الاتاۋ اۋدانى – ۇمىتتەر اقتالدى ما؟
فوتو: بولاشاقتاعى الاتاۋ اۋدانى
الاتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل ەكى جىل تولادى. اۋداندى قۇرۋداعى باستى ماقسات - قالا توڭىرەگىندەگى كوپتەپ بوي كوتەرگەن شاعىن اۋدانداردىڭ ينفراقۇرىلىمىن كوتەرۋ، كۇردەلى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەردى شەشۋ، زاڭسىز جەر باسىپ الۋدى توقتاتۋ بولاتىن. ەڭ باستىسى اۋداندى قۇرا وتىرىپ بيلىك «شاڭىراق وقيعاسىنىڭ» قايتالانۋىنىڭ الدىن الدى. ەكى جىلدا قىرۋار شارۋا تىندىرىلدى. الايدا، شەشىمىن ءالى تاپپاعان ماسەلەلەر ودان دا كوپ. اۋداننىڭ بولاشاعى قانداي؟ نە وزگەردى؟ نە وزگەرەدى؟ بيلىك قازاققا جانى اشىسا الدىمەن الاتاۋ اۋدانىنا قامقورلىق كورسەتىپ، وسى اۋداندى كوتەرۋگە ءتيىس. ويتكەنى، الماتىنىڭ ەڭ ۇلكەن اۋداندارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن الاتاۋ تۇرعىندارى (تىركەلگەن ازاماتتار سانى 180 مىڭنان اسادى) نەگىزىنەن قازاقتار. كەشەگى اۋىلدىڭ قازاعى. ءسىز بەن ءبىز. دەمەك، اۋداننىڭ جاي-كۇيى ءبارىمىزدى دە تولعاندىرارى ءسوزسىز. ال وسى سان ساۋالعا جاۋاپتى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ بۇگىنگى قوناعى الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات سايلانبايۇلى ءمانىزوروۆ مىرزا بەرەدى.
سۇراقتارىڭىزدى تومەنگە جازىپ قالدىرىڭىزدار نەمەسە پورتالدىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا جولداڭىزدار - abai-akparat@mail.ru.
___________________________________________________________
فوتو: بولاشاقتاعى الاتاۋ اۋدانى
الاتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل ەكى جىل تولادى. اۋداندى قۇرۋداعى باستى ماقسات - قالا توڭىرەگىندەگى كوپتەپ بوي كوتەرگەن شاعىن اۋدانداردىڭ ينفراقۇرىلىمىن كوتەرۋ، كۇردەلى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەردى شەشۋ، زاڭسىز جەر باسىپ الۋدى توقتاتۋ بولاتىن. ەڭ باستىسى اۋداندى قۇرا وتىرىپ بيلىك «شاڭىراق وقيعاسىنىڭ» قايتالانۋىنىڭ الدىن الدى. ەكى جىلدا قىرۋار شارۋا تىندىرىلدى. الايدا، شەشىمىن ءالى تاپپاعان ماسەلەلەر ودان دا كوپ. اۋداننىڭ بولاشاعى قانداي؟ نە وزگەردى؟ نە وزگەرەدى؟ بيلىك قازاققا جانى اشىسا الدىمەن الاتاۋ اۋدانىنا قامقورلىق كورسەتىپ، وسى اۋداندى كوتەرۋگە ءتيىس. ويتكەنى، الماتىنىڭ ەڭ ۇلكەن اۋداندارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن الاتاۋ تۇرعىندارى (تىركەلگەن ازاماتتار سانى 180 مىڭنان اسادى) نەگىزىنەن قازاقتار. كەشەگى اۋىلدىڭ قازاعى. ءسىز بەن ءبىز. دەمەك، اۋداننىڭ جاي-كۇيى ءبارىمىزدى دە تولعاندىرارى ءسوزسىز. ال وسى سان ساۋالعا جاۋاپتى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ بۇگىنگى قوناعى الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات سايلانبايۇلى ءمانىزوروۆ مىرزا بەرەدى.
سۇراقتارىڭىزدى تومەنگە جازىپ قالدىرىڭىزدار نەمەسە پورتالدىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا جولداڭىزدار - abai-akparat@mail.ru.
