دارحان دالامىزدى، اڭعال دا ادال نيەتتى حالقىمىزدى، اتا-بابادان كەلە جاتقان ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى ماقتان ەتىپ، ازدى-كەمدى  كەمشىلىكتەرىمىز ۋاقىتى كەلە تۇزەلەر دەپ، بولاشاققا كەرەمەت سەنىممەن قاراپ جۇرگەن جۇرت ەدىك. ەلدەگى كەيبىر كەمشىلىكتەر – ءتىل، رۋشىلدىق پەن جەرشىلدىك، جەمقورلىق سياقتى دۇنيەلەر ەدى. وسىنىڭ ءوزى كادىمگىدەي ۇلكەن پروبلەما بولىپ كورىنۋشى ەدى. كەيىنگى قوعامدى ءدۇر سىلكىندىرگەن جاعدايلاردان كەيىن الگى پروبلەمالار قالىپتى جاعدايداعى، كۇندەلىكتى ومىردەگى بولا بەرەتىن بولماشى دۇنيە دەڭگەيىندە قالىپ قويدى. سويتسەك، پروبلەمانىڭ اتاسى باسقادا ەكەن.

كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس زامانىنداعى اتەيستىك كوزقاراستان الىستاپ، الاش بالاسى اللانى تاني باستادى دەپ، ءبىر قۋانعانىمىز بار. اراق پەن شىلىمنان، قىلمىس پەن باسقا دا جامان قىلىقتاردان ارىلىپ، ماڭدايى ساجدەگە تيگەن قازاقتىڭ قاراسى كوبەيگەنى كوڭىلگە جۇبانىش بولعانى جاسىرىن ەمەس. ەلدە مەشىت پەن مەدرەسسەلەر كوپتەپ سالىنىپ، يماندى جاستاردىڭ  بەتى بەرى قاراي باستاعان ەدى. وسى ۋاقىتتا جاقسى مەن جاماننىڭ قاتار جۇرەتىنىندەي، جات اعىمدار دا لاپ قويىپ، كەرەگەمىزدى ىرگەلەي ورىن تەۋىپ الدى. مەملەكەت قانشالىقتى ساراپتاما جۇرگىزگەنى بىزگە بەيمالىم، ءبىراز ءدىندى تىركەپ، جۇمىس ىستەۋلەرىنە جول اشىپ بەردى. ولاردىڭ ىشىندەگى مىسىقتىلەۋ ميسسيونەرلەردىڭ جولدارى بولىپ، دىننەن ساۋاتسىز، وڭ-سولىن تانىپ ۇلگىرمەگەن جاستاردى جانە تۇرمىسى تۇرالاپ، اقشاعا مۇقتاج بولىپ جۇرگەندەردىڭ بارلىق دەرلىگىن قاقپاندارىنا ءتۇسىردى. وسىلايشا، ءدىن اتىن جامىلعان جالماۋىزدار قارعا تامىرلى قازاقتى قىرىققا ءبولىپ، جولىنان تايدىردى، قادىرىن قاشىردى. بيلىك ءوز قاتەسىن ءوزى تۇزەمەككە بەل بۋىپ، ولاردىڭ بىرازىمەن كۇرەسكەندەي بولعانىمەن، ونىسىنان پالەندەي ەشتەڭە شىقپادى. كەيىننەن كەش بولسا دا كەيبىر ءداستۇرلى ەمەس ءدىني توپتاردى قۋدالاپ، ولاردىڭ ەمىن-ەركىن ۇگىت-ناسيحات جاساۋلارىنان تىيعانىن ايتۋعا بولار. بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلىسى يسلام ءدىنىن جامىلعاندارى بولىپ شىقتى. قازاقشا ايتقاندا قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلار قاس قىلعان زامان تۋدى. دانا حالقىمىز «جاۋ جوق دەمە جار استىندا، ءبورى جوق دەمە بورىك استىندا»، «ىشتەن شىققان جاۋ جامان»  دەپ، ەسكەرتىپ وتىراتىن جىلقى مىنەزدى وتە سەكەمشىل جۇرت قوي. ءبىر كەزدەرى دىننەن حابارى بار اعالارىمىز ۆاحابيت، ءسالافيت جانە وسى سياقتى تاعى باسقا اعىمداردىڭ قاۋىپتىلىگىن ايتىپ، بايبالام سالعاندا ەشكىم قۇلاق اسپاعان ەدى. سول كەزدە اشىلماي قالعان اقيقاتتار اقتوبەدە قايعىلى وقيعامەن اشكەرە بولدى. وكىنىشتى ارينە...

