(حاليفا التايدىڭ 1992 جىلى وتكەن دۇنيەجۇزi قازاقتارى قۇرىلتايىندا سويلەگەن ءسوزi)

(حاليفا التايدىڭ 1992 جىلى وتكەن دۇنيەجۇزi قازاقتارى قۇرىلتايىندا سويلەگەن ءسوزi)

حاليفا التاي ەسiمi ءاربiر قازاققا اتويلاعان نامىس، اتا-بابامىزدىڭ اسقاق رۋحى بولىپ ەستiلەتiنi كۇمانسiز. اقىل مەن ادامشىلىقتىڭ، يماننىڭ يەسi بولعان اقساقالىمىز الاشتىڭ ءاربiر بالاسى ءۇشiن ابىز-اتاعا اينالدى. سول كيەلi قالپىندا حالىق جۇرەگiندە ماڭگiگە ساقتالىپ قالا بەرمەكشi. ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان ساتتەن باستاپ شەتەلدەگi قانداستارىمىز كوش بەتiن اتاجۇرتقا - تۋعان قازاقستانعا بۇرۋعا بەل بۋعانى بەلگiلi. جانە ابىز-قاريا حاليفا التاي بۇعان شىن جۇرەكتەن قۋاندى.
حاليفا التايدىڭ 1992 جىلى العاش رەت وتكەن دۇنيەجۇزi قازاقتارى قۇرىلتايىندا سويلەگەن جۇرەكجاردى ءسوزiن "تۇركiستان" گازەتi وقىرماندارىنىڭ نازارىنا قايتا ۇسىنا وتىرىپ، 80-جىلدىق مەرەيتويىندا بەرگەن باتاسىن دا تابارiك دەپ تانيتىنىمىزدى ايتا كەتۋدi ءجون سانادىق.