___________________________________________________________
1. سالاماتسىز با، باكە! اۋداننىڭ ەكى جىلدىق مەرەيتويى قۇتتى بولسىن! بىزگە ءسىزدىڭ اپتا سايىن حالىقپەن كەزدەسىپ، مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭدايتىن ادەتىڭىز ۇنايدى. بۇل ءسىزدىڭ جۇمىس ءستيلىڭىز بە، الدە جوعارى جاقتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا سولاي ىستەيسىز بە؟ ەكىنشى سۇراعىم - اۋداندى كوركەيتۋگە بايلانىستى ءوزىڭىزدىڭ ناقتى جوسپارىڭىز بار ما؟ سول ماقساتىڭىزعا جەتكەنشە باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتپەيسىز بە؟
جاۋاپ: ەڭ الدىمەن، «اباي.كز» پورتالىنىڭ وقىرماندارىنا راحمەتىمدى ايتامىن. شىنىندا دا، الاتاۋ اۋدانىندا ءسىز بەن بىزدەر بىرلەسىپ شەشەتىن ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. سول وزەكتى ماسەلەلەردى قوزعاپ، سىزدەردىڭ پىكىرلەرىڭىزدى ءبىلۋ مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. الاتاۋ اۋدانىنىڭ 2 جىلدىق مەرەي تويى 3 شىلدە كۇنى اتالىپ وتىلەدى. «ساق قورعاندارى» مۇراجاي-قورىعىنىڭ اۋماعىندا وتەتىن بۇل مەرەكە بارىسىندا كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، الامان بايگە بولىپ، حالقىمىزدىڭ سالت-داتۇرىنە ساي ءىس-شارالار اتقارىلادى. جانە بۇل شارا استانا قالاسىنىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاستىرىلىپ وتىر. بارلىقتارىڭىزدى تويعا شاقىرامىن.
ال، مەن حالىقپەن ءار اپتانىڭ سەيسەنبى كۇندەرى ساعات 10-ننا باستاپ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە كەزدەسىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعام. سەبەبى، اۋدانداعى قوردالانعان ماسەلەلەردى تۇرعىنداردىڭ پىكىرىن ەلەپ-ەكشەمەي جۇزەگە اسىرۋ قيىن ءىس. ارينە، ءار ادامنىڭ جۇمىس ءستيلى ءارتۇرلى. بۇل مەنىڭ ءوز جۇمىس ءستيلىم دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. ال اۋداندى كورىكتەندىرۋ جۇمىستارى قالامىزدىڭ باس جوسپارىنا ساي جۇرگىزىلەدى. مەنىڭ مىندەتىم جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ. الاتاۋ اۋدانىنىڭ وزگە اۋداندارعا قاراعاندا كوپ ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەنى ەسكەرىلە وتىرىلىپ، تۇراقتى تۇردە جوسپارلار جاسالادى. مەن مۇمكىندىگىمشە ءار اتقارىلعان شارۋانىڭ ناتيجەسىن تىكەلەي باقىلاپ وتىرۋعا تىرىسامىن. ال قىزمەت اۋىستىرۋ ماسەلەسىنە كەلەر بولساق، مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرمىن. مەملەكەت قانداي مىندەت جۇكتەسە سونى اتقارامىن. ەڭ باستىسى قىزمەتىمە ادال بولۋ.
2. باعدات مىرزا، اباي.كز سايتىنىڭ ينتەرەنت-كونفەرەتسياسىنا شىعىپ جالپى كوپپەن تىلدەسۋگە تاۋەكەل ەتكەنىڭىزگە ريزا بولىپ وتىرمىن. نەگىزى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ءوز ءىسىن جەتىك بىلەتىن بولسا، قانداي سۇراقتان بولسا دا باس تارپايدى. بوي تاسالامايدى. شاماسى ءسىز دە ءوز ىسىڭىزگە نىق سەنىمدى بولساڭىز كەرەك. جاقسى سۇحبات بولسىن. سوعان تىلەكتەسپىن.
راحىمبەردى.
جاۋاپ: راحمەت!