ناماز وقىماعانداردىڭ ءبارىن كاپىرگە شىعارىپ، اتا-اناعا بالانى قارسى قويىپ، مەشىت يمامدارىن مويىنداماۋ سياقتى يسلام شاريعاتىنىڭ ەشبىر ۇكىمىنە ساي كەلمەيتىن ۇعىم-تۇسىنىكتەرمەن اداستىرىپ، ەل اراسىنا ىرىتكى سالاتىن ىبىلىستەر كوبەيدى. ناماز وقيتىن، يسلامنىڭ تۋرا جولىن ۇستاناتىن ادامنىڭ ءجۇزى جىلى، جۇرەگى مەيىرىمگە تولى بولۋى كەرەك ەمەس پە ەدى. ونداي ادامنىڭ كيىم كيىسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى، سويلەگەن ءسوزى عيبرات الارلىق بولماس پا ەدى. ساقالدى بەي-بەرەكەت ءوسىرىپ، شالبار بالاعىن شولتيتا شورت قيعان نەمەسە پاكىستاندىقتاردىڭ كيىمىنە ۇقساس، قوعامعا جات كيىمدەر كيۋ، ءتىپتى ايەلدەرىنىڭ تۇلا بويىن تۇگەل قارا ماتامەن تۇمشالاپ الۋى قاي قازاقتىڭ تانىم-تۇسىنىگىندە نەمەسە كيىم ۇلگىسىندە بار ەدى. قاباقتارى قاتۋلى، قيمىلدارى شالت، ساياق ءجۇرىستى كەلەتىن ءسالافيت اعىمىنداعىلاردى ناعىز ءدىن ادامى دەپ تانۋ وتە قيىن. سولاردىڭ ءبارى ءارى-بەرىدەن سوڭ ءوزىمىزدىڭ قارا كوز باۋىرلارىمىز عوي. ءوز بارماعىڭدى ءوزىڭ كەسۋىڭە تۋرا كەلەدى، ەگەر كەسپەسەڭ، ونىڭ ۋىتى تۇلا بويىڭا بىراق جايىلىپ، بۇكىل اعزانى جانسىزداندىرماق. ءبىر قيىن جەرى دە وسى. اللا تاعالا  سەندەردى ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءبولدىم دەمەدى مە. ياعني، ءار ۇلتتىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسقان جەرىنە، مەملەكەتىنە، زاڭىنا، سالت پەن داستۇرىنە، ادەت-عۇرپىنا ساي وزىندىك كەشەندى مادەنيەتى بار عوي. نەگە سول زاڭدىلىق بۇزىلىپ، ارابشىلدىق، ۆاحابيتتىك نەمەسە سالافيتتىك بولىپ وزگەرۋى كەرەك. قازاقتىڭ ءداستۇرىن بيدعات  دەپ كۇستانالاۋعا قانداي قۇقىقتارى بار. جول ورتادان بۇكىل حالىقتىڭ اتىنا ءپاتۋا شىعاراتىنداي كىم ەدى ولار؟! ولاردىڭ تۇپكى ماقساتتارى نە؟ -  دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن ىزدەپ كورەتىن بولساڭ، ۇيقىڭ قاشادى. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى قالاي بولادى، بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى نە بولماق، ۇلت رەتىندە قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاپ قالا الامىز با، الدە جوق پا، دەگەن كۇماندى سۇراقتار سەيىلەر ەمەس.