"قادiرمەندi پرەزيدەنتiمiز، اياۋلى قايراتكەرiمiز نۇرسۇلتان ءابiشۇلى نازارباەۆ! جالپى ەل-جۇرت جانە شەتتەن كەلگەن قۇرمەتتi قوناقتار!
شەكسiز قۇرمەت، شىنايى ىقىلاسىممەن تۇركيادان كەلگەن تۋىستارىڭىز اتىنان ۇسىنعان جالىندى سالەمiمدi قابىل الىڭىزدار!
قازاق ەلiنiڭ دۇنيەجۇزiلiك تۇڭعىش سالتاناتتى قۇرىلتايى قۇتتى، باياندى بولسىن! جاراتقان اللا جار بولىپ، وسى بوستاندىقتىڭ تۋى بيiكتەپ، قارا شاڭىراعى كوتەرiلە بەرسiن!
ارينە، تۋعان جەردەن قول ءۇزiپ، انا - وتاننان ايرىلىپ، ۇزاقتا جۇرگەن ادامنىڭ كوڭiلi قاشاندا قاياۋلى بولادى. بۇگiنگi مىنا قازاقستاننىڭ تاۋەلسiزدiك العاندىعى جانە وسى سالتاناتتى قۇرىلتاي سول مۇڭىمىزدى تارقاتىپ، ماقتانىش سەزiمiن تۋدىردى.
دەگەنمەن، تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلiپ، "مىڭ ءولiپ، مىڭ تiرiلگەن" قازاقتىڭ سوناۋ زار زاماندار، اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلامانىڭ تاۋقىمەتتەرi ويعا ورالىپ، "ەلiم-ايلاپ" ءان سالىپ زارلاعان ەلدiڭ قايعىلى داۋىسى قۇلاققا ەستiلمەي، قامىقتىرماي قويمايدى.
بۇدان كەيiن دە قازاقتىڭ باسىنان بۇلت ايىعىپ، كۇنi جادىراپ اشىلا قويمادى. جاۋگەرشiلiك تولاستامادى. سول جاۋعا ەرەۋiل اتقا ەر سالىپ، ەگەۋلi نايزا قولعا الىپ، اتويلاپ ابىلاي شىقتى. ونىڭ اق تۋىنىڭ استىندا قانجىعالى بوگەنباي، قاراكەرەي قابانباي، اباق جانiبەك جانە شاپىراشتى ناۋرىزباي سىندى قاھارماندار بiلەكتiڭ كۇشi, نايزانىڭ ۇشىمەن جاۋدىڭ توبەسiنەن جاي تۇسكەندەي سوققى بەردi.
مiنە، بۇگiن بiزدiڭ وسى ۇشى-قيىرسىز قازاقستان توپىراعىنا يە بولىپ وتىرۋىمىز - سول قاھارمان بابالارىمىزدىڭ بiزدەرگە قالدىرعان مۇراسى ەكەنi داۋسىز. ال، ەندi سول مۇراعا يە بولۋ، سونى قورعاۋ - بiزدiڭ ۇرپاقتىق جانە ۇلتتىق مiندەتiمiز.
بiزدەر - جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ازاماتىمىز. تاعدىرىمىزعا تاۋقىمەت جازىلىپتى. زارلى عاسىردا ءومiر ءسۇرiپپiز. بۇل عاسىردىڭ زوبالاڭى "كوممۋنيزم" دەپ تانيمىن. ال، ونىڭ شىن اتى - "قاندىقوليزم". سول "يزم" حالىقتىڭ، سونىڭ iشiندە قازاقتىڭ دا دالاسىنان مالىن، داستارقانىنان ءدامiن، اۋزىنان يمانىن توناپ، دiندi جويۋعا تىرىستى. بiراق حالىقتىڭ جۇرەگiندەگi دiنگە دەگەن سەنiمدi جويا المادى.
قورىتا ايتقاندا، ادامزاتقا ءتان بارلىق يگiلiك سول "يزمنiڭ" يiرiمiنە ەرiكسiز باتا بەردi. امالسىز كومiلە بەردi. نەگiزiنەن جاراتقان يە پەندەسiنە ماڭگi-باقي زوبالاڭ، قايعى-قاسiرەت جازباپتى.
قادiرلi تۋىستار! مىنا زالدا كوزدەرi جاۋدىراپ جەر شارىنىڭ ءار تاراپىنان كەلiپ وتىرعان وتانداستىرىمىزدىڭ جانارلارىندا قۋانىش سەزiلگەنمەن، ۇزاق تا ماشاقاتتى كوش جولدارىندا تارتقان اۋىر جاپالارىنىڭ وشپەس iزدەرiن بايقاۋعا بولادى.
ارينە، ولار اتامەكەننەن جەر كوكسەپ كەتپەگەن. ۇلى يمپەريالاردىڭ تەپەرiشiنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدى.
ال شەتەلدەرگە شىققان كوشتەردiڭ iشiندە بiزدiڭ كوشiمiز تابانىنان قان اققان "قىزىل تابان شۇبىرىندى" كوش ەكەنi ايقىن. ويتكەنi, دۇنيەنiڭ ەڭ قورقىنىشتى ءشولi تاكلاماكاننان وتتiك.
تۇركياعا جەتۋ تاريحىمىز وزدەرiڭiزگە ءمالiم. وندا ءجۇرiپ تە اتاجۇرتىمىزعا ورالۋدى اڭساپ، تiلەۋiن تiلەپ، وتارلىقتان قۇتىلسا ەكەن دەگەندە iشەر اسىمىزدى جەرگە قويىپ جۇردiك.
1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى بiزدi دە زور سiلكiندiردi. قازاقتى بۇكiل الەمگە تانىتقان دا سول قاندى ەرەۋiل ەدi. سونداي-اق، سول ەرەۋiل قازاقستاننىڭ تاۋەلسiزدiك الۋىنا تۇرتكi بولدى.
وسى تاۋەلسiز قازاقستاندى دامىتىپ، نىعايتۋعا، ونى قورعاۋعا ەندiگi ۇرپاق تۇگەل جاۋاپكەر. ول ءۇشiن ۇلت نامىسى ويانۋى، كۇللi حالىقتىڭ بiر اۋىزدان ءسوز، بiر جاعادان باس شىعارىپ، بەرەكە-بiرلiكتi قولدان بەرمەي، تۇتاس جۇمىلۋى شارت. "التىباقان الا اۋىزدىقتان!" از زارداپ تارتقامىز جوق. سوندىقتان بەرەكە-بiرلiگiمiز مىقتى بولسىن. رۋشىلدىقتان، جەرشiلدiكتەن كەلەر پايدا جوق.
شەتتەگi قانداستارىمىزدىڭ اتامەكەنگە ات باسىن بۇرا باستاۋى بەرەكە-بiرلiگiمiزدiڭ باسى دەپ ويلايمىن. وسى ارادا ەستە بولاتىن بiر ءجايت - قايدان كەلمەيiك، قايدان ورالمايىق، مiندەتسiمەي، ۇلتتىق سەزiمدi ارقالاپ كەلسەك، ال قازاقستاندىق اعايىندار دا مۇنى ۇلتتىق مiندەت دەپ سەزiنiپ، كەرەناۋ قاراماۋى كەرەك.
بiزدەر الماتى توڭiرەگiنەن جەر الىپ، ءۇي-جاي سالىپ، ەلiمiزدiڭ ازاماتتىعىنا قول جەتكiزسەك. ءسويتiپ، ءوزiمiزدiڭ وتانعا قوسار ۇلەسiمiزدi قوسساق.
قازاقستاننىڭ 12 وبلىسىن ارالادىم، قۇدايعا شۇكiر، حالقىمىزدىڭ قارنى توق، قايعىسى جوق.
وزدەرiڭiزگە ءمالiم، جەتپiس جىلدىق زوبالاڭنان رۋحاني بايلىعىمىز - دiنiمiز كوپ زارداپ شەكتi. سوندىقتان وسىنى قالپىنا كەلتiرۋ ءۇشiن دiني قوعامدار قۇرىپ، تۇراقتى تۇردە قولعا الۋ كەرەك.
مۇسىلمان ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتىپ، قازاقستان - حالىقارالىق يسلام قوعامىنا مۇشە بولسا جاقسى بولار ەدi.
قازاقستاندا دiن ساۋداعا سالىنىپ ءجۇر. اتەيستiك، ت.ب. بۇزىق كiتاپتار باسىلىپ، ساتىلىپ جاتىر.
اللا ەلiمiزگە، جەرiمiزگە امبە اماندىق بەرiپ، توي تويعا ۇلاسا بەرسiن!".