3. ءسىز باسقارىپ وتىرعان التاۋ اۋدانىن الماتىنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى "قازاق گەتتوسى" دەپ اتايدى. الاتاۋ اۋدانىنىنا بارۋعا قورقادى. راسىندا، اتالعان اۋداندا مادەني ورتالىقتار جوق. ءىرى ساۋدا ءۇيىن سالۋعا دا كاسىپكەرلەر تاۋەكەل ەتە المايتىن سياقتى. بۇنىڭ سەبەبىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟
جاۋاپ: 90-جىلدارى تەك الاتاۋ اۋدانى عانا ەمەس، قالانىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا قىلمىس ءورشىپ تۇردى. بۇل ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا تىكەلەي قاتىستى ەدى. قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى جەتىسپەيتىن. قازىر جاعداي مۇلدەم وزگەردى. اۋدان حالقىنىڭ بارلىعى دەرلىك جۇمىسپەن قامتىلعان. ءتىپتى قالانىڭ ەڭ اۋىر، ەڭ قيىن جۇمىستارىن ءبىزدىڭ اۋداننىڭ تۇرعىندارى اتقاراتىنى جاسىرىن ەمەس. كۇنكورىسى بار ادام قىلمىسقا بارمايدى. ونىڭ ۇستىنە قازىر اۋداندا بارلىق قۇقىق قورعاندارى قۇرىلىپ، ءوز قىزمەتتەرىن جۇيەلى جۇرگىزىپ جاتىر. سوندىقتان ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزبەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن! ال مادەني ورتالىقتاردى سالۋ ءبىر كۇننىڭ شارۋاسى ەمەس. ناقتى جوسپارلارامىز بار. ازىرشە جوعارىدا ايتقان «ساق قورعاندارى» مۇراجاي-قورىعىن كورىكتەندىرىپ جاتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا بۇل جەر كوپتەگەن تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرارى ءسوزسىز. شىنىندا دا قازىر اۋدانىمىزدا ءىرى ساۋدا ورتالىقتارى كوپ ەمەس. دەگەنمەن، «ارزان» جانە «دوميلليون» سەكىلدى ساۋدا ۇيلەرى مەن باراحولكا بازارىنىڭ جارتىسىنان استامى ءبىزدىڭ اۋدانىمىزعا قارايتىنىن بىلگەنىڭىز دۇرىس. بولاشاقتا قالا «سايالى» ىقشام اۋدانىنا قاراي وسەتىنىن ەسكەرسەك، ينۆەتورلار دا كوپ كۇتتىرمەي كەلە باستايتىنىنا سەنەمىن.
4. شىنىن ايتقاندا "شاڭىراقتىقتار" ياعني الاتاۋ اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى بيلىككە ءالى سەنبەيدى. شاڭىراق وقيعاسىنىڭ ورىن الۋىنا بيلىك ءوزى سەبەپ بولعانى ءۇشىن. ال بيلىكتىڭ دە شاڭىراقتىقتارعا سەنىم ارتىپ وتىرعانى كورىنبەيدى. ءسىز وسى ەكەۋىنىڭ، بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنداعى التىن كوپىر بولا الدىڭىز با؟ ءسىزدىڭ نەگىزگى ميسسياڭىز سول عوي. وسى قالاي جۇزەگە اسۋدا؟
جاۋاپ: جاۋاپ: مەن ءوز ىسىنە ادال ادامداردى جوعارى باعالايمىن. ءبىز مەملەكەت جۇكتەگەن مىندەت پەن حالىقتىڭ تالاپ-تىلەگىن ۇيلەستىرە وتىرىپ جۇمىس ىستەيمىز. ءسىزدىڭ التىن كوپىر دەپ مەڭزەپ وتىرعانىڭىز وسى بولسا كەرەك. ال شاڭىراق وقيعاسىن بيلىك تۋدىردى دەگەنگە كەلىسپەيمىن. ول كۇردەلى الەۋمەتتىك ماسەلە بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا ول ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىلدى.
5. اسسالاۋماعالەيكۋم، بيىلعى قىستا الاتاۋ اۋدانىنا قاراستى اقبۇلاق اۋىلىندا ورىن العان وقيعالار تۋرالى "وبششەستۆەننايا پوزيتسيا" (دات جوباسى) گازەتىندە ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان ەدى. ول كەزدە جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى سوتتىڭ شەشىمىنسىز بىپنەشە ءۇيدى ءاي-شايعا قاراماستان بۇزىپ تاستاعان ەدى. ءىستىڭ انىق-قانىعىن تەكسەرۋگە كەلگەن جۋرناليستەردى ءسىزدىڭ اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى ماڭىنا جۋىتپاي قويعانى دا ايتىلعان. ەگەر ىستەرى اق بولسا، نەگە كىرگىزىپ، ءمان-جايدى تۇسىندىرمەيدى. وسىعان بايلانىستى نە ايتاسىز؟ ال گازەتتەگى سوعان بايلانىستى ماقالانىڭ قولدارىڭىزعا تيگەنىنە ەش كۇمانىمىز جوق.
