قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

تاعدىر تالكەگىمەن شەتەل اسقان قازاقتار ەلىمىز ەگەمەندىك العان العاشقى كۇندەردى الىستان ەستىگەندە كوز جاسىن كولدەتىپ ءبىر اللاعا تاۋبە قىلىپ ەدى. سونان بەرگى 19 جىلداي ۋاقىت ىشىندە تاريح تولقىنىنان سۇرىنبەي ءوتىپ كەلە جاتقان جاس قازاقستانعا دەگەن ولاردىڭ ىستىق كوڭىلى سۋىعان جوق. اسىرەسە وزگە ۇلتتىڭ اراسىنداعى ءوز بولمىسىن امان ساقتاۋدى اللادان كۇتىپ، يمانىن مۇرات ەتكەن ۇلىلاردىڭ سارقىتى بولعان جاۋتاڭكوز باۋىرلارىمىز ءسىزدىڭ مەككە مەدينەگە ساپار شەگىپ، قاعباعا كىرىپ قازاق ءۇشىن اق تىلەك تىلەگەندە قۇدىرەتتى جاڭبىردىڭ سىركىرەگەنىن ءالى كۇنگە اڭىز ەتىپ ايتىپ كەلەدى. اۋەلى اللاعا، ەكىنشى وزىڭىزگە سەنەدى. مەيىر-شاپاعات كۇتەدى. قازاقستان سىندى قاسيەتتى ەلگە، وزىڭىزدەي دارا كوش باسشىعا ارقالانىپ وزدەرىن يەسى بار، وتانى بار باقىتتى حالىق سانايدى

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

تاعدىر تالكەگىمەن شەتەل اسقان قازاقتار ەلىمىز ەگەمەندىك العان العاشقى كۇندەردى الىستان ەستىگەندە كوز جاسىن كولدەتىپ ءبىر اللاعا تاۋبە قىلىپ ەدى. سونان بەرگى 19 جىلداي ۋاقىت ىشىندە تاريح تولقىنىنان سۇرىنبەي ءوتىپ كەلە جاتقان جاس قازاقستانعا دەگەن ولاردىڭ ىستىق كوڭىلى سۋىعان جوق. اسىرەسە وزگە ۇلتتىڭ اراسىنداعى ءوز بولمىسىن امان ساقتاۋدى اللادان كۇتىپ، يمانىن مۇرات ەتكەن ۇلىلاردىڭ سارقىتى بولعان جاۋتاڭكوز باۋىرلارىمىز ءسىزدىڭ مەككە مەدينەگە ساپار شەگىپ، قاعباعا كىرىپ قازاق ءۇشىن اق تىلەك تىلەگەندە قۇدىرەتتى جاڭبىردىڭ سىركىرەگەنىن ءالى كۇنگە اڭىز ەتىپ ايتىپ كەلەدى. اۋەلى اللاعا، ەكىنشى وزىڭىزگە سەنەدى. مەيىر-شاپاعات كۇتەدى. قازاقستان سىندى قاسيەتتى ەلگە، وزىڭىزدەي دارا كوش باسشىعا ارقالانىپ وزدەرىن يەسى بار، وتانى بار باقىتتى حالىق سانايدى

1992  جىلى قىر­كۇيەكتە وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ العاشقى قۇرىلتايى ولاردىڭ ارمانىنا قانات ءبىتىرىپ، اتاجۇرتقا باعىتتالعان ۇلى كوشتىڭ كەرۋەنى مولىنان اعىتىلعان بولاتىن. ارينە، كوش باسىنداعى ۇلى تۇلعا - ءوزىڭىز الەم قازاقتارىنا جار سالىپ، بار قازاقتى وتان قۇشاعىنا ورالۋعا شاقىردىڭىز. قازاق توپىراعىنا بەتتەگەن ءار قازاق: «ءبىزدى نۇرسۇلتان پاتشامىز شاقىرىپ جاتىر» دەگەندى ماقتانىشپەن، مارقا كوڭىلمەن ايتاتىن ەدى. اللاعا شۇكىر، سونان بەرى وتانىنا ورالعانداردىڭ سانى دا ءبىر ميليوننان استى. زامان ءوتىپ، تاريح تەپەرشىگى وزگە قىرىنا اۋناسا دا بۇل ەڭبەگىڭىز قازاق تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلىپ، ماڭگىلىككە ايشىقتالىپ قالادى. ونى ءوشىرۋ، وزگەرتۋ ەندى ەشكىمنىڭ دە قولىنان كەلمەيدى. شەتتەن ورالعان ءار قازاق بۇل شەجىرەنى نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ، سىزگە دەگەن، وتانىنا دەگەن بورىشتارلىق سەزىمىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاپ وتەتىندىگىندە ءشۇبا جوق.