باتا

اسا قامقور مەيiرiمدi اللانىڭ اتىمەن باستايمىن. يا، راببىم! ەل-جۇرتىمىزعا مىقتى بەرەكە-بiرلiك بەرiپ، تاۋەلسiز مەملەكەتiمiزگە تۇراقتى تىنىشتىق، ەلباسىمىزعا كۇش-قۋات بەرiپ، بۇكiل الەمگە اماندىق بەرە گور!
يا، راببىم! دiنiمiزدi, تiلiمiزدi, ادەبيەتiمiزدi, مادەنيەتiمiزدi, ەكونوميكامىزدى دامىتىپ، وركەندەتە گور!
يا، ساقتاۋشى ۇلى اللا! ەل-جۇرتىمىزدى iشتەن-تىستان كەلەتiن كورنەۋ-كومەس دۇشپانداردىڭ كەسiرiنەن تەك قانا ءوزiڭ ساقتاي گور! سونداي-اق، ءارتۇرلi تابيعي اپاتتاردان، جەردiڭ سiلكiنiسiنەن، سەلدiڭ باسۋىنان، سۋدىڭ تاسۋىنان، ورتتەن، جۇتتان، قۋاڭشىلىقتان، اشارشىلىقتان، شەگiرتكەنiڭ قاپتاۋىنان، ءارتۇرلi داۋاسىز اۋرۋلاردان ءوزiڭ قورعاپ-قورشاي گور!
يا، قورعاۋشى ۇلى اللا! ەل-جۇرتىمىز بەن مەملەكەتiمiزدi ءارتۇرلi پالە-قازالاردان، بەينەتتەردەن ءار ۋاقىتتا ءوزiڭ قورعاپ، نە تiلەگەن تiلەگiمiزدi بەرiپ، قالاعان مۇراتىمىزعا جەتكiزiپ، زور دەنساۋلىق، قايىرلى ءومiر بەرiپ، قورىققانىمىزدان ساقتاپ، ءۇمiت ەتكەنiمiزگە جەتكiزە گور!
يا، جارىلقاۋشى ۇلى اللا! بۇل كەڭ-بايتاق وتانىمىزدى بiلەكتiڭ كۇشi, نايزانىڭ ۇشىمەن، مىزعىماستان قان كەشiپ سوعىسىپ ءجۇرiپ، جاۋلاردان قۇتقارىپ، بiزدەرگە ميراس قالدىرعان قاھارمان باتىرلارىمىز بەن ادiلەتتi حاندارىمىزدى شىنايى جۇرەكتەن ەسكە الامىز. سولاردىڭ الدارىنان جارىلقاپ، ءوزiڭ قولداي گور!
يا، ۇلى اللا! بiز كورگەن ايانىشتى تاۋقىمەتتi كەلەشەك ۇرپاقتارىمىز كورمەسiن!

«تۇركىستان» اپتالىعى،

№26 (832) 1 شiلدە 2010