جاۋاپ: بۇل ارادا تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعى ورىنسىز بولعانىن ايتقىم كەلەدى. اۋدان قۇرىلعاننان باستاپ زاڭسىز جەر باسىپ الۋمەن كۇرەستىڭ ناقتى جوسپارلارى جاسالدى. ياعني، بارلىق ىقشام اۋداندار ءجىتى باقىلانىپ، زاڭسىز قۇرىلىس سالۋعا جول بەرىلگەن جوق. سوعان قاراماستان اقبۇلاق ىقشام اۋدانىندا الاياقتاردىڭ شىرماۋىنا تۇسكەن ءبىراز ازامات زاڭسىز قۇرىلىس سالىپ جاتقانىن اۋدان اۋماعىندا زاڭسىز جەر باسىپ الۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ ماقساتاتىندا قۇرىلعان جەدەل توپ دەر كەزىندە انىقتاپ، الدىن العان بولاتىن.
بۇگىنگى تاڭدا ءوز بەتىمەن جەر يەمدەنۋ ارەكەتتەرىنە تولىق توسقاۋىل قويىلدى.
6. ەگەر بولاشاقتا قازاق حالقىنىڭ باتىرى توقتار اعا اۋباكىروۆ ءسىزدىڭ اۋداننىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋگە باراتىن بولسا، وعان ءسىز قالاي قارايسىز؟
جاۋاپ: توقتار اۋباكىروۆ قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشىنا اينالعان تۇلعا. ول كىسىنىڭ ەرلىگى بولاشاق ۇرپاققا ۇلگى. توقتار اعالارىنداي عارىشقا ۇشۋدى ارماندايتىن قارا دومالاقتار از ەمەس. ەندەشە ول كىسى ءبىزدىڭ اۋدانعا كەلەمىن دەسە نەگە قارسى بولۋىمىز كەرەك. كەرىسىنشە، عارىشكەر اعامىزدىڭ اۋدان مەكتەپتەرىنە كەلىپ، بولاشاق ۇرپاققا پاتريوتتىق ءتالىم بەرۋىن قالار ەدىك.
7. "باي بەسىكتىڭ" ات توبەلىندەي بەس ءۇيىنىڭ ماسەلەسى ءالى شەشىلمەپتى عوي. ءسىز ءبىر سوزىڭىزدە بۇعان نۇكتە قويامىن دەپ ەدىڭىز؟ الدە، كوپ نۇكتە قويعانسىز با؟
جاۋاپ: «بايبەسىك» ىقشام اۋدانىنداعى جەرلەرى زاڭداستىرىلماعان ازاماتتاردىڭ ماسەلەلەرى شەشىلدى دەپ ايتۋعا بولادى. اتالمىش جەر تەلىمدەرى بويىنشا قۇجاتتار ءتيىستى مەكەمەلەرگە جىبەرىلىپ راسىمدەلۋ ۇستىندە. ەندى كۇتۋ كەرەك. قۇجاتتار كوپ، اركىمنىڭ ءوز كەزەگى بار. ال جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ ماسەلەلەرىن وزگە ىقشام اۋدانداردان جەر تەلىمىن بەرۋ ارقىلى شەشەمىز.
8. قۇرمەتتى باعدات سايلانبايۇلى! سىزگە مىڭدا ءبىر العىس ايتامىن! كوپ جىلدار بويى الا الماعان جەرىمنىڭ زاڭدى قۇجاتىن الدىم. كەزىندە وسى جەردى ساتىپ العان بولاتىنمىن. ۋاقىت وتە جەردىڭ قۇدجاتتارى جالعان، افەريستەر جاساعان بولىپ شىقتى. ەندى مىنە قۋانىشقا بولەنىپ جاتىرمىز. گوساكتىمدى الدىم. سىزگە مىڭدا ءبىر راحمەت.