ءبىر كەزدەرى باقىلاۋدى بوساڭسىتىپ العان كەزدە-اق سىرتتان كەلىپ ازاماتتارىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاپ ۇلگەرگەن ولار، جىل سايىن قاتارلارىن كوبەيتىپ، ءتىپتى حالىق سوڭىنا ەرەتىن شەشەن تىلدىلەر مەن قولىندا اجەپتاۋىر بيلىگى بار تۇلعالاردى تۋرا جولدان تايدىرىپ، ءوز حالقىنا قارسى قويدى. سويتە-سويتە بىرتىندەپ بيلىك باسپالداعىنا شىقتى. ولاردى قالامىمەن قۋاتتاپ وتىراتىن جۋرناليستەردى دە قارماقتارىنا ءىلىپتى. ەندى قاراڭىز، ولار بيلىكتە بار، ىقپالدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا وتىر، ءتىپتى حالىققا ءسوزى وتەتىن ازۋلى اقىندار مەن ەل الدىندا جۇرگەن انشىلەردىڭ اراسىندا دا سالافيتتىك باعىتتى ۇستاناتىندار پايدا بولا باستاپتى. الەۋمەتتىك جەلىدە وزدەرىن اشىق سالافيلەرمىز دەپ ايتۋدان دا تارتىنبايتىنداردىڭ قاتارى توبە كورسەتە باستادى. ياعني، ولار قىلمىستارى اشىلىپ قالعاننان كەيىن اياق تارتىپ وتىرعان جوق، كەرىسىنشە ورشەلەنىپ تۇرعانعا ۇقسايدى. ءسوز جوق، بۇل سىرتتان قۇيىلىپ جاتقان قىرۋار قارجىنىڭ بۋى بولسا كەرەك. سوندا راديكالدى ءدىني اعىمداردىڭ وسىلايشا ەركىن تايراڭداۋىن تىياتىن قۇزىرلى ورگاندارىمىزدىڭ ولارعا شاماسى كەلمەگەنى مە؟ - دەگەن وي مازالايدى. ەگەر، ولاردىڭ شاماسى كەلمەسە،  جاعدايىمىز تىم مۇشكىل ەكەن. بالاقتان ءورىپ باسقا شىققان بيتتەرمەن كۇرەسەتىن قاۋقارلى قازاق قالدى ما ءوزى؟  پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە اقتوبەدەگى جاعدايدان كەيىن مۇنى سالافيتتەردىڭ ءىسى ەكەنىن ايتىپ، ولارمەن كۇرەسۋ كەرەكتىگىن مالىمدەگەن بولاتىن. ەندەشە بيلىك بۇلارمەن قالاي كۇرەسەدى، اۋەلى كۇرەسۋگە قاۋقارى بار ما؟ بۇل سۇراقتىڭ ناقتى جاۋابىن ازىرگە ەشكىم بىلمەيتىندەي كورىنەدى. كەشەگى الاش پارتياسىنىڭ 10 بولىمنەن تۇراتىن باعدارلاماسىنىڭ بىرىندە «حالىقتى ءدىني فاناتيزمنەن ساقتاۋ كەرەك» دەگەن ءبولىم بار. ءدال سول كەزدە ءدىني فاناتتاردىڭ قانشالىقتى بولعىنىن بىلمەيمىن. بىراق، الاشتىقتار باعدارلامانى ءبىر نەمەسە ەكى جىل ءۇشىن جاساماعانى انىق. مەنىڭ ويىمشا، ولار بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن، ءبىز ءۇشىن دايىنداعان سياقتى. ءبىزدىڭ بيلىكتە وتكەنگە شولۋ جاساپ، كەشەگىنىڭ كەمەڭگەرلەرى قانداي مەملەكەتتىك باعىت ۇستانعانىن نازارعا الار بولسا، الاشتىقتاردىڭ اينىتپاي ايتقانىن الاتىن ەدى. ولاردىڭ وسىنداي ساقتىق شارالارىن بەكەر جاساماعانىن اڭعارىپ، سوعان وراي ساراپتاما جۇرگىزىپ، ءبىر تۇجىرىم جاسايتىن ەدى. بىراق، الاش دەسە ات تونىن الا قاشاتىن كامۇنيستىك يدەولوگيانىڭ تاس ميلارى وندايدى قايدان ويلاسىن؟  قوش. ەندى قايتپەك كەرەك، سول ماڭىزدى.

قانات تۇرار 

Abai.kz