وسىلايشا ءوزىڭىز باستاعان ۇلى كوشتىڭ دابىراسى الەم ەلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، قازاق ۇلتىنىڭ باۋىرمالدىعى بارشا عالامدى تاڭعالدىرا باستاپ ەدى. دەسە دە ەرتەگىلەردە ايتىلاتىن قىرىق ءۋازىر مەن حاننىڭ اقىلشىلارى جاعىنان التىن تاقتىڭ يەسىنە كولەڭكە ءتۇسىپ جاتاتىن ەجەلگى ءاپسانالاردىڭ ءبىزدىڭ قوعامدا دا بوي كورسەتە باستاعانىن جاسىرۋعا بولمايتىن سياقتى. سول اڭىز-اڭگىمەلەر دە اراداعى ۋازىرلەردىڭ كەسىرىنەن حالىقتىڭ پاتشاعا، پاتشانىڭ حالىققا قولى جەتپەۋىنەن تۋىندايتىن تراگەديالار كوپ بولعان. ەندى، مىنە، شەتەلدەگى قانداستارمىزدىڭ وتانىنا ورالۋى جولىنداعى ءار ءتۇرلى داۋلى ماسەلەلەر سول ەسكى حيكايالاردى ەسكە سالىپ، ءبىزدى دە كۇنالى ويلارعا جەتەلەپ وتىر.

سونداي كەلەڭسىزدىكتەردى ءوزىڭىز دە اڭعارساڭىز كەرەك. سوڭعى جىلدارى كوشى-قوننىڭ سايابىرسي باستاعانىنا قاراتا ۇكىمەتكە ارنايى تاپسىرما بەرىپ، «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىن العا قويىپ ەدىڭىز. اتى ايتىپ تۇرعانداي «نۇرلى كوش» حالىقتىڭ توقىراي باستاعان كوشى-قونىنا ۇلكەن ءۇمىت سىيلاعان بولاتىن. كوشتىڭ ورتا جولدا دوعارىلىپ قالۋىنان الاڭداعان قارتتارىمىز: «اينالايىن، نۇرەكە، ءبىزدى تاعى ءبىر قۋاندىردىڭ عوي، بۇل جاقسىلىعىڭ بىزدەن قايتپاسا اللادان قايتسىن!» -دەپ اعىنان اقتارىلىپ، كوزدەرىنە جاس الىپ ەدى. اسىرەسە شەتتەگى قازاقتار ارقىلى شەكارالىق وڭىرلەردىڭ تىعىزدىعىن ارتتىرىپ، وتان ىرگەسىن قىمتاۋ يدەياسى ەلىم دەگەن ەرلەردىڭ جۇرەگىنە نۇرلى شۋاعىن توككەنىنە بارشامىز كۋامىز.

الايدا، جاقىن كۇندەردەن بەرى شەتتەن ورالاتىن قانداستارىمىزدىڭ سانىنىڭ كۇرت ازايىپ، كوشتىڭ توقىراۋعا ۇشىراعانى ءجيى ايتىلا باستادى. قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مىنا بەيبىت زاماندا مۇنداي كولەڭكەلى قۇبىلىستاردى سىزگە جەتكىزۋگە جۇرەكسىنگەن «ۋازىرلەرىڭىزدىڭ» «جابۋلى قازان قاقپاعىمەن» دەپ كوشتىڭ توقىراعانىن جاسىرىپ وتىرعانىن دا بايقاۋعا بولادى. الايدا، ولار ءسىز باستاعان ۇلى كوشتىڭ كەرۋەنىنە كەدەرگى جاساپ، قان جىلاعان قازاق تاريحىن تاعى ءبىر قادام ارتقا شەگىندىرىپ  وتىرعاندارىن بىلە مە جوق پا، ول جاعى ءبىر اللاعا عانا ايان. ءتىپتى راديو-تەلەديداردا: «ورالماندار سۇراعاندى عانا بىلەدى، جىلاي بەرەدى!» دەپ ماسەلەنىڭ بەتىن تەرىس اينالدىرىپ جۇرگەندەر دە از ەمەس. ولار سول سوزدەرى ارقىلى بيلىك پەن حالىقتىڭ ورتاسىنا وت تاستاپ، ءوز ۇپايلارىن تۇگەندەگىسى كەلەتىن شىعار. سول كەلەڭسىز كەڭەستەر «ۋازىرلەرىڭىز» ارقىلى ءبىزدىڭ ۇنىمىزدەن بۇرىن ءسىزدىڭ قۇلاعىڭىزعا ءتيىپ جاتسا، ولاردان بۇرىن ءبىز ۇيالامىز. «كەشەگى سەنىپ شاقىرعان قانداستارىمىز ءۇمىتىمىزدى اقتاماي جاتىر ما؟!» - دەپ ويلاماسىن دەگەندى ويلاساق ۇيقىمىزدان شوشىپ ويانامىز. ويتكەنى كەلگەنىمىزدەن كەلمەگەنىمىز كوپ. ۋانعانىمىزدان ۋانباعانىمىز كوپ. ارتىمىزدا ءالى دە بولسا بەس ميلليون قازاق جاتىر. ءبىز ولاردىڭ ءتولىن دە تولىق كوشىرىپ اكەلە العان جوقپىز. بەس ميلليون قازاق قازاقستانداعى قازاقتاردىڭ جارىمىنان دا كوپ. ءوز سوزىڭىزبەن ايتقاندا: «الەمدەگى ءاربىر ءۇشىنشى قازاق شەت ەلدەردە تۇرادى». دەمەك ءالى دە كەتىگىمىز تولىپ كەمتىگىمىز جامالىپ بولماي جاتىر دەگەن ءسوز.