جاۋاپ: قۋانىشىڭىزعا ورتاقپىن. راسىندا دا اۋداندا الاياقتاردىڭ شىرماۋىنا تۇسكەن ازاماتتار كوپ. ءبىز مەيلىنشە ولاردىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ال، الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ جولىندا كوپتەگەن شارالار اتقارىلۋدا. ءتىپتى، وتكەن جىلى كوپتەگەن ازامتاتاردى الداپ كەتكەن الاياقتاردىڭ ۇستىنەن اشىق سوت ءجۇرىپ، ءتيىستى جازالارىن العانىن بىلەسىزدەر.
9. باعدايت سايلانبايۇلى، ءسىزدى بۇرىن بيزنەسمەن بولعا دەسەدى. قازىر بيزنەسىڭىز نە بولدى؟ ءسىزدىڭ بولاشاقتا قالانى باسقارسام دەگەن امبيتسيالارىڭىز جوق پا؟
جاۋاپ: ءيا، بۇرىندارى جەكە كاسىپپەن اينالىسقانىم راس. ال مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلگەن سوڭ قر مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى زاڭىنا سايكەس كاسىپكەرلىكتەن كەتتىم. جوعارىدا ايتقانىمداي مەملەكەت جۇكتەگەن مىندەتتى ۇلكەن نەمەسە كىشى دەپ بولمەستەن ادال اتقارۋ مەنىڭ ازاماتتىق بورىشىم.
10. باعدات مىرزا! وتباسىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىنىزشى. كوپ ايەل الۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىز؟
جاۋاپ: وتباسىم ۇلكەن ەمەس. ەكى قىزىم، ءبىر ۇلىم بار. ال، كوپ ايەل الۋ ماسەلەسى قوعام بولىپ تالقىلاپ شەشەتىن ماسەلە. جەكە باسىم ونى قۇپتامايمىن.
11. اۋدانىمىز اشىلاعى بەرى! كوپتەگەن قۋانىشتى شارۋالار جاسالىپ جاتىر. مەن، شاڭىراقتىڭ بايىرعى تۇرعىنىمىن. بۇگىندە اۋىلىمىزدا بۇرىن تۇسىمىزگە دە كىرمەگەن جولدار سالىندى. گاز ترۋبالارى تارتىلىپ جاتىر. جەرىمىز زاڭداستىرىلىپ، گوساكت الىپ جاتىرمىز. بۇل ەكى جىل ىشىندە عانا جاسالعان جۇمىستار. ارينە، كوپ جۇمىستار ءالى الدا. سوندىقتان باكە قادامىڭىزعا نۇر جاۋسىن! قالا باسشىسىنا دا كوپ راحمەت!
جاۋاپ: راحمەت!
12. قالا سايالىعا قاراي وسەدى دەگەن بوس ءسوز بولدى ما نە؟ ول جاقتا ءالى ەشقانداي تىرلىك بىلىنبەيدى عوي....
جاۋاپ: جوق، بۇل بوس ءسوز ەمەس. قالامىزدىڭ باس جوسپارى سولاي جاسالعان. ەڭ باستىسى بۇل جەردە يندۋستريالدىق ايماق قۇرۋ جوسپارلانعان. قازردىڭ وزىندە ول جەرگە ينۆەستيتسيا سالۋعا نيەت ءبىلدىرىپ وتىرعاندار از ەمەس. ءبىز تالاپكەرلەردى قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزىپ جاتىرمىز.
13. قۇرمەتتى باعدات سايلانبايۇلى. الاتاۋ اۋدانىنداعى زاڭسىز جەر باسىپ العانداردىڭ ماسەلەسىمەن سىزدەر عانا ەمەس كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار دا اينالىسادى ەكەن. سولارمەن ىنتىماقتاسىپ جۇمىس جاساپ كورگەن جوقسىزدار ما؟ الدە ولاردىڭ بارلىعى بەلگىلى ءبىر ساياسي ۇپاي جيناۋ ءۇشىن ءجۇر مە؟ سول جاعىن ناقتىلاپ ايتىپ بەرىڭىزشى.
