇمكىن. جاستار شىعارماشىلىعىنداعى ولپى-سولپى كەمشىلىكتەردى ايتپاي، بۇگىپ قالۋ دا باسەكەلەسكە قارسى ءادىس بولۋى دا عاجاپ ەمەس. سوندىقتان، ءار جازۋشى ءوز شىعارماسىنا ەڭ اۋەلى ءوزى وقىرمان، ءوزى قاتال سىنشى بولعاندا عانا ءوزىنىڭ جازۋشىلىق قۋاتىن، قارىمىن، ادەبي ويلاۋ جۇيەسىن ءدال ءارى دۇرىس ەسەپتەي الادى. بۇل – وسۋگە نەگىز. ال، ەسەپ دۇرىس بولماعان جاعدايدا، جازۋداعى كەمشىلىكتەر تەرەڭدەي بەرەرى ءسوزسىز. قۇر ماقتان، جەل سوزگە ارقالانۋ سودان كەلىپ، ءوزىنىڭ جازۋى جايىنداعى تىم ءوزىمشىل باعانىڭ قالىپتاسۋى شىعارماشىلىقتى توقىراتادى. قيسىق قالامنان تۋعان ءولى شىعارمالاردىڭ عۇمىرى قاشان دا ءبىر تۇتام. ءارى مۇنداي شىعارمالار ەشقاشان تولىق ادەبي سىننىڭ وبەكتىسى بولا المايدى. ويتكەنى، تولىققاندى ادەبي سىن ءۇشىن ماتەريالدا سوعان ساي تولىمدى بولۋى شارت. تولىمدى شىعارمالار جوق جەردە، ادەبي سىندا ادىمىن اشا المايدى. سىنعا ماتەريال جوق بولعان سوڭ، سىننىڭ ءوزى امالسىزدان جازۋشىلىقتىڭ العاشقى الىپپەسىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن ەجىكتەپ تۇسىندىرۋگە ءماجبۇر. بىراق، جازۋعا تالپىنۋشىلاردىڭ ولشەمىنەن اسىپ كەتكەن وزىمشىلدىگى، وزىمبىلەرمەندىگى، ءباسپاسوز بەتىندە مادەنيەتتى پىكىر الماسۋدىڭ جوقتىعى ادەبيەتتى بىلاي قويىپ، جازۋدى ءتۇسىنۋىمىزدىڭ وزىنە كەدەرگى بولىپ تۇر. بۇل جاعدايدا جاۋاپكەرشىلىكتى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق سەكىلدى كورىنەدى...

قازىرگى مۇمكىندىكتەردىڭ ارقاسىندا وقىرمان كۇندەلىكتى ءوسىپ، تالعامى قالىپتاسقان وقىرمانداردىڭ قاتارىن تولىقتىرىپ جاتقان ۋاقىتتا جازۋشىلاردىڭ جازۋ مەن وقىرمان الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە الماي، وقىرماندارعا ىلەسە الماي وتىرعانى وكىنىشتى. سونىڭ كەسىرىنەن وقىرماندارىنان ايىرىلىپ جاتقانىن دا ايتقىمىز كەلەدى. تاقىرىپتىڭ مولدىعىنا، قايشىلىققا تولى كەيىپكەرلەردىڭ اينالاسىندا «مەنى جاز» دەپ جۇرگەنىنە قاراماستان، جازۋشىلاردىڭ سول باياعى اۋىل ىشىنەن الىستاپ شىعا الماي، تابيعاتقا تامسانىپ، اۋىل كەيىپكەرى اۋزىمەن اقىل ايتىپ، اق پەن قارانى عانا شەندەستىرۋدەن ارىگە بارا الماي وتىرعانى دا وقىرماندى «جازۋشى قاي زاماندا قالعان» دەگەن ويعا جەتەلەيدى. بايانداۋدان اسپايتىن مۇنداي جازۋدىڭ ءوزى ءساتتى شىعىپ  جاتىر دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. مۇنداي شىعارمالاردى جازىپ جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ ادەبي ويلاۋ جۇيەسىن كورىپ، مۇحتار اۋەزوۆ نەگە قۇرماشتى كوكسەرەككە تالاتتى دەگەن ءبىر عانا ساۋالدىڭ توڭىرەگىندە پىكىر الماسسا، ويىن قالاي وربىتەتىنى جازۋشىنىڭ ويلاۋ قارىمىنا ۇلكەن سالماق بولاتىنداي. بۇل دا جازۋعا دەگەن ىشكى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جوقتىعىنىڭ كورىنىسى. سەبەبى، جازۋ ءۇشىن اۋەلى بۇعان دەيىنگى جازۋ تۇرلەرى سۇرىپتالىپ، زاماننىڭ بۇگىنگى بەينەسى جيناقتالىپ، جازۋشىنىڭ ادەبي ويلاۋ جۇيەسىنە جاتتىعۋ جاسالىپ، ەسەپ قۇرىلىپ، جوسپار ءتۇزىلۋى ءتيىس. دەمەك، جازۋعا جاۋاپكەرشىلىك جازۋشىنىڭ ەڭ باستى مىندەتى. ونسىز جاقسى شىعارما مەن قالىڭ وقىرماننان دامەلەنۋ – ەسەپسىز كەتكەن ەسىل ۋاقىت، ءراسۋا بولعان قاعاز.

ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

Abai.kz