بۇگىندەرى شەتەلدەگى قازاقتار ءجيى قونىستانعان قىتاي، رەسەي، وزبەكستان ەلدەرىندە قازاق مەكتەپتەرىنىڭ بولماۋى نەمەسە بارلارىنىڭ ءوزىنىڭ قىسقارىپ-قۇرتىلۋى كۇن سايىن الاڭداتا باستادى. ءوزىڭىز ورتاعا قويعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى كوز بوياۋشىلىق پەن شابان-شالاعايلىعىن تاستاپ، ءسىز ويلاعانداي جۇمىس اتقارعاندا عانا الىستاعى اعايىندى امان الىپ قالۋعا اناعۇرلىم تەز قيمىلدار ەدىك. ولاي بولماي، سىزگە ۋادە بەرگەن «ۋازىرلەر» مەن «اقىلشىلاردىڭ» وتىرىك مالىمەتىنە سەنىپ جۇرە بەرسەك، جات جۇرتتاعى قانداستارىمىزدىڭ كوبى-اق وزدەرى وتىرعان وزگە ۇلتتىڭ تەلەگەيىنە جۇتىلىپ كەتەدى. ەندى 5-10 جىلدان كەيىن ولاردىڭ كوبىن تاپپاي قالامىز. ءسىزدىڭ ۇلى مۇراتىڭىزدى ارقالاعان ۇلى كوشتىڭ قايىسپاس نارى قارا كەزەڭنىڭ باسىنا شوگىپ، كوش ورتا جولدا قالا ما دەگەندى ويلاۋدىڭ ءوزى اۋىر. بىراق الەم حالىقتارى مويىنداعان دانا كوشباسشى ءسىزدىڭ كەرۋەنىمىزدى بۇل تىعىرىقتان امان الىپ شىعاتىنىڭىزعا سەنىمىمىز كامىل، ءۇمىتىمىز ۇستەم. قاعبادا سىركىرەپ جاۋعان اللانىڭ اق جاڭبىرى مۇسىلمانعا دەگەن، قازاققا دەگەن سول ادال نيەتىڭىزدىڭ ايعاعى دەپ بىلەمىز.

حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى زاڭعا تاعى دا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، بۇگىنگى قازاق كوشىنە جۇمىس اتقارىپ وتىرعان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى، سىرتقى ىستەر، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى جانە مادەنيەت، ءبىلىم-عىلىم سالالارى مەن جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر شىن نيەتىمەن ىسكە كىرىسىپ، جۇمىلا جۇك كوتەرسە پارمەنىڭىز جەردە قالماس ەدى. تاريحتىڭ ۇلى بۇرىلىستى كەزەڭى وزىڭىزدەن تاعى ءبىر ۇلى ۇندەۋدى كۇتىپ تۇرعان سياقتى. ءسىزدىڭ باياعى پاتشالار سياقتى ۋازىرلەردىڭ بۇعاۋىندا قالمايتىنىڭىزدى ءبىلىپ، وسى تىلەكتەرىمىزدى ادەيى اشىق ءبىلدىرىپ وتىرمىز. سايابىرسىعان قازاق كوشىن ءسىز عانا قايتا جونگە سالا الاسىز. ءوزىڭىزدىڭ ەلىم-جەرىم دەگەن ۇلانعايىر جۇرەگىڭىزدەن قۇددى مەككەدەگىدەي تاعى ءبىر شاپاعات جاڭبىرىن كۇتەمىز. دوعارىلۋ ۇستىندەگى قازاق كوشىن قايتا جالعاساڭىز ەكەن. اللانىڭ ادال قۇلى، مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتى ءدىن مۇسىلمان سىزگە اماندىق، ىسىڭىزگە قايىر-بەرەكە تىلەيدى. ءسىزدىڭ باۋىرلارىڭىزدى جارىلقاعانىڭىز سياقتى اللاتاعالا ءسىزدى دە جارىلقاسىن!

شەتتەگى شەمەن جۇرەك حالىقتىڭ مۇڭ-زارىن جەتكىزۋشى

ءجادي شاكەنۇلى،

جازۋشى، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

"جاس قازاق ءۇنى" گازەتى