جاۋاپ: ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدە مەن كەلىسەتىن تۇستارى كوپ. راسىندا، باسپانا جانە جەر ماسەلەسىمەن اينالىسادى بىرقاتار قوعامدىق ۇيىمدار ءبىزدىڭ اۋداندا دا ارەكەت ەتەدى. دەگەنمەن ولاردىڭ، ناقتى ۇسىنىس جاساۋدان گورى تىم تالاپشىل ەكەنىن ايتقانىمىز دۇرىس. ول تالاپتاردىڭ كەيبىرى زاڭعا قايشى كەلىپ جاتادى. ءتىپتى جەكەلەگەن ماسەلەلەردى تىم ساياسيلاندىرىپ جىبەرىتندەر دە بار. ال ءبىز اۋدانىمىزدىڭ دامۋىن كوزدەيتىن ناقتى ۇسىنىستارى بار كەز-كەلگەن قوعامدىق ۇيىممەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىنبىز. سوڭعى كەزدەرى بۇرىننان تۇسىنىسپەۋشىلىك تانىتىپ كەلگەن كەيبىر قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ دۇرىسەكەنىنە كوزدەرى جەتىپ ىنتىماقتاستىقتىڭ وركەنيەتتى جولدارىن ۇسىنا باستاعانىن ايتقىم كەلەدى.
14. بۋگينگە دەين كانشا ۋيدي زانداستىردىنىزدار. سيز زانسىز سالىنگان ۋيلەر 4 مىننىن مانايىندا دەيسيز. بيلەتيندەر ونداي ۋيلەر 10 مىننان اسادى دەيدي. كيمگە سەنەميز؟
جاۋاپ: وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، الاتاۋ اۋدانىمىزدىڭ شاڭىراعى كوتەرىلگەن كۇننەن باستاپ جەرگىلىكتى باسشىلىققا جۇكتەلگەن باستى مىندەت - ۇزاق جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاعان زاڭسىز جەر تەلىمدەرى مەن تۇرعىن ۇيلەردى زاڭداستىرۋ ماسەلەسى بولدى.
وسى ورايدا، بۇگىنگى تاڭدا ءوز بەتىمەن جەر باسىپ الۋ ارەكەتتەرى 100% توقتاتىلدى. زاڭسىز جەر تەلىمدەرى زاڭداستىرىلىپ، تۇرعىندار ۇزاق جىلدار بويى ارمان ەتكەن زاڭدى قۇجاتتارىنا قول جەتكىزۋدە. اتاپ ايتقاندا، ارنايى جۇرگىزىلگەن ينۆەنتاريزاتسيا كەزىندە اۋدان بويىنشا 4523 زاڭسىز جەر تەلىمدەرى باسىپ الىنعانى انىقتالعان بولسا، قازىرگى كۇنگە دەيىن زاڭداستىرۋ بويىنشا 5384 استام ءوتىنىش قابىلدانىپ، 3179 ءوتىنىش بويىنشا زاڭداستىرۋ جونىندە شەشىمدەر شىعارىلدى. ونىڭ ىشىندە 2526-سى جەكە مەنشىككە، ال 653 جەر تەلىمى جالعا پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن 2304 مەملەكەتتىك اكتى ءوز يەلەرىنە تابىس ەتىلدى.
وسىلايشا، جەرى زاڭداسقان ازاماتتارىمىز ەندىگى كەزدە الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى رەتىندە تىركەۋگە تۇرىپ، بارلىق الەۋمەتتىك قۇقىقتاردى تولىققاندى پايدالانۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ وتىر.
دەگەنمەن دە، بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسىنىڭ باس جوسپارىنا جانە جەر قاتىناستارى سالاسىنداعى تالاپتارعا سايكەس، اۋدان اۋماعىندا ورنالاسقان 1443 جەر تەلىمدەرىنىڭ قاۋىپتى ايماقتاردا ورنالاسقاندىعى انىقتالىپ وتىر. اتالعان جەر تەلىمدەرى قولدانىستاعى سانيتارلىق ەرەجەلەرگە جانە ت.ب. زاڭ تالاپتارىنا بايلانىستى زاڭداستىرۋعا جاتپايدى. الدىندا ايتقانىمداي، بۇل ازاماتتارعا وزگە ىقشام اۋدانداردان جەر تەلىمدەرى بەرىلەدى.
ال زاڭسىز سالىنعان ۇيلەردىڭ سانى 10 مىڭنان اسادى دەگەن جالعان اقپارات.
15. قۇرمەتتى، باعدات سايلانبايۇلى! ءسىزدى جانە ۇجىمىڭىزدى الاتاۋ اۋدانىنىڭ 2 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاۋعا رۇقسات ەتىڭىز. مەن ءبىزدىڭ سۇيىكتى الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنىمىن. مەن ءۇشىن قالامىزدىڭ بولاشاعى، ءوسۋى، جالپى دامۋى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وسى رەتتە الاتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرىلۋى جانە وركەندەۋى كوڭىل تولتىرارلىق جايت. جاڭا اۋدان قۇرىلعالى ول تۋرالى مالىمەتتەردى، اۋدان اكىمدىگى جۇمىسى جايلى اقپاراتتى باق قۇرالدارىنان ۇنەمى باقىلاۋدامىن. سىدەردىڭ وسى وتكەن 2 جىلدا اتقارعان ەڭبەكتەرىڭىز وراسان زور. اۋدان قۇرىلعاندا باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى وسى اۋماقتاعى قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعادايىن كوتەرۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بولاتىن. بۇگىنگى كۇنى كوزدەلگەن جوسپاردىڭ قىرۋار بولىگى ورىندالدى دەپ ەسەپتەيمىن. قالا اكىمى ا.ەسىموۆتىڭ ەرىك-جىگەرى مەن ءسىزدىڭ ەڭبەكقورلىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىندە كوپتەگەن قازاقتىڭ قاراكوزدەرى ءوز ارماندارى - جەر تەلىمى مەن تۇرعىن ۇيلەرىنە دەگەن زاڭدى قۇقىقتارىنا يە بولدى. مۇنىڭ ءوزى ەلگە، حالىققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەلگىسى. بىرەر جىلدىڭ ىشىندە مەكتەپتەر، الەۋمەتتىك نىساندار سالىنىپ، جولدار جاسالدى. ينفراقۇرىلىم ماسەلەسى شەشىلە باستادى. سوندىقتان دا سىزدەرگە ريزالىعىمدى، العىسىمدى بىلدىرەمىن. الداعى ۋاقىتتا العان باعىتتارىڭىزدان تايماي، قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىنە ساي جۇمىس اتقاراتىندىقتارىڭىزعا كامىل سەنەمىن. دەندەرىڭىزگە ساۋلىق، بويلارىڭىزعا قۋات، ىستەرىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن.
جاۋاپ: راحمەت!
16. الاتاۋ اۋدانىنان جەر الۋ ءۇشىن نە يستەۋ كەرەك؟
جاۋاپ: جەر ءبولۋ ماسەلەسى اكىمى اپپاترىنىڭ قۇزىرىندا ەمەس. ونىڭ ۇستىنە الاتاۋ اۋدانىندا بوس جەر تەلىمدەرى جوق.
17. مىناۋ كيم سونشاما ماكتاۋدى ۋيپ توگيپ جاتكان. اناۋ جانابايدىن جارامساكتارىنىن ءبىرى شىگارسىن. ايتپاكشى، باكە، ءسىزدين ورىنباسارىنىز جاناباي ادامدارمەن نەگە ادامشا كاتىناسپايدى. ول نەگە الدىنا بارگان اامداردى ارسىلداپ كارسى الادى. ول حالىكپەن جۋمىس ىستەيتىن ادام ەمەس كوي، بازارداگى ساۋداگەر سەكىلدى بارينە اي، ەي دەپ جۋرەدي. ول سيزدين يسكەرليك بەدەلينيزگە نۋكسان كەلتيريپ جۋر دەپ ويلامايسىز با؟
جاۋاپ: ادامدار ءار ءتۇرلى بولاتىنى، بىراق بارلىعىنا بىردەي جاعۋ قيىن ەكەنى بەلگىلى. ال مەنىڭ ورىنباسارىم ج.كولباەۆ ءوز ءىسىن ادال اتقارىپ وتىر دەپ سانايمىن.
18. اسسالاۋماعالەيكۋم باعدات اعا. مەن بايبەسىك اۋىلىنىڭ تۇرعىنىمىن. اۋدانعا گاز قۇبىرلارى تارتىلىپ جاتىر. سونى ۇيگە تارتۋ ءۇشىن اقشا تولەۋىمىز كەرەك پە؟ جۇرت اۋزىندا ەكى جۇزدەن ءۇش ءجۇز مىڭداي تولەيمىز دەگەن ءسوز بار. سول راس پا؟
جاۋاپ: ءيا، ۇيگە دەيىن گاز قۇبىرىن تارتۋ اقىلى نەگىزدە جۇرگىزىلەدى. وسى ورايدا، مىنانى ايتقىم كەلەدى - بايبەسىك ىقشام اۋدانىندا ۇزىندىعى 1,8 شاقىرىم ورتا قىسىمدى گاز قۇبىرى تارتىلادى. تۇرعىنداردىڭ قارجى ماسەلەسىندە قينالىپ قالماۋى ءۇشىن ءتيىستى مەكەمەلەرمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءتيىمدى كەلىسىمدەرگە كەلەمىز دەپ ويلايمىن.
19. "شانىراكتاگى" جەر تەليمدەرين زانسىز باسىپ الگان ادامدار ەندي ۋكيمەتكە ەشكانداي كارجى تولەمەي تۋرا بەرەدي مە؟
جاۋاپ: تەك «شاڭىراق» قانا ەمەس، وزگە دە ىقشام اۋداندارداعى زاڭسىز جەر تەلىمدەرىن باسىپ العان ازاماتتار زاڭداستىرۋ شارالارى بارىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسىنە سايكەس بەلگىلى مولشەردە ايىپپۇل تولەدى.
20. اسالاۋماعالەيكۇم باعدات سايلانبايۇلى! مەنىڭ تۇرىپ جاتقان جەرىم دارحان ىقشام اۋدانىنىڭ ءبىر قۋىسى، كوشە مۇلدە تۇسپەگەن، جول كارتاسى اياسىندا بارلىق ەلدى-مەكەنكە تاس جول تۇسەدى دەپ ەدىڭىزدەر، وسى جاعى قالاي بولماق؟
جاۋاپ: ەلباسىمىزدىڭ «جاڭا ونجىلدىق - جاڭا ەكونوميكالىق ورلەۋ - قازاقستاننىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» اتتى جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان ۇكىمەتتىڭ «جول كارتاسى» باعدارلاماسىنا سايكەس اۋدان بويىنشا كورىكتەندىرۋ جانە جول قۇرىلىسى جۇمىستارىنا جالپى سوماسى 1 ملرد. 412 ملن. تەڭگە كولەمىندە قارجى ءبولىندى. ناتيجەسىندە اۋدانىمىزدا جالپى ۇزىندىعى 21 كم بولاتىن 30 كوشەدە ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارى، سونىمەن قاتار، «شاڭىراق-1,2»، «ۇلجان-1» ىقشاماۋداندارىندا ۇزىندىعى 37 كم بولاتىن 122 كوشەگە جاڭا جول قۇرىلىسى سالىندى.
جالپى وتكەن جىلى وتكەن جىلى اۋدانداعى 160 كوشەگە قارقىندى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
بيىل، 2010 جىلى جولداردى ورتاشا جوندەۋ بويىنشا جالپى ۇزىندىعى 14,2 كم بولاتىن 18 كوشە مەن قاراسۋ ىقشام اۋدانىنداعى جوندەلمەي قالعان جولداردى جوندەۋ جوسپارلانعان بولاتىن. بۇل جۇمىستار اياقتالۋعا جاقىن.
جۇمىستاردىڭ كوپشىلىگى تۇرعىنداردىڭ وتىنىشتەرىنىڭ نەگىزىندە جۇرگىزىلگەن.
21. وجەتتىڭ بەكبولات كوشەسىنىڭ دارحانعا قاراي بۇرىلار تۇستا (وجەت دۇكەنىنىڭ جانىندا) جولدى قانشا جوندەسە دە ويىلىپ قالا بەرەدى، ءدال قازىردىڭ وزىندە قاتتى ويىلىپ كەتتى. كولىك قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋدە. سونى ساپالىراق جاساتۋعا بولماس پا ەكەن؟
جاۋاپ: بۇل ماسەلە بويىنشا ءتيىستى مەكەمەلەرگە تاپسىرما بەرىلدى، ەندى ساپالى قىلىپ جوندەيتىن بولادى.
